پشت پرده جنجال رسانه ای ترکیه و سعودی

مقامات ترکیه روز یکشنبه دسترسی به تارنمای سایت‌های خبری سعودی و اماراتی را که توسط رسانه‌های محلی متهم به پخش تبلیغات گمراه کننده علیه این کشور شده‌اند، در داخل کشور مسدود کردند که مهمترین آن‌ها نسخه ترکی روزنامه " ایندیپندنت " است.

این اقدام متقابل پس از چند روز از اجرایی شدن تصمیم مقامات عربستان سعودی مبنی بر مسدود کردن تارنمای رسانه‌های ترکیه از جمله آناتولی و شبکه TRT در داخل این کشور انجام شد. 

پایگاه اطلاع رسانی عربی ۲۱ روز یکشنبه در این باره نوشت:  از داخل ترکیه نمی‌توان به تارنمای روزنامه انگلیسی " ایندیپندنت " (The Independent) که حقوق آن متعلق به شرکت " میدیا عربیا " (Media Arabia)  عربستان سعودی است، دست یافت. 

این ممنوعیت همچنین شامل وب سایتهای خبرگزاری عربستان سعودی و امارات همچنین تارنمای شبکه‌های " اسکای نیوز" (Sky News)  امارات،  "العربیه" عربستان و روزنامه‌های " عکاظ" و "سبق" عربستان سعودی و روزنامه‌های "البیان" و "العین" امارات می‌شود. 

" نفزت چیچک " رئیس تحریریه نسخه " ایندیپندنت ترکی " تایید کرد که مسئولان ارتباطات و فناوری اطلاعات ترکیه دسترسی به تارنمای این روزنامه را در داخل کشور مسدود کرده‌اند. 

در همین حال تاکنون در این باره بیانیه رسمی از سوی مقامات ترکیه صادر نشده است. 

خاطرنشان می‌شود مقامات عربستان سعودی ۲۴ فروردین امسال در پی انتشار گزارش‌هایی مربوط به " محمد بن سلمان " ولیعهد عربستان سعودی و عواقب ترور " جمال خاشقجی " روزنامه نگار عربستانی در داخل کنسولگری این کشور در استانبول توسط رسانه‌های ترکیه از جمله خبرگزاری " آناتولی" و شبکه "TRT"، تصمیم به مسدود کردن تارنمای رسانه‌های ترکیه در داخل عربستان گرفتند.  

مسدود کردن تارنمای های خبری از سوی هر دو طرف ترکیه و عربستان که عده ای آن را به « جنگ رسانه ای » میان آنکارا و ریاض که برخی نیز آن را مرتبط با رخدادهای سوریه،‌ برخی هم آن را مربوط به قتل جمال خاشقچی، منتقد و روزنامه نگار سعودی که در کنسولگری عربستان در استانبول ترکیه رخ داد و تعدادی از کارشناسان نیز بیدار شدن اختلافات دیرینه دو طرف که ریشه در اعتقادات و باورهای اخوانی و وهابیت می دانند، مورد ارزیابی قرار داده اند.

هر چند تمام موارد یاد شده در باره اختلافات میان ترکیه و عربستان که در بالا عنوان شد، می تواند درباره بروز اختلافات رسانه ای اخیر این دو درست باشد، اما به نظر می رسد آنچه که امروز میان دو کشور شاهد آن هستیم، گامی فراتر از موارد یاد شده بوده و به همین علت انتظار می رود با توجه به شواهد موجود و دستکم مادام که نظام سیاسی هر یک از طرفین دستخوش تغییر نشده، دامنه این اختلافات روز به روز تشدید و عمیق تر شود و به همین علت نیازمند دقت و تامل بیشتر است.

تحولات مصر آغاز اختلافات عربستان و ترکیه

اختلافات ریاض و آنکارا که خود را برای نخستین بار در مصر و در پی انقلاب بهمن ماه سال ۱۳۸۹ ( فوریه ۲۰۱۱ میلادی ) نشان داد، پس از آنکه ' محمد البدیع ' رهبر اخوان المسلمین مصر حکومت «حسنی مبارک» را فاقد مشروعیت عنوان و ارتش نیز در برابر این سخنان سکوت کرد و «محمد مرسی» از رهبران جمعیت اخوان المسلمین به ریاست جمهوری این کشور رسید، ترکیه از معدود کشورهایی بود که در تمام مدت انقلاب مردم مصر و حتی پس از آن به حمایت بی وقفه خود از اخوانی ها پرداخت.

