۱۷ بهمن، پنجاه و دومین سالروز درگذشت مهدی بیانی است که علاوه بر کتاب‌های فراوان، کتابخانه ملی ایران را نیز از خود به یادگار گذاشته است. او در ۱۲۸۵ خورشیدی در همدان متولد شد. وی پس از گذراندن دوره تعلیمات دانشکده افسری و خدمت وظیفه در ۱۳۱۲ خورشیدی همزمان با کار در کتابخانه دانشسرای عالی، تدریس زبان و ادبیات فارسی را آغاز کرد و در ۱۳۱۳ خورشیدی به مدیریت کتابخانه عمومی معارف منصوب شد. او در این مقام به گردآوری کتاب‌ها از کتابخانه سلطنتی و کتابخانه معارف برای بنیانگذاری کتابخانه ملی ایران پرداخت و پس از تأسیس این کتابخانه در ۱۳۱۶ خورشیدی، ریاست آنجا را بر عهده گرفت. بیانی در ۱۳۲۴ خورشیدی مدرک دکتری خود را در زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران گرفت.
خدمات فرهنگی مهدی بیانی
خدمات مهدی بیانی به فرهنگ و ادبیات ایران تنها به تاسیس کتابخانه ملی ختم نمی‌شود؛ او انجمنی هم برای حمایت و معرفی خوشنویسان و هنر خوشنویسی با نام انجمن حمایت خط و خطاطان تأسیس کرد. خودش نیز البته از خوشنویسان بود و به سبب تبحر در شناخت خطوط و نسخه‌ها به‌عنوان کارشناس نسخه‌های خطی و چاپی با کتابخانه‌های ملی، مجلس شورای ملی و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران همکاری می‌کرد.
در بخشی از مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران که در ۱۳۴۷ خورشیدی منتشر شده، درباره این نویسنده آمده است: بیانی در دوره سی‌وچهارساله خدمات دولتی خود بارها برای انجام مأموریت‌های فرهنگی و علمی به کشورهایی چون هند، پاکستان، افغانستان، شوروی، لهستان، ترکیه، آمریکا، بلژیک و چند کشور دیگر رفت. در بنیانگذاری انجمن دوستی ایران و شوروی نقش مهمی داشت و از اعضای مؤسس آن شمرده می‌شد. صاحب امتیاز مجله این انجمن یعنی «پیام نوین» بود و نزدیک به ۲۵ سال در راه توسعه و گسترش روابط فرهنگی ۲ کشور همسایه تلاش کرد. او از نخستین سال تأسیس این انجمن (تیر ۱۳۲۳) به آن پیوست و در مدت همکاری بارها به شوروی رفت و با کتابخانه‌ها و مراکز علمی و فرهنگی و ایران‌شناسان آن کشور آشنا شد. دوره جدید مجله «پیام نوین» که از ۱۳۲۷ خورشیدی انتشار آن آغاز شد، زیر نظر و با همت او بود.
آثار و نوشته های مهدی بیانی
از جمله آثار مهدی بیانی می‌توان به کتاب‌شناسی کتاب‌های خطی، فهرست نمایشگاه خطوط نستعلیق کتابخانه ملی، فهرست کتابخانه سلطنتی (دیوان‌ها)، فهرست منشآت و مکاتیب و ترسلات و منظومه‌های فارسی، فهرست نمایشگاه آثار ابن سینا در کتابخانه انجمن آثار ملی، فهرست نمایشگاه آثار خواجه نصیرالدین طوسی در کتابخانه ملی، فهرست نمونه خطوط خوش کتابخانه سلطنتی، راهنمای گنجینه قرآن در موزه ایران باستان، نمونه‌ای چند از خطوط خوشنویسان، نمونه سخن فارسی و پانصد سال تاریخ جواهرات سلطنتی ایران اشاره کرد.
حمیدرضا قلیچ‌خانی، خوشنویس، مولف و مترجم در ۱۳۹۶ خورشیدی، کتابی با عنوان پنجاه سال با دکتر مهدی بیانی نوشت و به وسیله انتشارات سازمان اسناد ملی ایران به چاپ رساند که شامل شرح زندگی، خدمات و آثار او است. این کتاب در مراسم هشتادمین سالگرد کتابخانه ملی همزمان با پنجاهمین سالگرد درگذشت مهدی بیانی رونمایی شد.
در بخشی از یادداشتی که ایرج افشار در نامه بهارستان (مجله بین‌المللی مطالعات و تحقیقات نسخه‌های خطی) برای چهلمین سال درگذشت مهدی بیانی نوشته، آمده است: بیانی چون خط خوش می‌دید، واله می‌شد و در راه شناساندن آن‌ها بی‌تاب بود. چند نمایشگاه خوب دیدنی با کیفیت علمی برای اولین بار در ایران برپا کرد: خطوط خوش در کتابخانه سلطنتی و کتابخانه ملی، مولفات ابن‌سینا و سپس مولفات خواجه نصیر طوسی در کتابخانه ملی. این دو نمایشگاه به‌مناسبت برگزاری کنگره‌هایی بود که کمیسیون ملی یونسکو برای آن ۲ دانشمند شهیر (یحیی مهدوی و مهدی بیانی) ایرانی به‌وجود آورده بود. بیانی کتابخانه خوبی داشت. بخش چاپی آن را خاندان گرامی ایشان اخیراً به کتابخانه دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی بخشیده‌اند. ولی بعضی از نسخه‌های خطی مهم آن کتابخانه، توسط خود ایشان به کتابخانه مجلس سنا و جاهای دیگر فروخته شد. قصد آن مرحوم این بود که کتاب خطی در یکی از کتابخانه‌های عمومی برجای بماند و از میان نرود.
