سنت و سیره اهل بیت(ع) منبع بی پایانی به شمار می رود که هر چه اعماق آنرا بکاویم، گنجینه هایی بس گران‌بها و ارزشمند در آن نهفته است و این تنها درباره رسول اکرم(ص) و امامان معصوم(ع) ما صدق نمی کند، بلکه هر فردی از مخزن علم آنها بهره برده و به آن سرچشمه متصل باشد، خود مخزنی سرشار از آن علوم بی پایان خواهد بود. پاره‌ای از آیات که در وصف اهل بیت(ع) نازل شده‌اند، کاملترین و بارزترین مصادیق آن هستند. در این میان می توان به حضرت فاطمه (س) دختر پیامبر اکرم(ص) که در دامن آخرین فرستاده خدا پرورش یافت و از دانش بی‌پایان ایشان بهره گرفت، اشاره کرد. این بانوی پرهیزکار ناگفته‌های بسیاری در زندگی کوتاه اما پرثمر خود دارد که در کمتر مجالی به آن پرداخته شده و این سندی بر مظلومیت آن دُر گران‌بها است. برپایه اظهارات کارشناسان مختلف از ۳۵ تا ۱۳۵ آیه از قرآن کریم به صورت تفسیر و تأویل و شأن نزول و بطن آیات مرتبط به حضرت زهرا (س) است که مهمترین آنها در سوره‌های قدر، انسان، کوثر، نور و شوری و آیات تطهیر، اطعام، مودت بوده و احادیث بسیاری از جمله سفینه، نجوم، ثقلین، بضعه و ... در ارتباط با ایشان است.
بی‌گمان سخن گفتن از شخصیت قرآنی حضرت فـاطمه(س) که دارای عظمت ویژه و پرورشی خاص بود، بسیار دشوار است اما معرفی و واکاوی شخصیت حضرت زهرا(س) از منظر قرآن، دستکم ۲ جهت مهم را بازگو می‌کند: یکی بدان جهت که عصمت وی شایستگی او برای معرفی قرآن را آشکار می‌سازد و دیگر بدان سبب که رهنمودهای ایشان می‌تواند الگو و نمونه کامل برای تمامی انسان‌های آزاده و به خصوص زنـان مسلمان باشد. سالروز شهادت حضرت فاطمه (س) بهانه‌ای شد تا در این جُستار به معرفی شخصیت فاطمه(س) در قرآن بپردازیم و نقش و جایگاه قرآن کریم در سخنرانی‌ها و فعالیت‌های شخصی ایشان را بررسی کنیم.
شخصیت قرآنی حضرت فاطمه(س)
از آنجا که توصیف قرآن و منزلت این کتاب آسمانی از زبان فاطمه(س) با جایگاه شخصیت آن حضرت در قرآن کریم ارتباط بسیار نزدیکی دارد، بررسی آیاتی که درباره ایشان نازل شده، موقعیت و شأن این بانوی پرهیزکار را بیان می‌کند. زمانی که پیامبر(ص) ۲ تن از فرزندان خود را از دست داد و دشمنان آن حضرت با هدف طعنه و شماتت، ایـشان را ابـتر و بـدون فرزند و مقطوع النسل خواندند، سوره کوثر نازل شد. خدای متعال در ایـن سوره می‌گوید: ما به تو کوثر دادیم.
فخر رازی این سوره را از شواهد اعجاز قرآن می‌داند که خبر از غیب می دهد. قرآن کریم با وصف زیبایی چون کوثـر بـر حضرت فاطمه زهرا(س) عطای او را به رسول اکرم(ص) یادآور می‌شود و از پیـامبر(ص) مـی‌خواهد که نسبت به چنین نعمتی سپاسگزاری کند، زیرا حضرت فاطمه(س) منشأ خیر، برکت و بالندگی است.
یکی دیگر از آیاتی که در توصیف پیامبر(ص)، حضرت فـاطمه زهـرا(س)، امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) آمده، آیه ۶۱ سوره آل عمران است: بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود؛ آنگاه مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.
