سیل یکی از بلایای طبیعی اما خسارت آن قابل پیشگیری است و اجرای طرح‌های آبخیزداری یکی از مهمترین اقدام ها در پیشگیری از خسارت های سیل است که باید بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرد و تخصیص اعتبار از صندوق توسعه ملی برای اجرای طرح‌های آبخیزداری به دستور مقام معظم رهبری نشان از اهمیت توجه به این طرح‌ها دارد.
آبخیزداری به مجموعه اقدامات برنامه ای و عملیاتی گفته می شود که منجر به مهار روان آب و کاهش خسارت سیلاب، تقویت سفره آب‌های زیرزمینی ، تقویت پوشش گیاهی و جلوگیری از فرسایش خاک می‌شود و اجرای عملیات مکانیکی مانند ساخت سازه های متعدد مانند سنگ و ملات، بندهای خاکی و عملیات زیستی مانند بذرپاشی، نهالکاری و کپه‌کاری از جمله طرح های آبخیزداری محسوب می شود.
سیل در حقیقت افزایش ارتفاع آب رودخانه و مسیل و بیرون زدن آب از آن و اشغال بخشی از دشت‌های حاشیه رودخانه است که می‌تواند با غرقاب کردن منطقه، باعث وارد آمدن خسارات به ساختمان و تاسیسات عمومی شده و تلفات انسانی و دامی به همراه داشته باشد و اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری با کاهش سرعت حرکت سیلاب خسارت ناشی از این بلای طبیعی را به حداقل می‌رساند.
هر ساله اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان با احداث سازه های کنترل جریان مانند سدها، سیل بندها، کانالهای سیل عملیات مکانیکی سنگی و ملاتی و عملیات بیولوژیکی در حفاظت از مناطق در معرض سیلاب نقش‌آفرینی می‌کند و سمنان از استان‌های پیشرو و پیشگام در اجرای طرح‌های آبخیزداری در کشور به شمار می‌رود.
براساس آمار در حدود ۲ میلیون و ۳۰ هزار هکتار از وسعت استان سمنان سیل خیز است که از این وسعت برای ۷۳۲ هزار هکتار طرح‌های مطالعاتی انجام شده است و در برخی مناطق اجرایی شده که نقشی هم در کنترل سیل ویرانگر داشته است.
یکی از تجربه‌های موفق استان سمنان در زمینه اجرای طرح‌های آبخیزداری مربوط به بخش فولاد محله در شهرستان مهدیشهر است که در گذشته سیل همواره موجب خسارت به این منطقه می‌سد که اکنون با احداث سازه‌های آبخیزداری در بالادست فولادمحله نه تنها دیگر سیل خسارتی به بار نمی‌آید بلکه موجب تقویت پوشش گیاهی، تقویت سفره آب‌های زیرزمینی و رونق کشاورزی شده است که این تجربه موفق مهر تایید و تاکید بر توسعه و اهمیت سازه‌های آبخیزداری است.
در واقع می‌توان گفت اجرای طرح‌های آبخیزداری یک پیشگیری از وقوع خسارت‌های قابل توجه است و همواره شنیده می‌شود پیشگیری بهتر از درمان است و در شرایطی که براساس پیش‌بینی کارشناسان کشور ممکن است هرساله کشور با چنین بارش‌های ناگهانی مواجه باشد و اجرای طرح‌های آبخیزداری در نقاط مناسب و کارشناسی شده موجب جلوگیری از خسارت می‌شود.
طرح‌های آبخیزداری با کنترل سرعت سیلاب موجب نگهداشت رسوبات همراه سیل می‌شود که این رسوبات انباشت شده خاک غنی و حاصلخیز برای کشاورزی است و به عبارتی می‌توان گفت اجرای طرح های آبخیزداری تیری با چند نشان است که توجیه اقتصادی را نیز به همراه دارد.
سیل در روزهای ابتدایی فروردین سال ۹۸ یکهزار و ۷۰۰ میلیارد ریال و فروردین امسال ۱۳۵ میلیارد و ۷۰۰ میلیون ریال در استان سمنان خسارت وارد کرد و اگر طرح‌های آبخیزداری در استان نبود شاید این خسارت بیش از این‌ها بود.
اکنون سازه‌های آبخیزداری استان سمنان قابلیت ذخیره ۳۰ میلیون متر مکعب آب را دارد که به تقویت سفره‌های آب زیرزمینی و پوشش گیاهی و مهار سرعت روان‌آب و کاهش خسارت سیلاب کمک می‌کند.
