کردهای فیلی؛ رنج دیدگان فراموش شده در عراق

این روزها مصادف با چهلمین سال یکی از تلخ ترین و سیاه ترین روزگاران این قوم است که هنوز یاد و خاطره آن در مویه های مادران و چشم های خیس آویخته به در پدران که هر لحظه در انتظار خبری از فرزندان مفقود الاثر خود هستند، فراموش نشده است.

رنج و مصیبت کردهای فیلی را می توان هم ردیف جنایت علیه بشریت و مصائب بزرگ انسانی مانند نسل کشی شیعیان در جنوب عراق، عملیات انفال در کردستان عراق و نسل کشی بوسنیایی ها به دست صرب ها در اوایل دهه 90 قرن میلادی گذشته، دانست با این وجود جامعه جهانی تاکنون کمتر درباره آنچه بر این قوم در عراق گذشته، شنیده است.

همه از هولوکاست یهودیان در جنگ جهانی دوم اطلاع دارند، اما کمتر کسی از فاجعه ای به مراتب بزرگتر از هولوکاست علیه کردهای فیلی در خاک عراق به دست یکی از سفاک ترین دیکتاتورهای تاریخ آگاه است. جنایت صدام علیه کردهای فیلی چند وجه دارد که یک سمت آن به ایران مرتبط است، شاخه دیگر مرتبط با تشیع و ضلع سوم آن نیز اتهام کرد بودن آنان است.

رژیم بعث از همان آغاز به قدرت رسیدن در دهه ۶۰ میلادی قرن گذشته سر ناسازگاری را با این قوم اصیل بنا گذاشت، قومی که با وجود سال ها زندگی در عراق، هنوز به ایرانی الاصل بودن خود افتخار می کند.

بعثی ها برای نخستین بار در میانه های دهه ۶۰ قرن گذشته به بهانه ایرانی بودن آنها، سر ناسازگاری را با این قوم آغاز کرد و در اوائل دهه ۸۰ قرن گذشته با به قدرت رسیدن صدام دیکتاتور پیشین عراق، طرح جنایتکارانه خود را علیه این قوم به اجرا گذاشت.

سراسر نوار مرزی عراق با ایران در استان های دیاله، واسط و میسان به علاوه بغداد پایتخت، سکونتگاه تاریخی کردهای فیلی محسوب می شود و تا پیش از دهه ۸۰ قرن گذشته (قبل از شروع فاجعه) تقریبا اقتصاد عراق و بازار پایتخت در قبضه آنان بود.

در تاریخ چهارم آوریل ۱۹۸۰ (۱۶ فروردین ماه ۹۵) رژیم بعث صدام، به سه بهانه ایرانی، شیعی و کرد بودن به خانه ها و مناطق مسکونی این قوم در سه استان مرزی عراق و همچنین محل سکونت آنها در مرکز بغداد حمله ور شد و آنها را دست خالی و بدون هیچ دلیل و مدرکی روانه ایران کرد، درست در برهه ای که تازه ملت ایران از یک انقلاب فراگیر مردمی سربرآورده بود.

رژیم بعث صدام در آغاز به قدرت رسیدن با تحمیل جنگ بر انقلاب نوپای مردمی در ایران، بحران آوارگان کرد فیلی را نیز بر جمهوری اسلامی ایران تحمیل کرد و ناجوانمردانه خانه ها و اموال فیلی ها را مصادره و آنها را دست خالی حتی بدون یک دینار به لب مرز ایران برد و در آنجا رها کرد، با وجود این کردهای فیلی سال ها مهمان ایرانیان بودند و آنانی که پس از سقوط صدام به عراق بازگشتند هنوز به نیکی از دوران زندگی در ایران یاد می کنند.  

کردهای فیلی سرانجام در سال 2003 میلادی به دنبال سقوط رژیم بعثی و اشغال عراق توسط آمریکایی ها، به کشورشان بازگشتند، به امید آنکه زندگی جدیدی را با احقاق حق پایمال شده توسط صدام و بعثی ها آغاز کنند، اما برغم همه تلاش های فردی و جمعی فیلی ها،‌ گویا هنوز تا اعاده کامل حق خود راه زیادی دارند.

