خواب ترامپ برای آینده «ناتو»

از دوره رقابت‌های انتخاباتی آمریکا تا کنون، عضویت آمریکا در ناتو و حق‌السهم این کشور همواره به عنوان یکی از مسائل مهم مطرح بوده‌است. این اتحادیه نظامی ۲۹ عضوی که مرکز فرماندهی آن در بروکسل، پایتخت بلژیک است ابتدا در سال ۱۹۴۹ یعنی چهار سال بعد از پایان جنگ دوم جهانی با هدف تقابل با بلوک شرق ایجاد شد. به رغم فروپاشی شوروی، این سیستم دفاع دسته جمعی همچنان به کار خود ادامه داده است.

بند ۵ این پیمان از اهداف آن پرده برمی‌دارد، بندی که تاکید دارد «دولت‌ها توافق دارند که حمله‌ای مسلحانه علیه یک یا چندی از آن‌ها در اروپا و امریکای شمالی، به معنای حمله‌ای علیه تمام آن‌ها تلقی خواهد شد». در این بند دفاع دسته جمعی و ضرورت پاسخ مشترک در دوره جنگ سرد احساس می‌شد، ضرورتی که امروز در جهان «چند دو قطبی» احساس نمی‌شود.

در ارتباط با عضوگیری ناتو لازم به ذکر است که ۱۲ امضا کننده اصلی پیمان آتلانتیک شمالی آمریکا، کانادا، بریتانیا، فرانسه، ایتالیا، پرتغال، نروژ، دانمارک، ایسلند، بلژیک، هلند و لوکزامبورگ بودند. یونان و ترکیه در سال ۱۹۵۲، آلمان غربی در سال ۱۹۵۵ و اسپانیا در سال ۱۹۸۲ به این پیمان پیوستند.

پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی، جمهوری چک، مجارستان و لهستان در سال ۱۹۹۹ به عضویت این سازمان درآمدند. بلغارستان، استونی، لتونی، لیتوانی، رومانی، اسلواکی و اسلوونی در سال ۲۰۰۴، آلبانی و کرواسی در سال ۲۰۰۹ و مونته‌نگرو در سال ۲۰۱۷ به این سازمان پیوستند. بوسنی و هرزگوین، مقدونیه، گرجستان و اوکراین از دیگر کشورهایی هستند که برای پیوستن به سازمان پیمان آتلانتیک شمالی ابراز علاقه کرده‌اند.

امروز نه تنها بند ۵ بلکه بند ۱۰ اساسنامه ناتو به محل اختلاف تبدیل شده‌است. در این بند که درهای عضویت را بر روی دیگر کشورها می‌گشاید، آمده‌است: دولت ها ممکن است به اتفاق آراء، از دیگر دولت‌های اروپایی دعوت کنند تا به منظور تقویت اصول این پیمان و همکاری در امنیت منطقه آتلانتیک شمالی به این پیمان ملحق شوند. هر دولتی که بدین نحو دعوت می‌شود، می‌تواند با تسلیم اسناد الحاق به دولت ایالات متحده امریکا به عضویت این پیمان در آید. دولت ایالات متحده امریکا دریافت این چنین سند الحاقی را به اطلاع تمام دولت‌های عضو می‌رساند.

بنابراین ناتو یک «سیاست باز» برای پذیرش و استقبال از اعضای جدید دارد، اما تمام اعضا باید به یک مجموعه پیچیده از معیارهای نظامی، اقتصادی و سیاسی پایبند گردند. همین بند در روزهای اخیر به اختلاف ترامپ با «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان منجر شد. رئیس جمهوری آمریکا به تازگی از تشکیلاتی به نام «پیمان آتلانتیک – خاورمیانه» (NATO- ME) پرده برداشت و این ایده را با دبیر کل ناتو نیز در میان گذاشت، اما ایده او مورد استقبال اروپایی‌ها از جمله سران برلین قرار نگرفت. مرکل ضمن مخالفت با ایده مذکور، گسترش ناتو را مغایر با توافق ۷۰ سال پیش دانست.

ترامپ و مرکل هر دو به بند ۱۰ اساسنامه اشاره می‌کنند، اما به باور ناظران رئیس جمهوری آمریکا مانند تلاش ناکام برای تشکیل «ناتوی عربی» در زمینه ایجاد پیمان آتلانتیک – خاورمیانه نیز موفقیتی به دست نخواهد آورد چرا که در بند مذکور از درهای باز برای کشورهای اروپایی سخن به میان آمده نه بازیگران خاورمیانه.

