مرمت آثار تاریخی؛ نیاز امروز، پشتوانه فردا

 به گزارش ایرنا، مرمت و نگهداری درست و علمی از آثار و ابنیه های تاریخی یک ملت که نمایانگر و نمایشگاه حقیقی تاریخ، فرهنگ و هویت ملل مختلف است، جزو شاخص های مهم توسعه یافتگی کشورها به شمار می رود که این اصل از سده ها قبل در کشورهای اروپایی آغاز شد و اکنون در بسیاری از کشورها با جدیت و حساسیت ویژه ای دنبال می شود؛ در این میان اهمیت دادن به این موضوع مهم و محوری در جمهوری اسلامی ایران طی سال های اخیر روند مثبت و سریعی به خود گرفته است.

آثار تاریخی و به جای مانده از مردمان گذشته در حقیقت جزو نهادها و عناصر فرهنگی کشورها است که بی توجهی به آن، رخوت، از هم گسیتخگی و در نهایت نابودی فرهنگی و تاریخی جوامع  بشری را به دنبال دارد؛ بر همین مبنا حفظ و حراست  از آثار تاریخی ملموس و غیرملموس در اولویت سیاستگذاری های فرهنگی و حتی اقتصادی کشورها قرار دارد، زیرا انتفاع از برکات اجتماعی و سودآوری مالی آن بر کسی پوشیده نیست.

آذربایجان شرقی با تاریخ چندین هزار ساله، جغرافیای طبیعی، انسانی و سیاسی و فرهنگی از چنان اهمیتی در حوزه هویتی برای ایران برخوردار است که بررسی تاریخ ایران بدون تاریخ پرفرار و نشیب این خطه امکان پذیر نیست.

آذربایجان شرقی در شمال غرب ایران با داشتن افزون بر یکهزار و ۸۰۰ اثر، ابنیه و اماکن تاریخی و باستانی ثبت شده در فهرست آثار ملی در ردیف ۵ استان نخست ایران به لحاظ تاریخی و فرهنگی قرار گرفته است که باید به موازات همین جایگاه نسبت به مرمت و احیای میراث فرهنگی و تاریخی گذشتگان این دیار همت گمارده شود.

جای جای آذربایجان شرقی، اعم از شهرهای بزرگ و کوچک، بخش ها و روستاهای مختلف، دارای چنان آثار و میراثی از گذشتگان است که اگر نسبت به شناسایی، معرفی، مرمت و احیای آنها در زمان کنونی اقدام نشود، شاید فرصتی برای فرداهای تاریخی و فرهنگی ایران باقی نماند.

توسعه نامتوازن عامل نابودی میراث تاریخی است

معاون امور عمرانی استاندار آذربایجان شرقی در گفت و گو با ایرنا با تاکید بر اهمیت و ارزش حراست و مرمت آثار تمدنی، گفت: ما هویتی را از گذشته به ارث برده ایم که ملموس ترین آن آثار معماری و ساختمانی گذشتگان است که گاهی اوقات تغییراتی در شهرها انجام می‌دهیم و تاریخ را تحریف می کنیم و اگر بدون پشتوانه علمی در بافت تاریخی دست ببریم، تحریف تاریخ و فرهنگ را شاهد خواهیم بود.

جواد رحمتی، میراث فرهنگی و تاریخی ایران و آذربایجان را مایه مباهات و فخر هر ایرانی دانست که دارای قدمتی طولانی است و چیزی که ما از گذشته ها به ارث می بریم، متاسفانه در زمان خودش ارزش و اهمیت برای آن بناها و میراث قایل نمی شویم.

وی تغییرات مدیریت سیاسی را از دلایل کم توجهی به آثار تاریخی دانست و ادامه داد: اینکه برخی از شغل های تخصصی با رویکردهای سیاسی تغییر می یابند، بسیاری از آثار تمدنی و فرهنگی را تحت تاثیر قرار می دهد؛ از جمله اینکه توسعه نامتوازن شهرها به دلیل مدیریت های نادرست وجهه تاریخی آنها را نابود کرده که علت اصلی آن جراحی بافت های قدیمی به بهانه توسعه شهرها بوده است.