حالا با گذشت 17 سال از سقوط صدام و تشکیل نظام سیاسی جدید،‌ نایب رییس پارلمان عراق،‌ همچنان معتقد است که حقوق فیلی های ساکن عراق اعاده نشده است.  «بشیر الحداد» در بیانیه ای به مناسبت چهلمین سال فاجعه اخراج جمعی کردهای فیلی از عراق، بر احقاق حق این شهروندان عراقی، پس از این همه سال تاکید کرده است.

وی تاکید کرده که کردهای فیلی از اقوام اصیل و قدیمی ساکن در درون مرزهای فعلی عراق هستند که برای حراست و حفاظت از این کشور جانفشانی های بزرگی کرده اند و باید امروز احقاق حق شوند و قوانین لازم برای اعاده حیثیت و مال و اموال از دست رفته آنها صادر شود.

الحداد اضافه کرده است که ۴۰ سال پیش وقتی رژیم بعث وحشیانه به خانه های کردهای فیلی حمله ور شد و آنها را به اجبار از عراق بیرون راند و جوانانشان را زندانی و دارایی های آنها را مصادره کرد، تنها به خاطر مواضع تاریخی و افتخار آمیز این طایفه بود که نمی خواستند در برابر این رژیم سر تسلیم فرود بیاورند.

وی بر ضرورت رفع تبعیض، اعظای کامل حق شهروندی، پرداخت غرامت مادی و معنوی به این قوم و تعیین سرنوشت فرزندان مفقود الاثر و بازگرداندن شناسنامه به آنها و پایان دادن به اختلافات بر سر املاک و مستغلات آنان تاکید کرد.

سخنگوی هیات هماهنگی کردهای فیلی نیز در گفت وگو با خبرنگار ایرنا ، از مصائبی که به این گروه قومی در تاریخ معاصر وارد شده، سخن می گوید: "جهان از فاجعه بمباران حلبچه و مصیبت انفال کردستان عراق که در اواخر دهه هشتاد (حدود هفت سال بعد از فاجعه کردهای فیلی) اتفاق افتاد، اطلاع دارد اما کمتر راجع به مصائب کردهای فیلی شنیده است."

«صلاح شمشیر طهماسب» که از فعالان اجتماعی کرد فیلی نیز محسوب می شود، گفت: رژیم بعث صدام چهارم آوریل ۱۹۸۰ نخستین موج بزرگ آوارگی کردهای فیلی و تخلیه اجباری مناطق مرزی و بغداد را از این قوم ریشه دار آغاز کرد.

به گفته او، ۴۵۰ هزار کرد فیلی (شامل زن و مرد و کودک) در اوائل دهه ۸۰ در حالی که جمعیت عراق از ۱۵ میلیون نفر تجاوز نمی کرد، بدون هیچ دلیل و مدرکی و تنها به بهانه ایرانی بودن و همچنین به خاطر قومیت کرد و مذهب تشیع توسط بعثی ها، به اجبار از شهر و دیارشان به ایران رانده شدند.

طهماسب افزود که رژیم بعث زنان و مردان بزرگسال و کودکان را آواره کرد و جوانان فیلی را در زندان ها به بند کشید تا مبادا در آینده تبدیل به تهدیدی علیه این رژیم شوند و در نهایت همه آنها را نیز اعدام کرد.

وی اضافه کرد که براساس آمار رسمی نهادهای بین المللی و عراقی بیش از ۲۰ هزار جوان کرد فیلی به دست رژیم صدام اعدام شدند که هنوز سرنوشت آنها نامعلوم است و رژیم وقت هیچگاه مدرکی دال بر اعدام آنها ارائه نکرد.

گزارش ها حاکی است که اغلب این جوانان در گورهای دسته جمعی که بعد از سقوط رژیم صدام در مناطق مختلف عراق شناسایی شدند، مدفون شده بودند اما اوراق و پلاک شناسایی مشخصی که دال بر شناسایی هویت آنها باشد، وجود ندارد.
طبق اظهارات شمشیر طهماسب، کل جمعیت کردهای فیلی که در عراق و سراسر دنیا پراکنده شده اند به حدود ۴ میلیون نفر می رسد، اما تعداد واقعی آنها در عراق بین  هزار ۵۰۰ تا یک میلیون نفر برآورد می شود.

طهماسب می گوید، متاسفانه این قوم با وجود اینکه از حیث جمعیت از دیگر اقلیت های عراق مانند مسیحیان، صائبی ها و ایزدی ها بیشتر است، اما تاکنون حقوق شهروندی همتراز با آنها به دست نیاورده است.