تلاش ترامپ برای گسترش سازمان پیمان آتلانتیک شمالی در حالی انجام می‌گیرد که ناتو این روزها حال خوشی ندارد و چالش‌های درونی و بیرونی آن بیش از هر زمانی هویدا شده اند. تعهدگریزی و پیمان شکنی‌های مکرر ترامپ به ویژه در تعهداتی که یکی از طرف های اصلی آن متحدان اروپایی‌اند، از مدت‌ها پیش به ایجاد و تعمیق شکاف در دوسوی آتلانتیک منجر شده‌است. پیمان‌هایی چون توافق هسته‌ای با ایران در قالب «برجام»، پیمان اقلیمی «پاریس»، «یونسکو»، پیمان جهانی سازمان ملل برای بهبود وضعیت مهاجران و پناهندگان و همچنین «پیمان تجاری شراکت فراآتلانتیک» (تی پی پی) از جمله اختلافات مهم داخلی تعیین حق السهم است.

«علی جعفری» کارشناس مسائل اروپا و بین‌الملل و همچنین نویسنده کتاب «ناتو در خاورمیانه و خلیج فارس؛ منافع و امنیت ملی ج. ا. ایران» در گفت وگو با ایرنا به برخی چالش‌های درونی و بیرونی آن اشاره کرد و گفت: هفتاد سال از حیات ناتو می‌گذرد و اکنون پس از هفت دهه، به صراحت می‌توان گفت که سازمان پیمان آتلانتیک شمالی با کلکسیونی از چالش‌های جدی و متنوع رو به رو است. در بُعد درونی «اختلاف نظر اعضا» در طیف وسیعی از موضوعات و در بُعد بیرونی «روسیه و چین» به عنوان مهمترین چالش‌های ناتو مطرح‌اند.

به باور این کارشناس، اگرچه ناتو از زمان فروپاشی شوروی از بحران هویت رنج می‌برد و با توسل به ماموریت‌ها و کارکردهای جدید ادامه حیات داده‌است، از زمانی که رییس جمهوری فرانسه پیشنهاد ایجاد «ارتش واحد اروپایی» برای مقابله با تهدیدات احتمالی را مطرح کرد، آتش اختلاف به عنوان یک چالش جدی، در میان اعضای اروپایی ناتو از یک طرف و در بین قدرت‌های اروپایی و ایالات متحده آمریکا از طرف دیگر از زیر خاکستر برآمد.

این کارشناس مسائل اروپا به هفتادمین اجلاس سران ناتو در لندن نیز اشاره و تاکید کرد: این اجلاس به جای نمایش همبستگی اعضا، صحنه شکاف‌های فزاینده بود. به گفته دبیر کل پیشین ناتو از زمان تاسیس این پیمان، هیچگاه اختلاف اعضا به اندازه کنونی نبوده‌است. کشورهای عضو با وجود اختلافات متعدد، مشکلات بودجه‌ای، رقبای سرسخت نظیر چین و روسیه، تهدیدات فضایی و سایبری، یکجانبه‌گرایی، طرح ارتش واحد اروپایی، بی‌اعتمادی به رهبری آمریکا و...، راه سخت و طاقت‌فرسایی برای ادامه حیات دارند.

با روی کار آمدن ترامپ بحث بودجه ناتو با جدیت دنبال شده و اعضای این پیمان نظامی مورد انتقاد کاخ سفید قرار گرفته اند. در سال ۲۰۱۴ اعضای ناتو توافق کردند تا سال ۲۰۲۴ سالانه دو درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به بودجه این سازمان اختصاص دهند. اما با توجه به آخرین گزارش منتشرشده از سوی ناتو تنها بخش کوچکی از کشورهای عضو به این توافق عمل کرده و کشورهایی چون فرانسه و آلمان از انجام آن سر باز زده اند. افزون بر آمریکا، تنها ۸ کشور شامل بلغارستان، یونان، لیتوانی، لتونی، لهستان، بریتانیا، استونی و رومانی به آن پایبند بوده‌اند. آذرماه امسال در جریان هفتادمین سالروز تاسیس ناتو در لندن، ترامپ موافقت کشورها را برای افزایش ۴۰۰ میلیارد دلاری هزینه‌های نظامی تا سال ۲۰۲۴ جلب کرد.

لازم به ذکر است که بودجه ناتو حدود ۷۰  درصد کل هزینه‌های نظامی جهان را شامل می‌شود.