در روایت های اسلامی و تـفسیرهای اهـل سنت و شیعه آمده است که در سـال دهم هجری گروهی در حـدود ۶۰ تـن از علما و رؤسای مسیحی به مـدینه آمـدند تا موقعیت خود را در برابر اسلام روشن کنند و با پیامبر خدا(ص) درباره اسـلام و مـسیحیت گفت وگو کنند. در این آیه شریفه که پیامبر(ص) خانواده خود را در معرض مباهله قرار می‌دهد، تـعبیرهای بـسیار شگفتی می‌شود! به طوری که از حضرت فاطمه(ص) به عنوان برترین بانو از وابستگان تعبیر شده است.
علمای بـزرگی از اهـل سنت چون مسلم، ترمذی، ابن منذر و بیهقی نیز همگی نقل کرده‌اند که چون این آیه نازل شد، پیامبر(ص) اهل خانه خود را فرا خواند و فرمودند: «اینها اهل من هستند.» پیـامبر گرامی اسلام(ص)، فاطمه(س) را در اوضاع نابسامان اجتماعی و اقتصادی آن زمان به حضور می‌خوانند و او را در چنین مخاطره‌ای قرار می‌دهند که این مهم نمونه‌ای بارز و آشکار از شخصیت ممتاز ایشان و بیانگر ارتباط ویژه میان فـاطمه(س) و قـرآن کریم است.
نزول آیه تطهیر بر پیامبر(ص)، نیز حاکی از عصمت ایشان از هر گونه گناه و آلودگی است که می‌توان در مقایسه بـا زنـان دیگری که در قرآن نامشان یاد شده، اعم از دختران، مادران و همسران پیامبر(ص) یا افرادی که در تاریخ بشریت تأثیر گذار بوده اند به صراحت گفت که تعبیری این چنین نیامده است. باید افزود اراده خـدای متعال در ایـن آیه، اراده تشریعی نمی‌تواند باشد، یعنی تنها نمی‌خواهد بگوید که باید آنان از هر گونه پلیدی منزه باشند، زیرا این خواسته اختصاصی اهل بیت(ع) نیست، بلکه اسلام از همه مسلمانان و حتی از تمام انـسان‌ها طـهارت و پاکی را می‌خواهد اما خدا در این آیـه بـا تـوجه به شأن پیامبر(ص) به طور تکوینی اراده فرموده که آنها از هر گونه گناه و آلودگی مبرا باشند.
آیه اطعام نیز در بیان ایثار حضرت فاطمه زهرا(س) و خـانواده ایشان است، چنانکه در تاریخ و تفسیر نقل شده است که در دوران مشکلات و سختی‌های اقتصادی، حضرت فاطمه(س) و افراد خانواده تصمیم گرفتند، روزه نذری بگیرند. با نزول این آیه، ایشان و همسر و ۲ فرزند و اهل خانه اش الگوی کاملی برای ایثار و از خودگذشتگی معرفی شـدند که قـرآن آن را برای مسلمانان نقل می‌کند و البته در مقابل این ایثار، آنان پاداش بزرگی از پروردگارشان دریافت کردند.
قرآن در منظر فاطمه زهرا(س)
یکی از ویـژگی‌های مـعارف اهـل بیت(ع) توجه و تأکید نسبت به قرآن است. در پرتو نگاه به صدها روایت، سیره علمی و مـوضع‌گیری در گـفت و گوها و جدال با مخالفان به خوبی آشکار می شود که آنان قرآن کریم را مـحور هـدایت و مـنبع اصلی رسالت می‌دانسته و قرآن را مرجع دینی، علمی و فقهی و راه و روش علمی قرار می‌داده‌اند. مهمترین فراز این سـخنان در بیان عظمت قرآن و کاربردهای آن در زندگی انسان است. حضرت فاطمه زهرا(س) در نخستین خطبه‌ای که پس از رحلت پدر و در دفاع از فـدک در مـسجد پیامبر(ص) می‌خواند، این نکته را یادآور می‌شود: خدا را در میان شـما عهد و پیمانی است که پیش از این به شما گفته و یادگاری است که بـرای شـما بر جای مانده است. در تعبیر دیگری از هـمین خـطبه در آغاز بـه ایـن نـکته اشاره شده است که کتاب خدا نـاطق بـه حکم خداست، یعنی راهنمایی‌هایی که می‌کند با صراحت به مردم یادآور شده و از ایـن جـهت حجت برای تمام مردم است.
