پاسخ‌ زمین به تغییر اقلیم

حتما بارها و بارها شنیده اید که «فقط یک زمین داریم مراقبش باشیم» اما می دانیم که امروزه زمین تحت فشار روزافزون انسان‌هاست و تغییرات اقلیمی بر این فشارها می‌افزاید، تغییرات اقلیمی نیز نتیجه انتشار گازهای گلخانه ای است که آنهم فرایندی است که انسان در آن دخالت دارد. پس وقتی به عقب نگاه می کنی همه جا ردپایی از انسان بر جای جای کره زمین دیده می شود که دود آن بیشتر از همه باز هم به چشم انسان می رود.

در 22 آوریل(سوم اردیبهشت) سال ۱۹۶۹ سنگ بنای یک روز جهانی به نام روز جهانی «زمین» توسط یک فعال صلح به نام جان مک‌کانل در اجلاس یونسکو گذاشته شد و بعد از آن توسط سناتور آمریکایی به نام گیلورد نلسون به عنوان یک جلسهٔ آموزشی در مورد محیط زیست بنیان گذاشته شد و بعد از آن کشورها در این روز مراسمی با هدف افزایش آگاهی عمومی درباره حفظ زمین برگزار می کنند و هر سال به یک موضوع اختصاص دارد که امسال موضوع تغییرات اقلیمی برای آن تعیین شده است.

اما گویا این کافی نبود چون دوباره در سال ۲۰۱۵ کشورها گرد هم امدند و معاهده پاریس با هدف کاهش انتشار گازهای گلخانه ای را شکل دادند.در واقع دنیا به این نتیجه رسید که اگر با همین روال به انتشار گازهای گلخانه ای ادامه دهد دیگر شاید تا چند دهه آینده اثری از زمین و ذخایر موجود در آن باقی نماند بنابراین در سال ۲۰۱۵ توافقنامه پاریس شکل گرفت و دولت‌ها از هدف آن برای تقویت پاسخ جهانی به تغییر اقلیم حمایت کردند. بر اساس هدف این توافق‌نامه، افزایش دمای میانگین جهانی نسبت به دوران پیش از صنعتی شدن باید به کمتر از دو درجه سانتیگراد محدود شود و تلاش‌ها برای محدود کردن این افزایش به یک و نیم درجه سانتیگراد دنبال شود.

ایران نیز متعهد به کاهش ۱۲ درصدی انتشار گازهای گلخانه ای شد اما هشت درصد از این میزان مشروط به تحقق همکاری های بین المللی، انتقال دانش و سرمایه گذاری خارجی شد.

هر چند کشورها در این زمینه به تعهداتشان عمل نکردند این در حالی است که گزارش ها نشان می‌دهد که مدیریت بهتر زمین می‌تواند به مقابله با تغییر اقلیم کمک کند، اما این تنها بخشی از راه حل است، اگر بخواهیم گرمایش جهانی در محدوده کمتر از ۲ درجه سانتیگراد نگه داشته شود، یا حتی بهتر از آن در دمای کمتر از یک و نیم درجه سانتیگراد، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در همه بخش‌ها ضروری است.

می دانیم که زمین باید حاصلخیز باقی بماند تا بتوان امنیت غذایی را با وجود افزایش جمعیت و افزایش تأثیرات منفی تغییر اقلیم بر پوشش گیاهی حفظ کرد، این به آن معنا است که محدودیت‌هایی برای سهم زمین در مقابله با تغییر اقلیم از جمله از طریق کشت محصولات مولد انرژی و جنگل‌زایی وجود دارد. همچنین درختان و خاک برای ذخیره کربن به صورت مؤثر، به زمان نیاز دارند.

هیات بین دولتی تغییر اقلیم (IPCC) در آخرین گزارش خود با عنوان «تغییر اقلیم و زمین» خود که مرداد ماه سال ۱۳۹۸ منتشر شد، اعلام کرده بود که جهان هنگامی برای مقابله با تغییر اقلیم بیشترین آمادگی را دارد که توجهی همه جانبه به پایداری صورت گیرد. «جیم اسکیا» معاون رییس کارگروه سوم هیات بین دولتی تغییر اقلیم گفته بود که زمین نقش مهمی در نظام اقلیمی دارد.

وی افزود: سهم کشاورزی، جنگل‌داری و سایر کاربری‌های زمین در انتشار گازهای گلخانه‌ای توسط انسان ۲۳ درصد است. در عین حال، فرآیندهای طبیعی زمین، حدود یک سوم از دی‌اکسیدکربن منتشر شده از سوخت‌های فسیلی و صنعت را جذب می‌کند".

همچنین «هانس اتو پورتنر» معاون رییس کارگروه دوم هیات بین دولتی تغییرات اقلیم گفته بود که زمین‌هایی که اکنون در حال استفاده هستند می‌توانند غذای مورد نیاز جهان را در شرایط اقلیمی در حال تغییر تأمین کنند و زیست‌توده مورد نیاز برای انرژی‌های تجدیدپذیر را فراهم آورند. اما اقدامات زودهنگام و گسترده در مناطق مختلف مورد نیاز است. حفظ و احیای زیست بوم ها (ecosystems) و تنوع زیستی نیز به چنین اقداماتی نیاز دارند.