وی تعداد کل مسیحیان ساکن عراق را در زمان حاضر براساس آمارهای رسمی بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار و تعداد صائبی ها و ایزدی ها را کمتر از این رقم دانست و گفت: مسیحیان دارای ۵ کرسی ثابت در پارلمان و صائبی ها دو و ایزدی ها هم یک کرسی هستند.

طهماسب افزود که کردهای فیلی با حدود یک میلیون نفر جمعیت بعد از سال ها موفق شدند در انتخابات اخیر (انتخابات پارلمانی اردیبهشت ۹۸) فقط یک کرسی ثابت پارلمانی به دست بیاورند، حال آنکه بر خلاف دیگر اقلیت ها، کرسی ثابت پارلمانی کردهای فیلی فقط مختص دایره انتخابی استان واسط است و همه عراق را در برنمی گیرد و این در حالی است که برای دیگر اقلیت ها، سراسر قلمرو عراق به عنوان یک دایره انتخابی در نظر گرفته می شود.

این فعال اجتماعی کرد فیلی بر ضرورت افزایش تعداد کرسی های ثابت کردهای فیلی به سه کرسی با توجه به جمعیت آنها در عراق تاکید کرد و گفت: تعداد وزیران فیلی در کابینه نیز مناسب جمعیت این طایفه نیست.

وی اضافه کرد که اکنون تنها وزیر دارایی عراق کرد فیلی است که آن هم به عنوان سهمیه حزب دمکرات کردستان عراق در این جایگاه قرار دارد و سهمیه کردهای فیلی محسوب نمی شود.

طهماسب حل و فصل مساله املاک و مستغلات کردهای فیلی و ضرورت ارجاع قانون مربوط به املاک و مستغلات آنها و روشن شدن سرنوشت فرزندان مفقودالاثر فیلی و آبادانی و بازسازی مناطق و شهرهای فیلی نشین و بازگرداندن اهالی اصلی فیلی به سکونتگاه های تاریخی خود را از مهمترین مطالبه های کردهای فیلی ذکر کرد.

راجع به نامگذاری فیلی بر این طایفه خاص از کردها دیدگاه های مختلف تاریخی، اجتماعی و سیاسی وجود دارد که شاید یکی از مهمترین این دیدگاه ها این است که این نامگذاری ناشی از اکثریت عرب عراق بر این اقلیت قومی بوده است.

دیدگاه دیگر این است که مردمان کرد فیلی آنقدر قوی و نیرومند بوده اند که عرب های عراق با تشبیه نیروی قوی جسمانی آنها به فیل، بر این گروه از کردها عنوان «کرد فیلی» اطلاق کرده اند.   

یکی از مهمترین منابع تاریخی در خصوص سکونتگاه های کردهای فیلی مربوط به «عبدالکریم قاسم» بنیانگذار نظام جمهوری در عراق است که در دهه ۵۰ قرن گذشته گفته بود، مناطق شرق رودخانه دجله سکونتگاه تاریخی کردهای فیلی است.

این اقوام کرد دارای پیوند خویشاوندی مستحکم با اهالی دو استان ایلام و کرمانشاه (ساکنان زاگرس جنوبی) در ایران هستند که از حیث عرفی و تاریخی به عنوان مناطق «پشتکوه» شناخته می شود و براساس اسناد تاریخی،‌ ریشه و نسب آنان به ایلات ایرانی الاصل استان های ایلام، کرمانشاه و لرستان برمی گردد.

در عراق چهارم آوریل هرسال به عنوان سالروز آوارگی اجباری کردهای فیلی و اعدام جوانان فیلی به عنوان «روز شهید فیلی» نامگذاری شده که به دلیل تقارن این روز امسال با بحران کرونا عملا همه آیین های گرامیداشت و برنامه های ویژه این روز برگزار نشد.

کردهای فیلی در شرایطی که همه نگاه مجامع حقوق بشری و سازمان های بین المللی معطوف به جنایت شیمیایی حلبچه، انفال در جنوب و شمال عراق و کشتار ایزدی ها است، خواستار احقاق حقوق شهروندی خود همتزار با دیگر اقوام و اعاده اموال منقول و غیرمنقول خود به عنوان عضوی از جامعه عراق هستند و هنوز بسیاری از آنها تلاش می کنند برای احراز هویت عراقی خود صاحب شناسنامه شوند.