برگزاری انتخابات به صورت الکترونیکی مدت‌ها است که به یکی از مباحث مهم میان وزارت کشور، شورای نگهبان و مجلس شورای اسلامی تبدیل شده‌است. حدود پنج سال است که وزارت کشور در حال ایجاد سازوکارهای برگزاری انتخابات به صورت الکترونیکی است و مخابرات فیبر نوری و مکان‌های اخذ رای را مجهز کرده‌است. با این حال و هر چند زمزمه‌هایی مبنی بر برگزاری انتخابات مجلس یازدهم به صورت الکترونیکی مطرح شد اما عدم‌تایید شورای نگهبان باعث شد تا این انتخابات هم به شیوه سنتی برگزار شود.
فعلا و با وجود تکالیف قانونی و تلاش‌های وزارت کشور، شرایط آن‌چنان که باید و شاید برای برگزاری انتخابات الکترونیک در کشور فراهم نیست. شورای نگهبان در زمینه فقدان زیرساخت‌های فنی، قانونی و فرهنگی برای برگزاری انتخابات الکترونیک نگرانی‌های جدی دارد. در حالی بخاطر این نگرانی‌ها و عدم هماهنگی‌های لازم بین وزارت کشور و شورای نگهبان، برگزاری الکترونیکی انتخابات به تاخیر می‌افتد که در حال حاضر در سطح جهان تجربیات مفیدی در این زمینه وجود دارد.
این امر امروزه پذیرفته شده‌است که برگزاری انتخابات الکترونیکی می‌تواند نتیجه بهتر و نزدیک به عدالتی در پی‌داشته باشد. همچنین برگزاری انتخابات به صورت الکترونیکی می‌تواند راهکاری موثر برای بهبود کیفیت انتخابات باشد البته برای دفع مشکلات احتمالی آن نیز باید راهکاری اندیشیده شود. باتوجه به این مزایا، در طول سالیان گذشته وزارت کشور تلاش کرده اعتماد شورای نگهبان را برای الکترونیکی کردن انتخابات جلب کند و آموزش گسترده‌ای را برای هیات‌های اجرایی پیش‌بینی‌کرده با این وجود شورای نگهبان همچنان حاضر به اعلام موافقت با این شیوه از انتخابات نشده است.
انتخابات شورایاری‌ها در تهران که به صورت کاملا الکترونیکی برگزار شد نگرانی‌های فنی را تا حدود زیادی رفع کرد و تجربه اجرایی و عملیاتی مهمی در کشور در زمینه انتخابات الکترونیک به حساب می‌آید. با وجود اینکه این انتخابات قدم‌های اول ایران در زمینه ورود به انتخابات الکترونیکی و آنلاین است در کشورهای دیگر دنیا این شیوه‌ها از سال‌های گذشته مورد استفاده و بهره‌برداری قرارگرفته است و طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ارزیابی‌ها در مورد این شیوه انتخاباتی مثبت بوده و در کل مزایای این شیوه بر معایب آن برتری دارد.
در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است: با پیشرفت فناوری در سال های اخیر، کشورهای مختلف به سمت انجام انتخابات به صورت الکترونیکی حرکت کرده‌اند. استفاده از سیستم رای‌گیری الکترونیکی دستاوردهای بسیاری از جمله «کاهش قابل توجه زمان رای دهی و شمارش آرا»، «قابلیت دسترسی گسترده»، «امکان رای دهی افراد دارای معلولیت‌های خاص»، «قابلیت ممیزی و نظارت در تمام مراحل» و نیز «شفافیت گسترده در فرایند انتخابات» را به همراه داشته‌است. لذا استفاده از تجارب کشورهای مختلف در این زمینه می‌تواند برای حرکت به سمت رای‌گیری الکترونیکی و شناسایی الزامات پیاده سازی آن در ایران مفید باشد.
تجربه کشورهای دیگر در انتخابات الکترونیک
هرچند در بسیاری از کشورها هنوز هم رای‌گیری الکترونیکی جایگزین روش سنتی و رای‌گیری با کاغذ نشده است و ایران هم در زمره این کشورها است اما کشورهای بسیاری هم هستند که انتخابات سنتی را کنار گذاشته و از روش‌های نوین برای برگزاری انتخابات استفاده می‌کنند. در حال حاضر کشورهایی هستند که تمام مراحل سه‌گانه رای دهی، شامل تشخیص هویت، رای‌دادن و شمارش آرا را کاملا الکترونیک برگزار می‌کنند و کاغذ را به طور کامل از سیستم انتخاباتی خود حذف کرده‌اند.