حدود ۷۰ درصد آب تولیدی در استان سمنان از منابع زیرزمینی است که در سال های اخیر به طور متوسط تا ۷۰ سانتیمتر سطح آب این منابع افت کرده است که اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوان داری به عنوان راهکار کارشناسی در تقویت منابع آب زیرزمینی باید بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرد.
سال گذشته هفت هزار میلیارد ریال معادل ۲۲ میلیون دلار از محل صندوق توسعه ملی برای آبخیزداری و آبخوان داری در کشور تخصیص داده شد و از این میزان ۲۰۸ میلیارد ریال برای اجرای عملیات آبخیزداری به استان سمنان اختصاص یافت و امسال نیز ۷۶۲ سازه و عملیات آبخیزداری در ۲۵ هزار هکتار از محل اعتبارهای صندوق توسعه ملی با اعتبار ۴۰۰ میلیارد ریال در دست اجرا است که برخی طرح‌ها تکمیل شده است.
آبخیزداری از طرح های کم هزینه است
استاندار سمنان در گفت و گو با ایرنا در هفدهم فروردین ۹۸ ابراز داشت: طرح های آبخیزداری از طرح های کم هزینه است که از فرسایش خاک جلوگیری می کند و با کاهش سرعت آب از خسارت سیل می کاهد.
علیرضا آشناگر یادآور شده بود: در پی بارش های ابتدای فروردین ۹۸ در حدود ۱۲ میلیون متر مکعب آب به دلیل اجرای طرح های آبخیزداری در استان سمنان ذخیره شد و این میزان ذخیره آب در استانی با اقلیم نیمه خشک چشمگیر است.
طرح‌های آبخیزداری راهکار موثر در کنترل سرعت حرکت مخرب روان آب
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان نیز گفت: اجرای طرح های آبخیزداری شامل ۲ بخش مکانیکی مانند ساخت بندخاکی، بند سنگ و ملات، بند سبک پایه بتنی، کانال بتنی و اقدام های زیستی مانند نهال کاری، کپه کاری و بذرکاری می شود.
علینقی حیدریان ابراز داشت: حفظ خاک، جلوگیری از فرسایش خاک، جلوگیری از رسوب و تله گذاری در مسیر حرکت سیلاب برای کاهش و کنترل سرعت مخرب حرکت روان آب و تقویت سفره آب های زیرزمینی از جمله مزایای اجرای طرح های آبخیزداری است.
وی با بیان این که آبخیزداری ضرورتی به منظور حفظ عرصه های منابع طبیعی است گفت: اجرای طرح های آبخیزداری محدود به خشکسالی نیست و در سال هایی که بارندگی خوب و ترسالی وجود دارد نیز باید اجرا شود.
مدیر امور آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان سمنان نیز گفت: اجرای طرح های آبخیزداری در بالادست قنات ها با کاهش سرعت مخرب سیلاب و جلوگیری از حمل رسوب، مانع از آسیب رسیدن به قنات ها به عنوان منابع تامین آب کشاورزی می شود.
حسین شاهینی ابراز داشت: تخصیص اعتبار به دستور مقام معظم رهبری از محل صندوق توسعه ملی برای اجرای طرح های آبخیزداری نشان از اهمیت آبخیزداری است و زمانی اهمیت آبخیزداری به وضوح مشخص می شود که مسئولان ارشد آبخیزداری را از حیطه حرف خارج و عملیاتی کنند.
مدیر کل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای استان سمنان نیز گفت: در صورتی که مسایل مرتبط با آبخیزداری به درستی انجام شود، سیل خود به خود، مشکلی ایجاد نمی‌کند.
احسان منصورکیایی، تصریح کرد: با مدیریت بارش‌ها باید از این نعمت الهی استفاده کرد.
ظرفیت ذخیره ۳۰ میلیون مترمکعب رواناب در بندها و سدهای کوچک خاکی سمنان
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان در ادامه گفت: سازه‌های آبخیزداری استان شامل بندهای خاکی و سدهای خاکی کوچک ظرفیت ذخیره ۲۵ تا ۳۰ میلیون متر مکعب آب را دارد که به تقویت سفره‌های آب زیرزمینی و پوشش گیاهی کمک می‌کند.
