در روزهای اخیر و در در بحبوحه درگیری جهان با کرونا اخبار و شایعاتی از عراق به گوش می‌رسد. جابجایی نیروهای نظامی آمریکا در عراق این تصور را ایجاد کرد که این کشور قصد اجرای برنامه‌هایی را در این کشور دارد و گفته شد که آمریکا ممکن است اقداماتی علیه نیروهای مقاومت اجرایی کند. اینکه این تحرکات در چه چارچوب و هدفی اجرا می شود، چرایی تداوم بن بست سیاسی در عراق و تبعات آن به‌ویژه برای شیعیان در این کشور، احتمال رشد و ظهور مجدد گروه‌های افراطی همچون داعش در عراق و در نهایت علت تجدید نظر آمریکا در سیاستهای دو دهه اخیر خود در عراق سوالاتی است که با سید رضا قزوینی غرابی کارشناس مسائل عراق در میان گذاشته ایم.
ایرنا: طی روزهای اخیر اخبار زیادی درباره تحرکات آمریکایی‌ها در عراق مطرح شده است ارزیابی شما از این تحرکات چیست آیا آمریکا به دنبال درگیری با حشد الشعبی است؟
قزوینی: گمانه‌زنی‌های زیادی در این خصوص مطرح است. برخی معتقدند که ممکن است این تحرکات و خالی کردن برخی پایگاه‌ها امتیازدهی به برخی گروه‌های شیعی برای جلب حمایت آنان از نخست وزیر مکلف باشد. از سوی دیگر پراکندگی برخی از پایگاه‌های آمریکا در عراق، آنها را در مقابل هرگونه حملات یا ضربات احتمالی آسیب پذیر می کند. در ماه‌های گذشته ما شاهد برخی حملات علیه این مراکز بودیم. از سوی دیگر ایالات متحده نیز در هفته‌های اخیر تهدیدات خود را علیه گروه‌های مقاومت در عراق افزایش داده است. آمریکایی‌ها می‌دانند که اصطکاک با برخی گروه‌های مقاومت اجتناب ناپذیر خواهد بود بنابراین به نظر می‌رسد که افزایش ضریب ایمنی این نیروها از طریق تمرکز در چند پایگاه خاص مورد توجه آمریکا بوده باشد.
ایرنا: چقدر اجرای کودتا در عراق محتمل است؟ آیا آمریکا ممکن است - با عنایت به سیاستی که در افغانستان دارد و گفت و گو با طالبان- بخواهد در عراق هم دست به چنین کاری بزند و از مسیری که در یکی دو دهه اخیر طی کرده عقب نشینی کند؟
قزوینی: در حال حاضر ضرورتی برای کودتا در عراق وجود ندارد. آمریکایی‌ها حضور جدی در بخش‌های مختلف عراق دارند، دوستان زیادی هم در میان شخصیت‌ها و گروه های سیاسی از جمله شیعیان دارند. شاید بزرگترین دغدغه آنان در شرایط فعلی وجود گروه‌های مقاومت هم‌پیمان با ایران است لیکن کودتا راه حل آمریکایی‌ها نیست. افزون بر این بدنه ارتش عراق هم یک دست نیست و هر بخش از آن وابستگی جناحی یا عقیدتی به کانون‌های خارج از ارتش و سیستم نظامی دارد. علاوه بر اینها، گروه‌های مقاومت و حشد نیز مانع جدی برای هرگونه کودتای احتمالی در عراق هستند.
در خصوص پرسش شما درباره احتمال مذاکره بین آمریکا و گروه‌های مقاومت مانند آنچه با طالبان رخ داد باید عرض کنم اساسا شرایط عراق و افغانستان متفاوت است. در افغانستان طالبان به شکل یک دولت موازی عمل می‌کنند و خارج از چارچوب دولت کابل هستند و از سال‌ها قبل در حال جنگ با آمریکایی‌ها بودند. در حالی که در عراق گروه‌های مقاومت و حشد الشعبی دولت موازی نیستند و بخش قابل توجهی از آنان در ساختار سیاسی کشور حضور دارند و آنها که حضور ندارند نیز وجود برخی ارتباطات با شخصیت‌های موثر در عراق عملا باعث می‌شود تا حدودی قابل کنترل باشند.