برزیل یکی از کشورهای پیش‌رو در حوزه انتخابات الکترونیک است. با توجه به تلاش‌ها برای برگزاری انتخابات الکترونیک و نقدها به شورای نگهبان برای مخالفت با این شیوه، شورای نگهبان کشور برزیل را به عنوان مورد مطالعاتی در زمینه انتخابات الکترونیک انتخاب کرد و کارشناسانی را برای تحقیق در مورد شیوه برگزاری انتخابات در این کشور اعزام کرد. سیستم رای‌گیری در برزیل تمام الکترونیکی و با استفاده از صندوق‌های الکترونیکی صورت می‌گیرد که در آن هر نامزد با یک شماره انتخاباتی مشخص شده‌است.
طبق تحقیقات این تیم کارشناسی و اعلام مسئولان برزیلی، این روش یکی از موفق‌ترین روش‌های رای‌گیری و شیوه منحصربه‌فرد در جهان به واسطه سرعت عمل در شمارش آرای ماخوذه و اعلام نتایج است. در سال ٢٠٠٠ رای‌گیری به شیوه الکترونیکی کامل مورد تایید و تصویب دیوان عالی انتخابات قرار گرفت و انتخابات سال ٢٠٠٢ و پس از آن انتخابات تا هم‌اکنون در سراسر برزیل با این روش برگزار می‌شود.
در هر شعبه علاوه بر اینکه اسامی الکترونیکی در دستگاه وجود دارد، به صورت یک دفترچه اسامی و تصویر کسانی که اجازه رای دادن دارند، وجود داشته و شخص پس از رای‌دادن، رسیدی را که در مقابل اسم وی در کتابچه مذکور وجود دارد، دریافت می‌کند. شعب آنلاین متصل به هیچ شبکه‌ای نیستند و تخلیه آرا پس از پایان زمان رای‌گیری و با جداسازی حافظه دستگاه و انتقال آن به مراکزی که به شبکه متصلند صورت می‌پذیرد. پس از پایان رای‌گیری یک نسخه از نتایج آرای هر شعبه پرینت و در شعبه نصب می‌شود.
استرالیا، بلژیک، استونی، هلند، هند، ایرلند، نروژ و ایتالیا از دیگر کشورهایی هستند که انتخابات در همه یا برخی حوزه‌های آن‌ها به شیوه الکترونیک انجام می‌شود. به عنوان مثال طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در نروژ چهار انتخابات مختلف شهری، شهرستانی، پارلمانی و انتخابات برای افراد بومی برگزار می‌شود. پارلمان نروژ در سال ۲۰۰۸ میلادی نمونه‌های آزمایشی رای‌گیری الکترونیکی را در این کشور تصویب کرد. این مصوبه منجر به نمونه‌های آزمایشی رای‌گیری الکترونیکی از خانه (به صورت اینترنتی) برای انتخابات محلی در سال ۲۰۱۱ میلادی و انتخابات پارلمانی در سال ۲۰۱۳ میلادی شد. در نروژ رعایت پارامترهایی نظیر توجه به الزامات فنی، عملکردی و مقرراتی، عدم تاثیرگزاری بر نتیجه، صحت شمارش نهایی، رعایت محرمانگی آرا، عدم اجبار رای دهندگان و اعتمادپذیری در سیستم رای‌گیری الکترونیکی مورد تاکید و توجه است.
طبق مطالعات انجام شده از سوی «موسسه بین المللی کمک به دموکراسی و انتخابات» در سال ۲۰۱۵ در رابطه با رای‌گیری الکترونیکی، ۵۷ درصد از ۱۲۳ کشور تحت مطالعه هرگز از رای‌گیری الکترونیکی استفاده نکرده‌اند. ۶ درصد قبلا از رای‌گیری الکترونیکی استفاده کرده‌اند اما اکنون آن را کنار گذاشته‌اند؛ در ۱۶ درصد فقط مطالعات امکان‌سنجی یا برگزاری آزمایشی انجام شده است و در ۲۱ درصد کشورها رای‌گیری الکترونیکی در انتخابات ملی یا استانی یا هردو استفاده شده‌است.
نظر شما