سرگذشت «مصباح»

«مصباح» نخستین ماهواره عملیاتی با طول عمر سه ساله در مدار بالای زمین (هزار کیلومتری) به علت تحریم سالهاست در ایتالیا بلوکه شده است.

صبح روز چهارشنبه -۲۳بهمن- وزیر ارتباطات در حاشیه نشست دولت در پاسخ به خبرنگاران درباره سرنوشت ماهواره مصباح اعلام کرد این ماهواره از سال ۸۰ منتظر پرتاب در کشورهای اروپایی است. به این بهانه با محمدحسن انتظاری، مدیر پروژه مصباح درباره جزئیات ماهواره و تیمی که آن را ساخته‌اند گفت و گو کردیم.

پروژه ساخت ماهواره مصباح در چند فاز انجام شد؟

این پروژه یک فاز آزمایشگاهی دارد که در سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران انجام شد. یک فاز دیگر نیمه صنعتی بود که توسط مرکز تحقیقات مخابرات و سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران به صورت مشترک انجام شد. یک فاز فضایی هم داشت که این دو سازمان پژوهشی و شرکت ماهواره‌ساز اروپایی به صورت مشترک آن را نهایی کردند.

کار طراحی و ساخت «مصباح» در چه سالی آغاز شد؟

فاز مهندسی ساخت ماهواره در سال ۸۰ آغاز شد اما مدل فضایی از از ۲ سال پس از طراحی اولیه آغاز و به سال ۸۶ ختم شد. تعداد ۶۰ مهندس ایرانی که در ۱۳ رشته مختلف مانند نرم افزار، سخت افزار، مدیریت، مکانیک، برق، الکترونیک، شیمی و مواد تحصیل کرده‌اند در این پروژه همکاری داشته‌اند.

کاربردهای اصلی ماهواره مصباح چیست؟

این ماهواره ۷۰ کیلوگرمی به لحاظ ماموریت، ۱۰۰ درصد مخابراتی غیر همزمان است و برای ارتباطات راه دور مثل خواندن کنتور و ارتباطات غیر هم‌زمان بین مشترکین طراحی شده است. مصباح برای قرار گرفتن در مدار هزار کیلومتری طراحی شده و امیدوارم روزی موشک‌های داخلی بتوانند ماهواره را در این مدار قرار بدهند.  

اگر این ماهواره قرار باشد به ایران برگردد و توسط ماهواره‌بر بومی پرتاب شود، نیاز به تغییرات دارد؟

اگر قرار باشد مصباح توسط ماهواره‌بر دیگر به ارتفاع مثلا۷۵۰ کیلومتر پرتاب شود، نیاز به تغییرات دارد. البته ما فکر می‌کنیم حداقل مداری که ماهواره باید در آن قرار بگیرد مدار بالای ۶۰۰-۶۵۰ کیلومتری است چون در این صورت است که جذب زمین نمی‌شود. ماهواره در مدار پایین‌تر باید پیش‌رانشی داشته باشد که آن را در مدار قرار بدهد.   

ما تا الان نتوانسته‌ایم ماهواره‌ای به مدار هزار کیلومتری بسازیم. با توجه به اینکه از طراحی اولیه ماهواره مصباح نزدیک به ۱۸ سال می‌گذرد، می‌توان گفت این ماهواره هنوز خیلی به روز است؟

بله این ماهواره پوشش گلوبال دارد و دور کره زمین را پوشش می‌دهد. یک اصلی در تکنولوژی فضایی وجود دارد که به اصل «استفاده محافظه‌کارانه از تکنولوژی» مطرح است. به این مفهوم که چون پس از پرتاب ماهواره دیگر به قطعات آن دسترسی نداریم، باید از قطعاتی استفاده کنید که قبلا امتحان خود را پس داده‌اند. در طراحی و ساخت ماهواره مصباح سعی کردیم از تکنولوژی استفاده کردیم که به آن اعتماد کامل داشتیم. تکنولوژی که قابل جایگزین کردن نیست.

پرتاب قرار بود چه زمانی انجام شود؟

پس از اتمام طراحی و ساخت «مصباح»، اطلاعات این ماهواره ۱۰۰درصد مخابراتی در اتحادیه جهانی مخابرات نیز به ثبت رسید و هماهنگی بین‌المللی برای پرتاب انجام شد.