رجب طیب اردوغان در همان روزهای نخست پس از پیروزی انقلاب مردم مصر، آن را به رسمیت شناخت و با حمایت از مهندس محمد مرسی عملا خود را در کنار انقلابیون اخوانی مصر قرار داد و بدین ترتیب علاقه دیرینه و وابستگی اندیشه خود را به جمعیت اخوان المسلمین به نمایش گذاشت. این موضوع به مذاق سعودی ها و به طور کلی جریان وهابیت خوش نیامد و همین امر موجب شد تا دو طرف آرام آرام در مقابل یکدیگر صف آرایی کنند.

سوریه دومین محل مناقشات ریاض و آنکارا

سوریه و تحولات مربوط به این کشور نیز دومین محل مناقشه علنی ترکیه و عربستان به رغم اتحاد روزهای اولیه شکل گیری بحران در آن کشور در ۲۶ ژانویه ۲۰۱۱ (۶ بهمن ۱۳۸۹) است. گرچه هر دو طرف در ابتدا و با هدف کنار گذاشتن بشار اسد رئیس جمهور قانونی سوریه حمایت های زیادی از گروه های تروریستی تحت نظر خود انجام داده و هماهنگ عمل کردند، اما در نهایت با بروز اختلاف میان تروریست ها در میادین نبرد، ریاض و آنکارا نیز اختلافات دیرینه خود را آشکار کردند تا جایی که حتی تروریست های تحت امرشان با استفاده از تسلیحات سنگین به جان یکدیگر افتادند.

قتل جمال خاشقچی

موضوع جمال خاشقچی و قتل وی در استانبول نیز دیگر رخدادی بود که ترک ها و آل سعود را بار دیگر رودر روی یکدیگر قرار داد. خاشقچی در ۲ اکتبر سال ۲۰۱۸ برای ثبت ازدواج خود به سرکنسولگری عربستان در استانبول رفت و از آن تاریخ به بعد ناپدید شد. عربستان مدعی شد که وی از کنسولگری خارج شده اما نامزد وی این موضوع را رد کرد. خاشقچی که به علت مخالفت با آل سعود و شخص بن سلمان ولیعهد عربستان نامش در لیست افراد تحت تعقیب بن سلمان قرار داشت، بنابر اعلام مقامات ترکیه و پلیس این کشور در کنسولگری عربستان به قتل رسیده بود.

ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه در ابتدا تأکید کرد که وی از کنسولگری عربستان خارج نشده‌ است . ارزیابی اولیه پلیس ترکیه نشان می‌دهد که جمال خاشقچی در کنسولگری عربستان در استانبول به قتل رسیده و تکه‌تکه شده‌ است. شبکه خبری الجزیره قطر قتل جمال خاشقچی را از پیش برنامه‌ریزی شده عنوان کرد و روزنامه آمریکایی نیویورک تایمز نیز به نقل از رئیس انجمن رسانه‌های عربی نوشت که «مقام‌های ترکیه تکه‌تکه شدن جسد خاشقچی را تأیید کرده‌اند».

هر چند مقامات ریاض در ابتدا منکر قتل خاشقچی در کنسولگری این کشور در استانبول شدند،‌ اما در نهایت و پس از افزایش فشارهای ترکیه و جامعه جهانی دو هفته بعد به طور رسمی به قتل این روزنامه نگار منتقد سعودی اعتراف کردند.

در تاریخ ۱۹ اکتبر ۲۰۱۸ تلویزیون رسمی عربستان قتل جمال خاشقچی در داخل کنسولگری عربستان در استانبول را تأیید و ادعا کرد که وی طی یک مشاجره تصادفی کشته شده‌است و از آن زمان موضوع ترور وی به یکی از برجسته‌ترین موضوعات حقوقی و سیاسی مرتبط با عربستان تبدیل شد.

جنگ رسانه ای میان ترکیه و عربستان

موضوع قتل خاشقچی همچان از سوی ترکیه دنبال شد تا سرانجام چندی پیش دادگاهی در استانبول کیفرخواست پرونده قتل جمال خاشقچی روزنامه نگار منتقد حکومت عربستان را صادر کرد که بر اساس آن ۲ تن از مسئولان برکنار شده عربستان سعودی به نام‌های " احمد عسیری " معاون سابق سرویس امنیت و اطلاعات خارجی و " سعود القحطانی " دستیار ارشد سابق محمد بن سلمان ولیعهد این کشور که در برنامه ریزی برای شکنجه و قتل عمد مقتول (جمال خاشقچی) همکاری داشته‌اند به حبس ابد همراه با انجام کارهای سخت محکوم شدند.     