آنگـاه حضرت فاطمه(س) ویژگی‌های قرآن را بـرمی‌شمرد و در نـطقی که به جهت دفاع از ولایت بیان مـی‌کند در مـقام معرفی قرآن برمی‌آید و می‌فرماید: قرآن کتاب خداست که ناطق است. ظاهر این قرآن کاملاً روشـن اسـت. یعنی ایـن قـرآن هـیچ باطل و خلاف حقیقت در آن نـیست و نورش فراگیر و همه گیر است و به دیگران روشنایی می‌بخشد.
البته ایشان در این خطبه نکات دیگری نـسبت بـه پیـروی قـرآن کریم بـیان مـی‌کند و می‌فرماید: این کتاب آن چنان با عظمت است که اگر کسی واقعاً پیرو قرآن باشد و به دستورات آن عمل نماید به آن درجه کمال و بزرگی می‌رسد که دیگران حسرت او را می‌خورند.
تعبیرهای دیگری نیز در برخی خطبه‌های حضرت فاطمه(س) در فضیلت قرآن کریم آمده است که نشان می‌دهد، ایشان با نگاهی عمیق به قرآن چشم دوخته که از آن جمله می‌فرماید: قرآن کریم بیانگر حجت‌های آشکار خدای متعال است. در این کتاب احکام حلال و حرام و فضایل تدوین یافته، کلمات کافی و مباحات و شرایع نوشته شده و دلیل‌های آشکار است. زهرای اطهار، قرآن را سرچشمه معارف و احکام الهی می‌داند و اگر در سنت مطلبی بیان می‌شود در تفسیر و تفصیل همان احکام قرآن است.
برخی دیگر از گفته‌ها، نگاه حضرت فاطمه زهرا(س) را درباره قرآن روشن می‌سازد و اهتمام و توجه این کتاب آسمانی و هدیه الهی را در نظر ایشان آشکار می‌کند. از منظر ایشان قرائت، حفظ و فهم به تنهایی کفایت نمی کند و آنچه اصل و اساس دسـتورات قرآن محسوب می شود، سعادتمندی و دستیابی به راه نجات است.
سیره قرآنی فاطمه زهرا(س)
حضرت فاطمه زهرا(س) افزون بر توصیه‌ها و اهتمام به قـرآن، خود در مـقام عمل و تجسم معارف و اخلاق، شخصیت قرآنی بود. درباره یکایک اهل بیت(ع) اوصافی آمده که نشان می‌دهد، آنان نیز اخلاق قرآنی داشتند، بـلکه قرآن ناطق بودند و در توجه به قرآن و اهتمام به قرائت آن چنان کوشیده‌اند که زبانزد دیگران واقـع شده‌اند. حضرت زهرا(س) از کودکی در خانه وحی با قرآن مأنوس بود. پدر که قرآن می‌خواند، ایشان می‌شنید و گوش جان به قرآن مـی‌سپرد تـا جایی که می‌توان گفت هیچ فردی پس از پیامبر(ص) به اندازه فاطمه(س) به قرآن نزدیک نبود. با توجه به شواهد تاریخی و اظهار نظر ائمه مـعصومان(ع) دربـاره علم حضرت فاطمه(س)؛ ایشان نخستین فردی است که از نزدیک با پیامبر(ص)، قرآن و معارف وی در میان زنان آشنایی پیدا کرده است.
