تئاتر؛ به مثابه مکانی مقدس

روز جهانی تئاتر World Theatre Day از سال ۱۹۶۱ به ابتکار انستیتو بین‌المللی تئاتر (واقع در پاریس) بنیان گذاشته شد. این روز همه‌ساله ۲۷ مارس (مطابق با هشتم فروردین) در مراکز این انستیتو و تئاتر دوستان در سراسر جهان جشن گرفته می‌شود. رویدادهای بین‌المللی و ملی زیادی برای بزرگداشت این روز هر ساله ترتیب داده شده و یکی از مهم‌ترین این رویدادها پیام بین‌المللی روز جهانی تئاتر است که به دعوت انستیتو بین‌المللی تئاتر توسط یک چهره شناخته شده این حوزه نوشته می‌شود و وی معمولا نظر خود را در مورد تئاتر و فرهنگ صلح در پیامش منعکس می‌کند.

آروی کیویما مدیر انستیتو بین‌المللی تئاتر، پیشنهاد نامگذاری روز جهانی تئاتر را برای اولین بار در نهمین کنگره این انستیتو داد. دیگر مراکز وابسته به حوزه تئاتر در کشورهای اسکاندیناوی از این پیشنهاد استقبال کردند.

اولین پیام روز جهانی تئاتر را ژان کوکتو (۱۸۸۹ تا ۱۹۶۳)، شاعر، طراح و کارگردان فرانسوی در سال ۱۹۶۲ نوشت. ادوارد آلبی، آگوستو بوال، جین کوکتو، آرتور میلر و پابلو نرودا از شعرا، نویسندگان و بازیگران مطرح تئاتر از جمله افرادی هستند که تاکنون پیام روز جهانی تئاتر را نوشته‌اند.

کارلوس سیلدران Carlos Celdran هنرمند کوبایی سال گذشته و پنج هنرمند عرصه تئاتر از کشورهای مختلف در سال ۲۰۱۸ نویسنده پیام این روز بودند.

شاهد ندیم، بازیگر، نویسنده، خبرنگار، کارگردان تئاتر و هنرمند این عرصه اهل پاکستان که اکنون مدیر تئاتر آجوکا است و مدیریت آکادمی تلویزیونی پاکستان را پیش از این بر عهده داشته است، امسال پیام روز جهانی تئاتر را نوشته است.

وی در نسخه خلاصه شده پیام روز جهانی تئاتر امسال (۲۰۲۰) که در پایگاه‌ اطلاع‌رسانی موسسه یادشده در درست است، نوشته؛ در پایان یکی از اجراهای تئاتر آجوکا (یک گروه تئاتر در پنجاب پاکستان بنیان‌ گذاشته‌شده به سال ۱۹۸۴) درباره شاعر عارف بوله شاه (اهل پنجاب۱۶۸۰- ۱۷۵۷)، پیرمردی به همراه پسر جوانی، پیش بازیگر این نقش آمد و گفت: حال نوه من خوب نیست، می‌شود برای او برکت و شفا بخواهید؟

بازیگر پاسخ داد: من بوله شاه نیستم، فقط یک بازیگرم که این نقش را بازی می‌کند و پیرمرد مصرانه گفت: پسر، تو یک بازیگر نیستی، تو تناسخ و تجسد بوله شاه هستی.

وی افزوده است: اتفاقا این موضوع در تئاتر برای ما اتفاق می‌افتد، وقتی یک بازیگر تناسخ شخصیت دیگری باشد، آن زن یا مرد، تصویر او را ساخته است. کاوش و تحلیل در داستان‌هایی شبیه به داستان بوله شاه در همه فرهنگ‌ها وجود دارد و می‌تواند پلی میان ما هنرمندان تئاتر و مخاطبان وصف ناشدنی و مشتاق تبدیل شود. در حالی که روی صحنه اجرا می‌کنیم. گاه در زمان اجرا روی صحنه، تحت تاثیر فلسفه مان از تئاتر، نقش ما به عنوان منادیان تغییرات اجتماعی، قشر گسترده‌ای از توده‌ها را پشت سر می‌گذارد.

برای تعامل با چالش‌های کنونی، خود را از امکانات تجربه‌های معنوی عمیقِ برانگیزاننده که تئاتر می‌تواند ارائه دهد، محروم می‌کنیم. در دنیای امروز که گناه، نفرت و خشونت، در حال رشد است، سیاره ما در حال غرق شدن در عُمقی عمیق تر، در فاجعه آب و هوایی است. باید نیروی معنوی و روحانی خود را تقویت کنیم، باید به خاطر جهان و سیاره ای که در آن زندگی می‌کنیم با بی‌تفاوتی، بی‌حالی، بدبینی، طمع و بی‌اعتنایی مبارزه کنیم. 

ندیم ادامه داده است: تئاتر نقش اصیلی در انرژی بخشیدن و بسیج بشریت برای ارتقا از این ورطه به بلندای نجات دارد، این مرحله می‌تواند فضای اجرا را به جایگاهی مقدس ارتقا دهد. در جنوب آسیا، هنرمندان قبل از قدم گذاشتن روی صحنه، با احترام کف صحنه را لمس می‌کنند، این سنت کهنی است که نشان می‌دهد معنویت و فرهنگ در هم تنیده است.

اکنون زمان آن است که رابطه همزیستی بین هنرمند و مخاطب در گذشته و آینده بازیابی شود. اجرای تئاتر می‌تواند فعالیتی مقدس باشد و بازیگران واقعاً می‌توانند تجسد نقش‌هایی باشند که بازی می‌کنند.

ندیم با این جمله پیام خود خاتمه می دهد: تئاتر هنر بازیگری را به سطح معنوی بالاتری ارتقا می‌بخشد و ظرفیت تبدیل شدن به جایگاهی مقدس و مقدس ساختن فضای اجرا  را دارد.

انستیتو بین المللی تئاتر بزرگ ترین موسسه مرتبط با هنرهای نمایشی است که در سال ۱۹۴۸ توسط کارشناسان تئاتر و رقص و سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی سازمان ملل متحد موسوم به یونسکو بنیان نهاده شد.
این انستیتو اهداف یونسکو را در مورد درک مشترک و صلح دنبال و از بروز و ظهور فرهنگ‌ها فارغ از سن، جنسیت، قومیت یا آیین حمایت کرده و آن را ارتقا می دهد. این انستیتو برای رسیدن به اهداف یادشده در سطح بین المللی و ملی در حوزه‌های آموزش هنرها، تبادل‌ها و همکاری‌های بین المللی و آموزش به جوانان تلاش می کند.
انستیتو بین المللی تئاتر شبکه ای از مراکز مختلف در سراسر جهان و شامل ۹۲ مرکز است. هر مرکزی شامل افراد متخصصی فعال در زمینه تئاتر در آن کشور و نمایندگانی از دیگر شاخه‌های هنرهای نمایشی است. فعالیت‌های آن در سطوح ملی و بین المللی انجام می شود.