رحمتی با بیان اینکه مدیریت غلط شهری و دخالت‌هایی تحت عنوان طرح جامع تفصیلی منجر به نابودی بناهای تاریخی شده است، یادآوری کرد: اگر فقط احیای کالبدی شهرها را در نظر داشته باشیم و احیای حیات بناها را در نظر نگیریم، هیچ اتفاقی برای توسعه یافتگی نخواهد افتاد و بافت‌های ما حفظ نخواهند شد، از این رو اگر امروز از تبریز عناصر تاریخی بگیریم چیزی برای ارائه به نسل های فردا نداریم.

وی ادامه داد:  لازم است در شهرها و روستاهایی که معرف تاریخ و فرهنگی یک منطقه زیستی است، هدف های کلان گردشگری، سیاسی، اقتصادی، هویتی و فرهنگی به درستی و با ظرافت کامل حفظ شود تا بتوان برای امروز خود تاریخ و مدنیت را حفظ کرد و برای نسل های اینده سرمایه گذاری هویتی انجام داد.

توقف چرخه معیوب مدیریت شهری، ضرورت احیای آثار تاریخی است

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی نیز در گفت وگو با ایرنا، توقف چرخه معیوب مدیریت شهری را از ضرورت های احیا و مرمت آثار تاریخی و باستانی دانست و گفت: حفاظت صرف و توسعه بدون حد و مرز نمی‌ تواند بافت تاریخی را حفظ کند و توسعه باید با مدیریت همگرا توام باشد.

مرتضی آبدار با بیان اینکه تمامی تمدن های زنده از ریشه‌های تاریخی سیراب شده و آینده را می سازند و این سرزمین آکنده از تاریخ و تمدن دیرینه است که رشک دیگران را برمی‌انگیزد، افزود: بناهای تاریخی ارزش زیادی برای جامعه جهانی دارد و همه در حفظ و نگهداری آن ها تاکید دارند، اما با نهایت تاسف باید اذعان کرد طی دهه های گذشته آن چنان که شایسته بود از آثار تاریخی و تمدنی کشور و البته آذربایجان حفاظت نشده است.

وی ادامه داد: شهرهای تبریز، مراغه، اهر، ورزقان و منطقه قره داغ (ارسباران) با بافت های تاریخی در خور مدیریت حفاظتی تشخیص داده شده اند که در طول سه دهه اخیر کارهای زیادی برای حفاظت از آن ها انجام شده و این آثار هر کدام شاهد و مدعای فرهنگی است که باید آنها را به آیندگان بسپاریم.

آبدار گفت: با نگاهی گذرا متوجه می‌شویم که شهرهای تاریخی دچار فرسودگی کالبدی، افت شاخص های زیست محیطی و جایگزینی جمعیت مهاجر مواجه شده اند و این چالش ها محصول روندی طولانی بوده که مدیریت شهری با آن دست به گریبان است.

وی با اشاره به اینکه طی ماه های گذشته تدبیری در آذربایجان شرقی اتخاذ شد تا تضاد منافع و تعارض ها در زمینه حفظ آثار باستانی به سوی چشم انداز مشترک سوق داده شود، اظهار داشت: در این زمینه میراث فرهنگی به عنوان متولی اصلی حفظ و حراست از تاریخ گذشته به شدت نیازمند همکاری، تعامل و همکاری سایر نهادها از جمله شهرداری ها، فرمانداری ها و ادارات و سازمان های دولتی و خدمات رسان و البته تشکل های مردم نهاد است.

آبدار با اشاره به حیات جاری در ابنیه و بافت های تاریخی آذربایجان‌ شرقی که شاید در کمتر جای جهان وجود داشته باشد، گفت: مردم در مکان هایی همچون بازار تاریخی تبریز و بازارهای مراغه و اسکو، خرید و فروش و فعالیت مستمر دارند که این نشانه حیات در این بناهاست و نیاز است زیرساخت ها نیز همگام با بناهای تاریخی فراهم شود تا شرایط زیستی ارتقا یابد.

وی با تاکید بر نقش تشکل های مردمی در احیا، بازسازی و مرمت آثار تاریخی و میراثی، از فعالیت تعداد ۴۰ تشکل و انجمن مردم نهاد در حوزه‌های مرتبط با فعالیت میراث فرهنگی خبر داد و با اشاره به اینکه تبریز و آذربایجان از پیشگامان مشارکت مردمی در قالب تشکل های مردمی در کشور است، گفت: با توجه به نقش مهم انجمن های مردم نهاد به عنوان مجموعه های مکمل و همراه دولت، از ظرفیت علمی و اجرایی این مجموعه ها در تمامی زمینه های فعالیتی اداره کل استفاده می کنیم.