شرایط در افغانستان به گونه‌ای رقم خورد که واشنگتن به دنبال کاهش نیرو و خروج است لذا اصل مذاکرات مبنایش بر همین موضوع قائم بود. لیکن در شرایط فعلی در عراق به نظر نمی‌رسد آمریکا به دنبال خروج باشد لذا مذاکره در این شرایط معنا نمی‌یابد. محتمل‌ترین وضعیت فشار بیش از اندازه گروه‌ها بر دولت برای کاهش نیروهای آمریکایی و به تبع آن مذاکره بغداد با واشنگتن خواهد بود که تحقق آن نیز پیچیده است و تابع متغیرهای متعددی می‌باشد.
ایرنا: با وجود تداوم بی‌دولتی در عراق شاهد هستیم که اعتراضات خیابانی که در ماه‌های اخیر در عراق دیگر برگزار نمی‌شود. آیا اعتراضات ماه‌های اخیر عراق هدایت شده بود و کسانی که صحنه‌گردان اعتراضات بودند در شرایط کنونی اهداف خود را به نحو دیگر پیگیری می‌کنند؟
قزوینی: اعتراضات مردمی در عراق متاسفانه همیشه به دلیل موج سواری گروه‌ها و برخی طرف‌های داخلی یا خارجی به انحراف کشیده می‌شود. همین اتفاق برای اعتراضات اکتبر نیز رخ داد و عملا بخش قابل توجهی از افرادی که در خیابان‌ها ماندند وابستگی‌های گروهی داشتند. در حقیقت این بخش از معترضان اهرم‌های فشار و ابزار طرف‌ها برای اعمال فشار بیشتر بر روند سیاسی کشور یا مذاکرات جاری میان طرف‌ها هستند.
اکنون ۶ ماه از آغاز اعتراضات اکتبر گذشته است و این مدت طولانی تقریبا همه را خسته کرده است بسیاری به خانه‌ها برگشتند، کرونا و منع آمد و شد هم نقش مهمی را در این موضوع ایفا می‌کند. برخی احزاب به دلایل تاکتیکی نیروهای خود را عقب کشیدند. از یک سو ارتش سایبری ایالات متحده هم نقش مهمی در تحریک برای حضور افراد در خیابان‌ها ایفا کرد لیکن شرایط فعلی و مکلف شدن عدنان الزرفی که بسیار نزدیک به آمریکاست باعث شده تا این بخش از معترضان خیابانی نیز از این اتفاق خرسند باشند.
ایرنا: چه عواملی مانع از تعیین تکلیف نخست وزیری و تشکیل دولت در عراق در ماه‌های اخیر شده است و تداوم این امر چه پیامدهایی به‌ویژه برای شیعیان دارد. آیا شیعیان نگران تبعات و پیامدهای بی‌دولتی در عراق نیستند؟
قزوینی: بزرگترین عامل را در این خصوص باید گسست گروه‌های شیعی و توجه به منافع شخصی و حزبی و غلبه آن بر منافع عالی و ملی دانست. نتیجه این موضوع را در معرفی محمد توفیق علاوی که گزینه مورد توافقی نبود و بیشتر از سرناچاری بود باید دید. در موضوع تعیین عدنان الزرفی هم شاهد بلاتکلیفی شیعیان هستیم.
هر چند برخی معتقدند رییس جمهور در این میان کارشکنی کرده و نسبت به عدم معرفی گزینه‌های معرفی شده شیعیان بی توجهی کرده اما واقعیت این است که همان وضعیت نیز به دلیل ناتوانی شیعیان در تشکیل جبهه‌ای متحد و قوی بوده است به گونه ای که به کردها و سنی‌ها فهمانده است که با بازی روی ضعف شیعیان و گسست آنها می‌توان در آینده نیز روی این موج بازی کرد.
کوتاه نیامدن گروه‌های شیعی نشان می‌دهد از تبعات این مسأله غافل‌اند و اعتراض شدید آنان به تعیین الزرفی نیز انعکاس دهنده چیزی جز ناتوانی آنان در رسیدن به یک راه حل جامع نیست. بنده عقیده دارم حتی در صورت کناره گیری الزرفی این گروه‌ها باز هم در مذاکرات داخلی برای معرفی چهره مناسب دچار چالش خواهند بود و عبرت‌آموزی برای آنان موضوعی سخت خواهد بود.