حیدریان ابراز داشت: ظرفیت ذخیره ۲۵ تا ۳۰ میلیون مترمکعب آب به وسیله احداث در حدود ۱۶۰ بندخاکی و سد خاکی کوچک در استان سمنان ایجاد شده که این میزان قابلیت ذخیره چشمگیر است.
وی ادامه داد: بندهای خاکی حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری وظیفه استحصال آب ندارند و صرفا برای کاهش سرعت سیلاب و جلوگیری از خسارت ناشی سیل احداث می‌شود، اما به ذخیره آب نیز کمک می‌کند.
وی بیان کرد: بندهای خاکی و سدهای خاکی کوچک که توسط اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری احداث می‌شود دارای خروجی است و بعد از ذخیره حجم معینی از روان‌آب‌ها، سرریز مخزن از خروجی خارج می‌شود که سرریز دارای رسوب و سرعت نیست و خطر خسارت سیلاب به حداقل کاهش می‌یابد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان بیان کرد: به طور معمول اعتبار مورد نیاز برای احداث بندهای خاکی از محل اعتبارات ملی تامین می‌شود، اما اعتباری ملی برای لایه‌روبی در نظر گرفته نمی‌شود.
وی یادآور شد: رسوب‌گیری از سازه‌های آبخیزداری دارای هزینه بالاست و توجیه اقتصادی ندارد به طوری که اگر سازه جدید ساخته شود با صرفه‌تر است و اکنون سازه‌های آبخیزداری استان در وضعیت مطلوب و آمادگی برای کاهش سرعت حرکت سیلاب و در نتیجه کاهش خسارت ناشی از آن است.
حیدریان خاطر نشان کرد: سیلاب های ویرانگر در ابتدای امسال، بیش از پیش اهمیت و ضرورت اجرای طرح های آبخیزداری را بر همگان آشکار کرد و اجرای طرح ها نیازمند تخصیص اعتبار ویژه است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان گفت: در ۶۳ حوضه آبخیز استان به وسعت ۷۳۲ هزار هکتار طرح‌های مطالعاتی برای انجام کارهای آبخیزداری انجام شده و به مرور با تامین اعتبار در حال اجرا و تکمیل است.
وی ادامه داد: از مجموع ۶۳ حوضه مطالعه شده در پنج حوضه آبخیز اقدامات مطالعاتی انجام شده، در ۱۹ حوضه عملیات اجرایی انجام شده، پنج حوزه انجام نشده و در ۳۴ حوضه در دست اجرا است.
سیل امسال ۱۳۵ میلیارد ریال خسارت زد
مدیرکل دفتر مدیریت بحران استانداری سمنان گفت: بر اساس برآوردهای اولیه سیل فروردین امسال ۱۳۵ میلیارد و ۷۰۰ میلیون ریال خسارت به بار آورد.
ایرج رییسیان بیان کرد: سیل در فروردین ۹۹ بیش از ۹۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون ریال به تاسیسات زیربنایی شامل راه‌های اصلی و عشایری، شبکه‌های توزیع برق و گاز و بناهای فنی این استان خسارت وارد کرد.
مدیرکل دفتر مدیریت بحران استانداری سمنان با اشاره به خسارت ۳۸ میلیارد و ۴۰۰ میلیون ریالی سیل نوروز امسال به بخش کشاورزی، اضافه کرد: ۲۳ میلیارد و ۷۰ میلیون ریال به ۴۰۶ هکتار از بخش زراعی و ۱۵ میلیارد و ۳۳۰ میلیون ریال به تاسیسات کشاورزی استان سمنان در این حادثه طبیعی خسارت وارد شد.
خسارت ۳۵ میلیارد ریالی سیلاب به بندهای خاکی سمنان در بهار ۹۸
فرهاد عبدالشاه معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان نیز گفت: وقوع سیل در فروردین ۹۸، بر اساس برآوردها بیش از ۳۵ میلیارد ریال به سازه های آبخیزداری مانند بندهای خاکی خسارت زد.
وی در ادامه اظهار داشت: بیشترین خسارت ناشی از وقوع سیل در روزهای گذشته مربوط به شهرستان های مهدیشهر و گرمسار بوده است.
به گفته وی، بندهای خاکی با کنترل رسوب در سیلاب از انتقال رسوب به پایین دست و بروز خسارت جلوگیری می کند و بر همین اساس در سیل اخیر بندهای خاکی محل انباشت رسوب شده و باید لایروبی شود تا از ظرفیت ذخیره آب آن کاسته نشود.