آبدار ادامه داد: با توجه به اتخاذ راهبردهای حمایتی از سوی اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی برای تشکیل و فعالیت این تشکل ها، از مجموع انجمن های فعال، تعداد ۲۱ تشکل طی ۴ سال اخیر مجوز فعالیت گرفته اند که ۱۴ مورد از آنها فقط در حوزه میراث فرهنگی فعال هستند.

به گفته وی شهرستان های تبریز، میانه، مراغه، مرند، شبستر و بستان آباد دارای بیشترین تعداد انجمن های مردم نهاد در حوزه میراث فرهنگی هستند.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان‌شرقی، تداوم مرمت و ساماندهی مشارکتی ۵ خانه تاریخی منحصر به فرد در تبریز را یکی از آثار و مناقع همکاری این مجموعه با تشکل های مردم نهاد دانست که تاکنون ۶ میلیارد ریال هزینه برای مرمت مرحله‌ای بخشی از آنها هزینه شده است.

آبدار با بیان اینکه شهرستان تبریز از حیث وجود خانه های تاریخی منحصر به فرد قاجاری در ایران بسیار غنی است، اظهار داشت: این میزان هزینه برای مرمت مرحله ای خانه های تاریخی ناصح زاده، سرکاراتی، سلطان القرائی، فتح اله یف و عمارت اربابی لیقوان یا داش عمارت صرف شده است که هر کدام میراثی گرانقدر از زندگی گذشتگان مردمان این شهر می باشد.

وی اضافه کرد: برای حفظ و صیانت این آثار تاریخی، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان در سال های اخیر با فراهم کردن شرایط مناسب به منظور جلب مشارکت اشخاص و بخش خصوصی اقدامات ویژه ای برای مرمت و ساماندهی خانه ‌های تاریخی تحت مالکیت اشخاص انجام داده است.

آبدار با بیان اینکه خانه ‌های تاریخی و بناهای میراثی استان در سه قالب مشارکتی، بخش خصوصی و مرمت مستقیم توسط اداره کل میراث فرهنگی مرمت و بازسازی می شوند، افزود: ساماندهی این آثار و ابنیه های تاریخی در سال جاری از محل اعتبارات ملی به صورت مشارکتی در قالب اقداماتی همچون اجرای سر در دیوارها با سنگ لاشه، اجرای پله های چوبی، اجرای سقف شیروانی چهار بخش، تیرریزی و تخته کوبی و سایر موارد تداوم یافته است.

اجرای ۳۴۸ طرح مرمتی ابینه تاریخی 

معاون میراث فرهنگی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی نیز از اجرای تعداد ۳۴۸ عنوان پروژه مرمتی و احیای آثار و ابنیه‌های تاریخی در این استان طی سالجاری خبر داد و گفت: بر همین اساس جذب مشارکت بخش خصوصی در احیا و مرمت بناها و جداره‌های تاریخی با همکاری مالکین، دهیاری‌ها، بخشداری‌ها و شهرداری‌های استان نسبت به سال گذشته ۱۴۰ درصد افزایش داشته است.

علیرضا قوچی در گفت وگو با ایرنا، اظهار داشت: طی سال های اخیر با توجه به محدودیت های اعتباری، اقدامات مفیدی به‌ منظور جلب مشارکت عمومی در راستای مرمت و احیای ابنیه تاریخی انجام گرفته است که مرمت تعدادی از آثار با مشارکت مالی مالکان روند سریع‌تری داشته است.

وی ادامه داد: از این تعداد پروژه مرمتی، ۳۰۰ مورد مربوط به جذب مشارکت اصناف بازار تاریخی تبریز در زمینه مرمت املاک خود در این مجموعه است و در کنار آن تعداد  ۱۸ خانه و بنای تاریخی نیز با مشارکت مالکان آن‌ها نیز در سطح استان در حال مرمت و بازسازی است.