مهدی بیانی و تاسیس کتابخانه ملی
تـاریخچـه تشکیـل مجمـوعه کتابخانه بـه آغاز دهـه ۱۲۴۰ خورشیدی بـازمی گردد. ۱۲ سال پس از تاسیس مدرسه دارالفنون در تهران در ۱۲۴۳ خورشیدی کتابخانه کوچکی در آن مدرسه تشکیل شد که بعدها هسته اولیه مجموعه کتابخانه ملّی ایـران به حساب آمد.
در دوره مظفرالدین شاه که آشنایی ایرانیان با تمدن غرب بیشتر شد به منظور اشاعه فرهنگ و تأسیس مـدارس جـدیـد در ۱۲۷۶ خورشیدی، انجمـن معـارف تهران تشکیل شد. انجمن یک سال بعد کتابخانه ملی معارف را با مجموعه ای که با کوشش فراوان گردآوری کرده بود در جنب مدرسه دارالفنون، در محل انجمن، تأسیس کرد. نکته مهم اینکه واژه ملّی که در نـام ایـن کتابخانه بـه کـار رفتـه، بـه هیچ وجه به معنای ملیتی و ملی گرایانه نبـود، بلکـه بیـانگـر آن بـود کـه این کتابخانه هیچ گونه وابستگی به دولت ندارد و مؤسسه ای غیر انتفاعی و مردمی است. از این رو، بی جا نیست اگر آن را نخستیـن کتابخانه عمـومی ایران بدانیم که در تهران تأسیس شد. تا چند دهه بعد کتابخانه ملی تبریز، کتابخانه ملی فارس، کتابخانه ملی کرمان و کتابخانه ملی رشت نیز که همگی کتابخانه عمومی بودند در ایران تأسیس شدند.
در ۱۲۸۴ خورشیدی در زمان وزارت علاء الملک، کتابخانه ملی معارف به مدرسه دارالفنون منتقل و با کتابخانه آن مدرسه ادغـام شد. در ۱۲۹۸ خورشیدی در زمـان وزارت معارف حکیم الملک، نـام کتـابخـانـه معـارف را بـر ایـن کتابخانه نهادند.
در اواخر ۱۳۱۳ خورشیدی مهدی بیانی کـه به ریاست کتابخانه عمومی معارف منصوب شـده بـود، تأسیس کتابخانه ملّی ایران را بـه علی اصغر حکمت وزیـر معـارف، پیشنهاد کرد و موافقت وی را جلب کرد. در قسمت شمالی ساختمان موزه ایران باستان (میدان مشق، نبش خیابان امام‌خمینی و سی‌تیر کنونی) قطعه زمینی وجود داشت به مساحت حدود ۳ هزار و ۵۰۰ متر مربع که در ۱۳۱۵ خورشیدی علی اصغر حکمت از رضاخان اجازه خـواسـت تا در این زمین کتابخانه‌ای تخصصی برای موزه ایران باستان ساخته شود و به نام ابوالقاسم فردوسی، کتابخانه فردوسی نام گذاری شود. با درخواست حکمت موافقت شد و از آندره گدار باستان‌شناس و معمار فرانسوی کـه نقشـه موزه ایران باستان را تهیه کرده بود، خواسته شد تا نقشه‌ای برای کتابخانه ارایه دهد تا سبک ۲ ساختمان بسیار به هم شبیه شـود.
در خرداد ۱۳۱۶ خورشیدی در مجموع ۱۳ هزار و ۷۱۲ نسخـه چاپی و خطی در چند نوبـت بـه کتابخانه تحویل داده شد. مجمـوعـه دیگـری کـه در زمـان افتتـاح بـه کتـابخـانـه ملـی منتقـل شد، حدود پنج هزار جلد کتاب به زبان‌های روسی، فـرانسـوی و آلمانی متعلق به کتابخانه بانک استقراضی شوروی بود. پس از انقـلاب اُکتبـر ۱۹۱۷ کتاب‌های بانک استقراضی در اختیار کتابخانه ملّی قرار گرفت.
بـا تلاش مهدی بیانی مجموعه کتابخانه عمومی معـارف که به ۳۰ هزار نسخه خطـی و چـاپـی مـی‌رسیـد بـه ساختمان جدید جنب مـوزه ایـران باستان منتقـل و با نام کتابخانه ملی ایران در سوم شهریور ۱۳۱۶ افتتاح شد.
زیـربنـای نخستیـن سـاختمـان کتابخانه ملّـی ایران ۵۵۰ متر در ۲طبقـه بود. طبقه اول شامل تالار نمایش، تـالار فـردوسـی، بخش نشـریـات و خدمات فنی بود و طبقـه دوم بـه تالار مـطالعـه (برای حدود ۶۰ نفر) و مخازن کتاب‌ها اختصاص داشت. مخازن کتابخانه برای ۴۰ هزار جلد کتاب طـراحی و ساخته شـده بـود.
درگذشت مهدی بیانی
بیانی از بنیانگذاران انجمن فرهنگی ایران و شوروی و عضو آن بود و نزدیک به ۲۵ سال در راه گسترش و استواری پیوندهای دوستی و فرهنگی ۲ کشور همسایه تلاش کرد و مأموریت های فرهنگی بسیاری به کشورهای آسیایی، اروپایی و آمریکا داشت. وی سرانجام در ۱۷ بهمن ۱۳۴۶ خورشیدی بر اثر سرطان درگذشت.
نظر شما