این کیفرخواست همچنین خواستار اعمال حبس ابد برای گروه ۱۹ نفره به سرپرستی منصور عثمان ابا حسین، ماهر عبدلعزیز المطرب و صلاح الطبیقی که در این پرونده متهم به انجام ترور و شکنجه شده‌اند، شد.  

دادستان استانبول در این باره گفت که پرونده قرمز صادر شده برای جستجوی متهمان را به اجرا در آورده است و پلیس بین‌المللی (اینترپل) و مقامات سعودی از درخواست آن‌ها برای استرداد متهمان به ترکیه مطلع شده‌اند.  

این مسایل سبب شد تا مقامات آل سعود در اقدامی یکجانبه در تاریخ ۲۴ فروردین سال جاری اقدام به تعطیل کردن تارنماهای مربوط به برخی رسانه های ترکیه کردند و آنکارا نیز همانطور که عنوان شد در اقدامی مشابه اقدام به تعطیل کرد تارنماهای برخی از رسانه های آل سعود کرد.

از جمله مهمترین رسانه های آل سعود که از سوی ترک ها به علت انتشار اخبار گمراه کننده یکشنبه گذشته مسدود شد،‌ نسخه ترکی روزنامه " ایندیپندنت " بود. تارنمای روزنامه انگلیسی " ایندیپندنت " (The Independent) که حقوق آن متعلق به شرکت " میدیا عربیا " (Media Arabia)  عربستان سعودی است، به همراه ایندیپندنت چند وب سایت دیگر از جمله سایت خبرگزاری عربستان ( واس) و سایت خبرگزاری امارات همچنین تارنمای شبکه‌های " اسکای نیوز" (Sky News)  امارات، "العربیه" عربستان و روزنامه‌های " عکاظ" و "سبق" عربستان سعودی و روزنامه‌های "البیان" و "العین" امارات نیز در کشور ترکیه قطع و مسدود شدند.

اما سوال مهم اینجاست که ترکیه و عربستان چرا بار دیگر و در اوضاع احوال بحران کرونا که کشورهای دیگر بشدت سرگرم مبارزه و مقابله با شیوع بیماری کووید ۱۹ هستند، رودرروی هم قرار گرفتند. آیا مساله جدیدی میان این دو رخ داده و موضوع تازه ای موجب بروز دوباره اختلافات دو طرف گردیده، اگر اینگونه است، آن کدام موضوع است که تا بدین حد از درجه اهمیت قرار دارد که دو کشور حاضر به پرداخت هزینه، آن هم در این وانفسای جولان ویروس کرونا در جهان هستندسوال مهم اینجاست که ترکیه و عربستان چرا بار دیگر و در اوضاع احوال بحران کرونا که کشورهای دیگر بشدت سرگرم مبارزه و مقابله با شیوع بیماری کووید ۱۹ هستند، رودرروی هم قرار گرفتند. آیا مساله جدیدی میان این دو رخ داده و موضوع تازه ای موجب بروز دوباره اختلافات دو طرف گردیده، اگر اینگونه است، آن کدام موضوع است که تا بدین حد از درجه اهمیت قرار دارد که دو کشور حاضر به پرداخت هزینه، آن هم در این وانفسای جولان ویروس کرونا در جهان هستند.

بدون تردید موضوع لیبی و تحولات مربوط به این کشور از مهمترین مسایل روزآمد شدن اختلافات دیرینه ترکیه و آل سعود در روزهای اخیر است که اینگونه توانسته بار خود را بر دو طرف تحمیل کند. اما به راستی هدف ترک ها و آل سعود از ورود به مساله لیبی چیست و چرا ریاض و آنکارا این بار برای لیبی مقابل هم قرار گرفته اند؟ برای پاسخ به این پرسش فهرست وار و به اختصار اهداف ترکیه و عربستان را در لیبی که موجب بروز اختلافات آنان شده را می توان به شرح ذیل عنوان کرد. 