قوچی، فعالیت های مرمتی در روستای تاریخی «کندوان» را از جمله اقدامات مهم میراث فرهنگی استان طی ماه های اخیر برشمرد و گفت: در این زمینه اقدامات بسیار خوبی صورت گرفته است، به‌ طوری که در این روستای تاریخی و منحصر به فرد ۳۰ مورد مرمت با مشارکت با بخش خصوصی صورت گرفته است.

وی فعالیت های مرمتی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان شرقی را بسیار وسیع و در حال گسترش توصیف کرد که تداوم مرمت و ساماندهی جداره‌های تاریخی تبریز به عنوان میراث ماندگار معماری این شهر نمونه ای از این اقدامات است.

قوچی با بیان اینکه بافت‌ تاریخی، میراثی ماندگار از معماری گذشته هر منطقه محسوب می‌شود که حفظ و نگهداری از آنها وظیفه نسل حاضر است، اظهار داشت: در راستای احیا و حفظ آثار تاریخی ارزشمند آذربایجان، مرمت و ساماندهی جداره های تاریخی تبریز از جمله جداره "نبش فردوسی"، "گراند هتل"، "هتل ژاله"، "هتل جهان نما" و "اکرامی" از سوی معاونت میراث فرهنگی استان در حال اجراست.

وی با تاکید بر ضرورت احیا و صیانت از این آثار تاریخی، گفت: طی ۲ سال اخیر در قالب عقد تفاهم با بخش خصوصی و به صورت مشارکتی، مرمت و ساماندهی این جداره ها به صورت مداوم در دستور کار بوده و در سال جاری با اعتباری افزون بر ۲ میلیارد ریال از محل اعتبارات ملی در قالب اقداماتی نظیر برچیدن قسمت های فرسوده نما و مرمت آنها، مرمت پنجره های فرسوده، رنگ آمیزی کارهای چوبی، اصلاح پله روشنایی و اصلاح ازاره سنگی تداوم یافته است که تاکنون بیش از ۵۰ درصد نسبت به سال گذشته پیشرفت فیزیکی داشته است.

قوچی افزود: جداره های تاریخی و معماری بی مانند"نبش فردوسی"، "گراند هتل"، "هتل ژاله"، "هتل جهان نما" و " اکرامی" متعلق به دوره پهلوی بوده و در فهرست آثار ملی نیز ثبت شده اند.

وی از تعیین وضعیت حرم ۴۴ اثر تاریخی آذربایجان شرقی نیز خبر داد و با بیان اینکه آثار تاریخی با توجه به شرایط مکانی، زمانی و اقلیمی به شکل یک نماد ملی و فرهنگی هستند که از نظر فنی و بصری، حفظ موجودیت و یکپارچگی آن با محوطه اطراف حائز اهمیت است، گفت: تعیین حریم آثار تاریخی برای تضمین بقای اثر و پیوند آن با محیط پیرامون ضرورت دارد.

قوچی افزود: میراث فرهنگی استان به منظور صیانت از ارزش های تاریخی و فرهنگی آثار، تعیین حدود حریم از طریق پیوند اثر با محیط پیرامون و چگونگی انجام فعالیت های پژوهشی و عمرانی داخل محدوده حریم اصول، معیارها، ضوابط و مقررات قانونی را تعیین و ابلاغ کرده است.

به گفته وی آذربایجان شرقی دارای یکهزار و ۸۳۴ پرونده ثبتی در فهرست آثار تاریخی و ۹۱ حریم مصوب است و امسال تعداد ۱۶ اثر غیرمنقول، ۹ اثر ناملموس و ۱۰ اثر طبیعی از آذربایجان شرقی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

به گزارش ایرنا، در حال حاضر یکی از مهم ترین دغدغه های دولت ها در کشورهای مختلف، تسریع در انجام پروژه های مرمتی آثار باستانی و تاریخی است که با توجه به رشد روزافزون کشورهای در حال توسعه و تلاش این کشورها برای جا نماندن از قافله پیشرفت، ناگزیر در انجام این پروژه ها می باشند.

با توجه به اعلامیه حقوق بشر و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، حفظ میراث فرهنگی از اولویت های دولت به شمار می رود و چون میراث فرهنگی هر کشور نشان دهنده تاریخ و تمدن یک ملت و از عوامل غرور و افتخار ملی است، باید این آثار تاریخی و باستانی با مرمت های کارشناسی و علمی به شکل بهتری به نسل های بعد منتقل شوند.