ایرنا: تاثیر تنش‌ها بین ایران و آمریکا بر این مساله را چگونه ارزیابی می‌کنید در صورت اقدام نظامی آمریکا علیه نیروهای حشد الشعبی واکنش شیعیان چه خواهد بود. آیا اساسا آمریکا توان حذف حشد را خواهد داشت
قزوینی: آمریکا قبلا هم بارها علیه برخی گروه‌های مقاومت اقدام نظامی انجام داده است لیکن واکنش‌ها محدود به محکومیت بوده است. متاسفانه در میان گروه‌های حشد نیز اختلاف نظرهای جدی وجود دارد که باعث می‌شود همگرایی در خصوص اینگونه اقدامات آمریکا محقق نشود یا کم رنگ باشد. برخی گروه‌های حشد در ساختار سیاسی حضور دارند و این موضوع به خودی خود باعث می‌شود که سطح واکنش‌ها به اقدامات آمریکا کمتر شود تا منافع سیاسی به دست آمده دستخوش تغییر قرار نگیرد. مسأله آمریکا هم با همه بدنه حشد نیست. بخش قابل توجه تمرکز آمریکا روی گروه‌های مقاومتی است که در حشد حضور ندارند و آمریکا از طریق ترور فرماندهان و زدن مقرهای آنان می‌کوشد تا توان آنان را تضعیف کند.
ایرنا: در چنین شرایطی چقدر احتمال ظهور مجدد داعش در عراق محتمل است؟
قزوینی: بی‌تردید ضعف دولت مرکزی نقش مهمی در ظهور یا قدرت‌یابی مجدد گروه‌های شبه نظامی تروریستی دارد، به خصوص آنکه بخشی از مناطق و عشایر این کشور پایگاه اجتماعی افراط گرایان به شمار می‌روند. بنابراین تنها جرقه‌هایی کافی است تا هزاران عنصری که سلاح نیز در اختیار دارند بار دیگر در قالب یک ساختار به ناامنی بپردازند. تردیدی نیست که آمریکا نیز با اشراف اطلاعاتی روی آنها از این گروه‌ها به عنوان ابزارهای فشار برای تحقق برخی اهداف خود استفاده می‌کند.
ایرنا: به نظر می رسید تا قبل از حضور ترامپ در کاخ سفید نوعی همکاری نانوشته میان ایران و آمریکا در عراق وجود داشت و همین امر به نوعی باعث ثبات در عراق شده بود. چه عواملی باعث شد آمریکا در این سیاست تجدید نظر کند و اساساً سیاست فعلی آمریکا در عراق چقدر امکان موفقیت دارد؟
قزوینی: رویکرد ترامپ در خصوص مواجهه با ایران رویکرد سخت و فشار حداکثری برای خفه کردن تهران بوده است. بخشی از این سیاست از طریق فشار بر سایر کشورها جهت محدود کردن تهران بوده است. عراق یک هم‌پیمان اصلی برای ایران است و روابط گسترده‌ای با آن دارد. همین روابط گسترده می‌تواند به کمک تهران بیاید تا بخشی از تحریم‌های ترامپ علیه ایران را کم کند بنابراین ترامپ تلاش می‌کند تا با محدود کردن تعاملات دو کشور سیاست فشار حداکثری بر ایران را از کانال عراق نیز ادامه دهد لیکن شرایط میان دو کشور و همچنین نیازمندی‌های عراق به ایران به ویژه در حوزه انرژی به گونه‌ای است که این خواسته ترامپ با چالش مواجه شده است.
ترامپ به شدت عقیده دارد که عراقی که آمریکا میلیاردها دلار در آن هزینه کرده است به هیچ وجه نباید در اختیار تهران قرار بگیرد بنابراین در سیاست وی عراق نیمه دوست جایی ندارد، عراق یا باید دوست آمریکا باشد یا دشمن آن. تمدید مکرر معافیت‌های عراق از تحریم ایران در حوزه خرید گاز و برق و عوامل متعدد دیگر نشان می‌دهد که اساسا خود آمریکایی‌ها هم می‌دانند که نمی‌توانند روی قطع روابط بغداد و تهران حساب کنند.
نظر شما