وی ابراز داشت: سیل اخیر در ۲۵ سال گذشته بی سابقه بوده و در اثر شدت سیلاب، بندهای خاکی نیازمند لایروبی هستند.
عبدالشاه خاطرنشان کرد: براساس برآوردها حدود ۲۰ درصد از بندهای خاکی استان سمنان نیازمند لایروبی هستند.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان تصریح کرد: براساس برآوردها هزینه لایروبی بندهای خاکی به ازای هر یک متر مکعب ۵۰ هزار ریال است.
وی بیان کرد: با اجرای طرح‌های آبخیزداری در استان در سال گذشته، مخزن با حجم ۸۲۲هزار مترمکعب ایجاد شد که با ایجاد ۸۲۲ هزار متر مکعب مخزن سالانه با فرض سه بار سیل در حوضه مخزن ۲میلیون ۴۶۶هزار مترمکعب سیل کنترل و از آسیب رسیدن به تأسیسات زیر بنایی، مزارع، روستاها و شهرها جلوگیری می‌شود.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان گفت:اجرای طرح‌های آبخیزداری علاوه بر حفاظت از آب و خاک و افزایش منابع آب‌های زیرزمینی تاثیر چشمگیری در کاهش خسارت‌های ناشی از سیلاب‌های ویرانگر دارد.
نمایش اهمیت طرح‌های آبخیزداری درکنترل سیلاب فروردین امسال
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گرمسار با اشاره به اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوان داری در حوزه های آبخیز این شهرستان گفت: در پی بارش های فروردین امسال نقش واقعی طرح‌های آبخیزداری درکنترل سیلاب و روان آب های سطحی نمایان شد.
اسماعیل عرب معصومی با بیان اینکه اجرای طرح‌های آبخیزداری به صرفه و اقتصادی است، افزود: با اجرای این طرح‌ها تا حد زیادی به ویژه در مواقع بحران و با کمترین هزینه از خسارت های مالی و جانی پیشگیری می شود.
وی اظهار داشت: طی دو سال گذشته با اعتباری نزدیک به ۵۰ میلیارد ریال ازمحل اعتبارات صندوق توسعه ملی، عملیات آبخیزداری و آبخوان داری با هدف کنترل سیلاب، رسوب و افزایش نفوذ پذیری آب در قالب احداث بندهای سنگی-ملاتی، سنگی- تورسنگی و پخش سیلاب در حوزه‌های آبخیز این شهرستان به مرحله اجرا در آمده است.
وی خاطر نشان کرد: عملیات پخش سیلاب و خاکریزی با تراکم ۹۵ درصد و به حجم پنج هزار و ۵۰۰ مترمکعب و عملیات سنگی-ملاتی به حجم پنج هزارو ۹۰۰مترمکعب در حوزه آبخیز سنگاب و چنداب بخش ایوانکی شهرستان گرمسار اجرا شده است.
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری گرمساریادآور شد: اجرای طرح‌های آبخیزداری علاوه بر حفاظت خاک، کاهش خطرات سیلاب، تقویت منابع آب های زیر زمینی و بهبود پوشش گیاهی، امنیت ساکنان منطقه را فراهم کرده است.
به همان میزان که سازه‌های آبخیزداری از سیلاب دچار خسارت شدند ، از خسارت به جان و مال ساکنان مناطق سیل‌خیز سمنان رفع شد که چنین اقداماتی نقشی مهم در تقویت سرمایه اجتماعی و جلوگیری از مشکلات دارد که این آمار خود نشان از اهمیت توجه به طرح‌های آبخیزداری است.
طرح‌های آبخیزداری با هزینه کم نقشی مهم در کنترل و مهار سرعت سیلاب، تقویت سفره‌آب‌های زیرزمینی و جلوگیری از فرسایش خاک دارد که باید مسوولان اجرای طرح‌های آبخیزداری را در اولویت‌کاری خود قرار دهند.
از ۹.۷ میلیون هکتار وسعت استان سمنان، ۵۵ درصد را نواحی بیابانی و خشک، ۳۸.۵ درصد را مراتع، ۲ درصد را اراضی کشاورزی و ۳.۶ درصد را هم جنگل تشکیل می دهد.
نظر شما