اخلاق ایرانی و اسلامی

اخلاق زیربنای رشد فرهنگی و تعالی یک جامعه است و به مجموعه هنجارهایی که در قالب یک فرهنگ، رفتار اجتماعی افراد را شکل می‌دهد، اخلاق جامعه می‌گویند.

بسیاری از هنجارها و انگاره‌های ذهنی ما برگرفته از باورهای ماست که آنها در قالب یک کنش در رفتار اجتماعی تبلور پیدا می‌کند.

زمانی که به هر دلیل هنجارهایی نه مبتنی بر عقلانیت و عقبه فرهنگی بلکه مبتنی بر تاثیرات بیرونی و کوتاه مدت و بدون اصالت داشته باشیم، سبب می‌شود در حوزه رفتار اجتماعی و شکل‌گیری هنجارها دچار مشکل شویم.

قرن اخیر به واسطه نگاه اومانیستی که در جهان حاکم شده و اومانیسم (انسان‌گرایی) هم محصول ماتریالیسم (مادی‌گرایی) است اخلاق از جایگاه آسمانی و مطلق بودن خود تنزل یافته و نسبی شده است به همین دلیل بعضا در نگاه و رویه‌های ما به اخلاق اصالت داده نمی‌شود.

لذا با وجود اینکه ممکن است اعتقاد دینی و قلبی ما توجه مطلق به اخلاق باشد اما در اقدامات‌مان این اعتقاد دیده نمی‌شود و بسیاری از هنجارها و گزاره‌های رفتاری ما برخاسته از باورهایی است که به ما تحمیل شده و به تعبیری مفهوم تهاجم فرهنگی اینجا دیده می‌شود یعنی الگوهای رفتاری ما نه برگرفته از مفاهیم دینی و ملی بلکه القا شده به وسیله ابزارهای جدید فرهنگی از قبیل رسانه و سینما با محوریت نگاه مادی‌گرا است که موجب شده عقبه اصیل فرهنگی ما در نسل جوان به فراموشی سپرده شود.

از همین رو است که امروز در اخلاق بین نسل‌ها تفاوتی را مشاهده می‌کنیم یعنی به میزانی که نسل امروزی در معرض تهاجم است شاید نسل قبلی از این آسیب‌ها مصون بود و این تهدیدی است که فرهنگ و اخلاق ما با آن مواجه شده؛ از طرفی میل به جهانی شدن که هر روز از طرف تمدن غرب به جامعه القا می‌شود موجب شده که خرده فرهنگ و فرهنگ‌های اصیل ملی و دینی و مذهبی به حاشیه برود.

گاهی سطح امر به معروف و نهی از منکر را بسیار تقلیل می‌دهیم و شاید یکی از مهمترین معروف‌ها ترویج اخلاق دینی و ملی ما بوده که بسیاری از مفاهیم ناب تمدن ایرانی و اسلامی برخاسته از آن فرهنگ است.

فرهنگ ایثار به عنوان یک نمونه بارز از اخلاق اصیل ایرانی و اسلامی است که در هشت سال دفاع مقدس در جنگ شاهد آن بودیم و حاصل نگاه اخلاقی است که در آن نوع اعتقاد، رضایت خدا را اصل و خدا را محور هستی می‌دانیم.

متاسفانه مادی‌گرایی به همان اندازه که در کنش‌های اقتصادی ما در ۲ دهه اخیر اثرگذار بوده به همان اندازه بر روابط فردی و کنش‌های اجتماعی ما نیز تاثیر گذاشته است و به نظر می‌رسد نسل جوان به دانستن فلسفه اخلاق نیاز دارد و به این باور برسد که اخلاق حلقه مفقود و کلید پیشرفت مادی و معنوی ما در همه عرصه‌هاست و انقلاب اسلامی این فرصت و زمینه را فراهم کرد.