از نکات قابل تأکید، توصیه‌های حضرت فاطمه(س) نسبت به قـرآن اسـت. ایشان در خـطبه‌ها و سخنرانی‌هایی که جنبه احتجاج داشت، همواره درباره قرآن سخن می‌گفت. شیخ صـدوق از حضرت زیـنب(س) نقل می‌کند که حضرت فاطمه(س) در خطبه خود، درباره قرآن سخن می گفت و مقام و موقعیت قرآن را شرح می داد و ویژگی‌های آن را بازگو کرد. هـمه ایـنها نـشان می‌دهد که ارتباطی محکمی میان فاطمه(س) و قرآن وجود داشته است.
بیان علل انحراف مردم
در جامعه اسلامی و زندگی مسلمانان، شناخت ویژگی های قرآن و عمل به این کتاب آسمانی از اهمیت ویژه ای برخوردار است، خداوند درباره تعالیم این کتاب آسمانی می فرماید: «این قرآن به راهی که استوارترین راه هاست هدایت می کند.» (اسراء/ ۹)
هر فردی به آن عمل کند، راه سعادت و خوشبختی را پیموده و از انحراف به دور خواهد ماند. چنانکه دختر نبی مکرم اسلام(س) یکی از علل انحراف مردم، چند روز بعد از رحلت پیامبر اعظم(ص) را پشت کردن مردم به قرآن کریم و پشت سر انداختن اوامر و نواهی آن دانسته می فرماید: چرا بیراهه می روید؟ در حالی که کتاب خدا در میان شماست، مطالب آن روشن است و احکام آن درخشان و نشانه های هدایت آن آشکار، نهی و هشدارهای آن روشن و واضح می باشد، اما شما به قرآن پشت کردید و از آن روی برگردان شدید، آیا به قرآن میل و رغبت دارید؟ یا داوری جز قرآن می گیرید؟
در این جملات حضرت فاطمه(س) با استفاده از این آیه شریفه قرآن، جریان سقیفه و پیامدهای آن و رویگردانی مردم از قرآن کریم را مصداق روشن ظلم دانسته و عاملان آن را جزو ظالمان به حساب آورده است و با ذکر آیه دوم می فرماید شما که به قرآن پشت کرده اید و اوامر و نواهی آن را به کار نمی بندید در واقع از دین اسلام خارج شده اید؛ چه اینکه اساس اسلام بر دستورات قرآن استوار است و اگر قرآن را از اسلام حذف کنید، دیگر اسلامی باقی نمی ماند و شما هم که دستورات قرآن را از جمله دستور به اطاعت از جانشین و وصی پیامبر اسلام(ص) کنار گذاشته اید و به آن عمل نمی کنید به مثابه این است که دین اسلام را رها کرده و دین دیگری را اختیار کرده و به انحراف کشیده شده‌اید.
منابع:
۱. مفاتیح الغـیب، جـزء ۳۲.
۲.ر.ک:سیوطی، الدر المنثور، ۲/۲۳۰ ـ ۲۳۲؛ ابـن کثـیر، تـفسیر القرآن العظیم، ۱/۳۱۹؛تفسیر عیاشی، ۱/۱۹۹، ح ۵۴؛ تفسیر البرهان، ۲/۴۴.
۳. ر.ک:طـبری، جامع البیان،۱۲/۹؛ غرائب القرآن، ۵/۴۶۰؛ تفسیر القرآن العظیم، ۳/۴۱۳
۴. ر.ک:بحرانی، عوالم العلوم، مسند سیده فاطمه،۱/۱۰۷، تـحقیق مـحمد باقر ابطحی.
۵. منتظری، آیت الله حـسینعلی، شـرح خـطبه حضرت زهرا(س)/۱۰۳.
۶. عوالم العلوم، ۲/۶۵۸.
۷.بیهقی،دلائل النبوّة،۱/۳۰۹، باب ذکر شمائله و أخلاقه.
نظر شما