«دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا در ادامه دروغ‌هایی که هر از چندگاهی از کاخ سفید شنیده می‌شود، چند روز قبل بار دیگر این ادعا را تکرار کرد که صنایع این کشور به اندازه‌ای پیشرفت کرده‌اند که آمریکا را به ویژه در حوزه نفت و گاز از واردات نفت بی نیاز کرده است. وی بر این اساس تاکید کرد که واشنگتن دیگر احتیاجی به نفت خاورمیانه ندارد.
دولت‌های ایالات متحده از دیرباز رویکرد خاصی را در مورد خاورمیانه دنبال کرده‌اند. سرعت رشد اقتصاد جهان در کنار نیاز روز افزون به انرژی از جمله مهمترین محرک‌ها برای واشنگتن در اتخاذ سیاست‌های اقناعی، کنترلی یا حتی اجبار دولت‌های منطقه بوده است. آمریکا در دهه‌های گذشته به علت حجم بالای مصرف انرژی و نیاز به نفت ارزان، باکیفیت و باثبات به نوعی خود را شریک تصمیم سازی‌های کشورهای نفت‌خیز منطقه کرده بود.
روزگاری نه چندان دور آمریکا روزانه میلیون‌ها بشکه نفت از خاورمیانه وارد می‌کرد تا چرخ‌های صنعت بزرگترین اقتصاد دنیا را که موتور اصلی رونق جهان بود، به حرکت در آورد. در دهه ۱۹۷۰ میلادی میزان واردات نفت خام آمریکا در کل بین ۵ تا ۸ میلیون بشکه بود که حجم قابل توجهی از آن از کشورهای عرب حوزه خلیج فارس تأمین می‌شد. این واردات در میانه‌های دهه نخست قرن ۲۱ به بیشتر از ۱۰ میلیون بشکه در روز رسید که حدود ۳۰ درصد از آن از خلیج فارس خریداری می‌شد. اکنون کاخ سفید مدعی است، آمریکا که در سال ۲۰۰۱ روزانه حدود ۳ میلیون بشکه نفت از کشورهای حوزه خلیج فارس وارد می‌کرد، دیگر نیازی به واردات انرژی از منطقه ندارد.
گویا در دولت ترامپ شرایط تا حد قابل توجهی تغییر کرده است. وی بارها و از جمله هفته گذشته در سخنرانی خود ادعا کرد که واشنگتن دیگر نیازی به نفت خاورمیانه ندارد. کاخ سفید اعلام کرده اکنون آمریکا به بزرگترین تولیدکننده نفت خام و گاز طبیعی جهان تبدیل شده است. کسب این رتبه مهم به طور قطع به تولید نفت از منابع غیرمتعارف رسوبی یا «شیل اویل» مربوط می‌شود که البته در مورد آینده رو به رشد آن کارشناسان تردیدهای فراوانی دارند.
تردید کارشناسان در صحت ادعای ترامپ
در یک دهه اخیر در تولید نفت آمریکا رشد خیره کننده‌ای رخ داده و تقریباً تولید این ماده حیاتی و استراتژیک بیش از دو برابر افزایش داشته و روزانه به بیشتر از ۱۳ میلیون بشکه نفت رسیده است. این درحالی است که پیش از پیدایش نفت غیرمتعارف، این کشور روند نزولی تولید نفت خام را طی می‌کرد. با این حال اکنون مقام‌های آمریکایی مدعی هستند که در تأمین انرژی خود نه تنها استقلال کامل را کسب کرده‌اند بلکه قادر شده‌اند مقادیر قابل توجهی را صادر کنند.
این ادعا در حالی از سوی رئیس جمهوری آمریکا مطرح شده است که باوجود روند رو به رشد تولید نفت در آمریکا، در سال ۲۰۱۸ روزانه ۱.۵ میلیون بشکه در روز نفت خلیج فارس به این کشور فرستاده می‌شد. این رقم در سال ۲۰۱۹ به اندکی کمتر یک میلیون بشکه در روز رسید. از نگاه برخی تحلیگران ادعای ترامپ نمی‌تواند کاملاً صحیح باشد؛ شاید از نظر تولید نفت آمریکا خودکفا شده باشد اما از نظر کیفیت، نفت تولید شده در این کشور به میزان زیادی به واردات وابسته است زیرا پالایشگاه‌های زیادی در آمریکا ساخته شده اند که قادر به استفاده و پالایش نفت تولیدی ایالات متحده نیستند.