سازه ماهواره کاملا در ایران ساخته شد، نرم افزارهای ارتباطی و بخشی از نرم‌افزارهای کنترلی هم در ایران طراحی شد. تست‌های فضایی مربوط به ماهواره اغلب در اروپا و روسیه و تعداد اندکی در ایران انجام شد. مصباح قرار بود سال ۸۶ با ماهواره‌بر روسی پرتاب شود. قراردادهای مربوط به آن منعقد و مجوزها دریافت شده بود. اما درست در همان موقع بحث‌ تحریم هسته‌ای ایران آغاز و پرتاب با تاخیر مواجه شد.

به حل شدن مسائل و پرتاب امیدوار هستید؟

بله. حتما امیدواریم.

تکلیف آن ۶۰ نفر متخصص چه شد؟

بخشی از آن افراد اکنون در سازمان فضایی مشغول به کار هستند و برخی دیگر در سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران. عده‌ای هم از کشور رفته‌اند. من هم اکنون در دانشگاه تدریس می‌کنم و عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی کشور هستم.

مصباح قرار بود در نسخه‌های مختلف ساخته شود، این اتفاق رخ داد؟

در همان ابتدا برای ساخت ماهواره مصباح نقشه راهی طراحی کرده بودیم. بر آن اساس قرار شد ساخت مصباح ۱ با همکاری سازمان فضایی اروپا انجام شود که شد و فقط مرحله پرتاب آن مانده است. برای نسخه دوم در نظر داشتیم تمام مراحل ساخت و تست‌های ماهواره را در داخل انجام بدهیم که آن زمان آزمایشگاه‌های تست نداشتیم و هنوز نیز کمبودهایی داریم. برای نسخه سوم نیز تصمیم داشتیم وزن ماهواره را افزایش بدهیم تا به یک ماهواره مخابراتی در مدار ثابت زمین (مدار ۳۶هزار کیلومتری) تبدیل شود.

البته این برنامه در کشور تعقیب نمی‌شود. من بارها اعلام کردم پیچیده‌ترین ماهواره‌ای که باید به تکنولوژی ساخت و پرتاب آن دست پیدا کنیم، ماهواره مخابراتی در ۳۶هزار کیلومتری زمین است. این مساله مهم را بارها این با دوستان حوزه فضایی مطرح کرده‌ام و امیدوارم این اولویت در نظر گرفته شود.

نسخه دوم و سوم مصباح عملا به طراحی نرسید؟

طرح ماهواره دوم و سوم را پیاده‌سازی کردیم. برای این که تیم متلاشی نشود، ساخت و طراحی ماهواره زلزله‌شناسی «آیات» را دست گرفتیم.

آیات هم تکلیفش مشخص نیست و خبری درباره‌اش نمی‌شنویم؟

بله برای پیشبرد آن نیاز به بودجه داشتیم که اختصاص داده نشد. در حال مذاکره با بخش‌های مختلف هستیم. ضمن این که ماهواره آیات بخشی از تکنولوژی مصباح ۲-۳ را در خودش جا داده است. برای منسجم ماندن افرادی که از تیم مصباح باقی مانده‌اند مدل مهندسی ماهواره آیات را ساخته‌ایم. سعی کردیم در این مدت تمام تجربیات داخلی و تجربیاتی که از سازمان فضایی اروپایی کسب کرده‌ایم را در اختیار دوستان در دانشگاه ها  قرار بدهیم و به این شکل همکاری غیرمستقیم با آن ها داشته باشیم.

مشخصات فنی ماهواره مصباح

ماهواره مصباح برای کاربردهای ارتباطی، ارسال و دریافت پیام طراحی و ساخته شد. ماموریت ماهواره مخابراتی مصباح شامل ذخیره و انتقال اطلاعات (Store and Forward)، جمع آوری و پخش داده ها روی مناطق وسیع و پراکنده (Data Collection System DCS)، سنجش از دور (Remote Sensing) و ناوبری (Navigation) است. ماهواره مصباح ۲ با جرم ۷۰ کیلوگرم و ابعاد ۷۰*۵۰*۵۰سانتیمتر مکعب، دارای مداری از نوع خورشید آهنگ و ارتفاع ۱۵+۷۰۰ کیلومتر و زاویه میل ۱/۰ ± ۲/۹۸ درجه بوده و طول عمرمفید  آن سه سال پیش بینی می‌شود.