اهداف ترکیه در لیبی

۱- ترکیه با حضور در لیبی به بهانه پشتیبانی از دولت قانونی این کشور حضور نظامی خود را به طور مستقیم بعد از قبرس، سوریه و گاها عراق در لیبی نیز پی خواهد گرفت. ۲ – ترکیه با این حضور به احتمال زیاد اگر عربستان و امارات و مصر به عنوان حامیان خلیفه حفتر مقابلش بایستند، با کمک قطر خواهد توانست برخی حساب‌های باقی مانده از درگیری‌های سوریه را با این سه کشور تسویه کند. ۳- این درگیری‌ها در هر صورت با حمایت آمریکا از هر دو طرف خواهد بود. ۴- ترکیه همچنین با حضور مستقیم نظامی در خاک لیبی خواهد توانست پاسخ قاطعی به لفاظی‌ها و تهدیدهای خلیفه حفتر بدهد. از سوی دیگر حضور نظامی ترکیه در لیبی این پیام را نیز به دنبال خواهد داشت که ممکن است پای روسیه و حتی اعضای سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) به لیبی باز شود. البته همانطور که گفته شد این اقدامات بدون تردید نمی تواند بدون اطلاع مقامات آمریکایی باشد و اینکه چرا آمریکا مایل به حضور نظامیان ترکیه در لیبی است، خود ماجرای دیگری دارد که به طور ساده می توان آن را ابتدا در فروش تسلیحات بیشتر به طرفین درگیر در جنگ و بخش دیگر نیز تلاش کاخ سفید برای خارج کردن اروپاییان از آفریقا به خصوص یک رقیب جدی اروپایی به نام فرانسه از بخشی از حوزه آفریقایی اش برشمرد. ترکیه نیز از این کانال خواهد توانست قدرت خود را به رخ شرکای اروپایی اش بکشد و تلافی مخالفت‌های برخی از آنها از جمله فرانسه و آلمان را در حوزه‌های دیگر جبران کند.

اهداف عربستان و امارات در لیبی

واقعیت آن است که شناخت اهداف عربستان برای دخالت این کشور در حوزه‌های مختلف برخلاف ظاهر ساده آن بسیار دشوار  و پیچیده است. برای مثال بسیاری از کارشناسان حضور این کشور در برخی کشورهای منطقه از جمله سوریه و یمن را تلاش برای ممانعت از گسترش حوزه نفوذ ایران ارزیابی می کنند که بخشی از آن می تواند درست باشد، اما صرف نظر از آن، دستیابی به منابع انرژی مانند نفت که به دنبال خود سرازیر کردن پول‌های زیادی را به همراه دارد نیز از اهداف این کشور می تواند باشد. مثلا یمن از این ویژگی برخودار است و سعودی‌ها بدون طمع دستیابی به حوزه‌های نفتی یمن که گفته شده حتی بیشتر از عربستان می تواند باشد، ‌وارد یمن نشده اند. سعودی‌ها همچنین به دلیل برخورداری از یک ایدئولوژی تحریف شده به نام وهابیت ضمن آنکه تلاش می کنند این ایدئولوژی افراطی را با صرف هزینه‌های زیاد به سایر ملت‌ها منتقل کنند، ضمنا تلاش زیادی را می کنند تا با تربیت نیروهای افراطی و مطیع، فضای کافی را برای ماندگاری خود مهیا سازندسعودی‌ها همچنین به دلیل برخورداری از یک ایدئولوژی تحریف شده به نام وهابیت ضمن آنکه تلاش می کنند این ایدئولوژی افراطی را با صرف هزینه‌های زیاد به سایر ملت‌ها منتقل کنند، ضمنا تلاش زیادی را می کنند تا با تربیت نیروهای افراطی و مطیع، فضای کافی را برای ماندگاری خود مهیا سازند. این شیوه که اشاعه ایدئولوژی افراطی وهابیت مانند مخدری برای سعودی‌ها کارکرد داشته از سوی هیچ کارشناس منصفی تاکنون رد نشده است.

بنابراین اختلافات میان عربستان و ترکیه علاوه بر مسایل ایدئولوژیک،‌ وارد عرصه سیاست نیز شده و به همین علت انتظار می رود همچنان ادامه یابد. بدیهی است هرگونه تغییر در حکومت و نظام سیاسی هر یک از طرفین گرچه ممکن است اختلافات این دو را تحت تاثیر قرار داده و برطرف سازد، اما شرایط حاکم بر باورها و اعتقادات هر یک از طرفین که هم در ترکیه و هم در عربستان نهادینه شده، اجازه رفع ریشه ای این اختلافات را حتی در آینده نیز نخواهد داد.