آمریکا از دو منظر دیگر هم به نفت خاورمیانه نیازمند است. از یک طرف کاخ سفید مجبور است با استفاده از ابزارهای گوناگون سیاسی و اقتصادی خود در خلیج فارس، قیمت جهانی نفت خام را در کنترل داشته باشد. از طرف یکی از مهمترین اهرم‌هایی که به واشنگتن در مهار چین به عنوان مهمترین رقیب اقتصادی و سیاسی آمریکا کمک می‌کند نفت و انرژی خاورمیانه است. به همین علت است که ادعا در مورد بی‌نیازی کامل ایالات متحده به نفت خاورمیانه دروغی بیش نیست زیرا از نظر راهبردی نگاه کاخ سفید در تحولات جهانی به این منطقه دوخته شده است.
اندیشکده «هریتیج» با بیان همین استدلال در گزارشی به تحلیل این ادعای دونالد ترامپ پرداخت و با رد سخنان وی عنوان داشت در میانه‌های دهه ۱۹۷۰ میلادی رئیس جمهوری «ریچارد نیکسون» اعلام کرده بود از ابتدای دهه ۱۹۸۰ آمریکا از نظر تأمین انرژی به هیچ کشوری وابسته نخواهد بود. ادعای تازه مشابه همان سخنانی هستند که ۸ دوره قبل مسئول کاخ سفید در زمینه بی‌نیازی از نفت خاورمیانه بیان کرده بود زیرا با این حال از آن زمان تاکنون آمریکا هیچ زمانی از واردات نفت خلیج فارس خودکفا نشد.
طبق تحلیل این مرکز پژوهشی، شرایط نشان می‌دهند واشنگتن می‌خواهد اما نمی‌تواند به این هدف برسد. نفت یک کالای تجاری است و آمریکا چه واردکننده یا صادرکننده آن باشد، قادر نیست خود را در فرایند عرضه و تقاضای جهانی کنار بگذارد. از سوی دیگر عربستان سعودی یکی از بازیگران اصلی بازار نفت است و یک سوم نفت مورد نیاز جهان از تنگه هرمز عبور می‌کند. هرگونه تنش یا توقف صادرات نفت از این منطقه به شدت به ضرر آمریکا و اقتصاد این کشور تمام می‌شود.
بنا بر ارزیابی هریتیج، آمریکا در سال ۲۰۱۸ روزانه بیش از ۹ میلیون بشکه نفت را از ۹۰ کشور مختلف خریداری کرد. کارآمدی اقتصادی در کنار پائین نگاه داشتن قیمت نفت حکم می‌کند که رویه تعامل با خاورمیانه ادامه داشته باشد. همه کارشناسان گرچه از کاهش قیمت نفت یا تثبیت میزان عرضه نفت به بازار جهانی سخن می گویند، تاکید دارند هر گونه تنش سیاسی یا اقتصادی به شدت بر بازار نفت تأثیر خواهد گذاشت و قیمت‌ها را به شدت افزایش می‌دهد. جنگ آمریکا علیه عراق در دهه ۱۹۹۰ باعث شد تا قیمت هر بشکه نفت از ۱۵ دلار به ۴۰ دلار برسد. اشغال عراق در سال ۲۰۰۳ هم موجب شد تا قیمت از زیر ۴۰ دلار افزایش چشمگیری داشته باشد.
از سال ۲۰۱۰ تاکنون تولید نفت در داخل آمریکا حدود دوبرابر شده و به ۱۳ میلیون بشکه نفت در روز افزایش داشته است. با اینحال دورنمای تولید و صادرات نفت آمریکا در سالیان اخیر نوسان زیادی داشته است. در حالی که ۷۵ سال قبل این کشور بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده نفت در جهان به شمار می‌آمد، بعدها به واردکننده بزرگ نفت از خاورمیانه تبدیل شد. طبق تحلیل کارشناسان حوزه انرژی در هر صورت مصرف در آمریکا به گونه‌ای است که شهروندان و دولت هیچگاه نمی‌توانند نسبت به نفت احساس خودکفایی داشته باشند. اگرچه نمی‌توان این نکته را نادیده گرفت که اقتصاد ایالات متحده نسبت به ۴۹ سال قبل و دوره نیکسون در وضعیت بهتری قرار دارد اما خاورمیانه همیشه بخش مهمی از بازار جهانی نفت بوده و در آینده هم خواهد بود.
نظر شما