«کیوتو تانابه» معاون رییس کارگروه ویژه فهرست ملی گازهای گلخانه‌ای در این گزارش گفت: در آینده‌ به دلیل باران‌های شدیدتر، خطر فرسایش خاک در مزارع افزایش می‌یابد. در چنین شرایطی، مدیریت پایدار زمین راهکاری است برای محافظت از جوامع در برابر اثرات مضر فرسایش خاک و رانش زمین. با این وجود، محدودیت‌هایی برای کارهای قابل انجام وجود دارد و به همین خاطر در برخی موارد تخریب ممکن است غیر قابل برگشت باشد.

این در حالیست که حدود ۵۰۰ میلیون نفر در مناطقی زندگی می‌کنند که بیابان‌زایی را تجربه می‌کنند. مناطق خشک و مناطق درگیر بیابان‌زایی، در برابر تغییراقلیم و رخدادهای شدید از جمله خشکسالی، موج‌های گرما و توفان گرد و غبار آسیب‌پذیرتر هستند. افزایش جمعیت جهانی فشار بیشتری را بر این مناطق وارد می‌کند. 

«والری ماسون دلموت» معاون رییس کارگروه اول هیات بین دولتی تغییر اقلیم معتقد است که یافته‌های جدید نشان می‌دهد حتی با گرمایش جهانی به میزان یک و نیم درجه سانتیگراد، خطرات ناشی از کمبود آب برای کشاورزی دیم، آسیب‌های آتش‌سوزی، تخریب لایه منجمد دائمی اعماق زمین (permafrost) و بی‌ثباتی نظام غذایی افزایش می‌یابد.

اصغر محمدی‌فاضل رییس انستیتوی محیط‌زیست سازمان همکاری اقتصادی (اکو) روز سه شنبه در گفت و گو با خبرنگار محیط زیست ایرنا دراین باره گفت: روز زمین، روزی برای افزایش آگاهی و قدردانی نسبت به محیط زیست کره زمین پایه گذاری شده و جوامع بسیاری هفته زمین را با آغاز روز زمین جشن می‌گیرند.

وی افزود: در ایران نیز همزمان با سایر کشورهای جهان، هفته زمین پاک از روز دوم اردیبهشت به مدت یک هفته در سراسر کشور برگزار می‌شود. بر اساس تقویم رسمی کشور، دوم اردیبهشت ماه هر سال به نام "روز زمین پاک" نامگذاری شده‌ است.

وی اظهار داشت: به مناسبت گرامیداشت این روز راهکارهایی نیز ارائه شده است. صرفه جویی در مصرف کاغذ، کاشت نهال و گیاهان بومی، مشارکت در پویش های حمایت از محیط زیست، کاهش استفاده از وسایل آلاینده زمین، کاهش مصرف آب، توجه بیشتر به مدیریت پسماند، کاهش تولید زباله و تلاش برای افزایش آگاهیهای عمومی از این راهکارها هستند.

محمدی فاضل درباهر تاثیر تغییرات اقلیم در ایران گفت: از لحاظ اقلیمی ایران در شرایط خشک و نیمه خشک قرار دارد و انتشار جهانی گازهای گلخانه ای می تواند باعث تغییرات آب و هوایی شدید و مخرب شود، این تغییرات نه تنها باعث دگرگونی هایی در شرایط طبیعی کشور شده بلکه می تواند موجب بروز حوادث غیر مترقبه ای مانند سیل، توفان گرد و غبار، خشکسالی و سرما زدگی شود. 

به گفته وی تغییرات آب و هوایی تاثیرات وسیعی نیز بر سلامتی بشر، حتی گیاهان و حیات وحش دارد. با افزایش حرارت، قدرت تبخیر کنندگی هوا یا تبخیر و تعرق، نیاز آبی موجودات و گیاهان بیشتر می شود. 

رییس انستیتوی محیط‌زیست سازمان همکاری اقتصادی اظهار داشت: سیاست های کاهش گازهای گلخانه ای به ویژه CO۲ و CH۴ تاثیر مستقیم بر دما، الگوی بارش و باد دارند و در نتیجه می توانند منجر به کاهش یا افزایش آلاینده ها و تغییر کیفیت هوا شوند، البته باید توجه داشت که سیاست های مدیریت انتشار گازهای گلخانه ای اثر فوری بر اقلیم ندارند و تغییرات الگوهای باد و بارش می تواند دلایل دیگری نیز داشته باشد.

وی ادامه داد: به عنوان مثال در کلانشهرهایی مانند تهران، شرایط خاص توپوگرافی، خرد اقلیم های داخل و حاشیه شهر، جهت وزش باد، استقرار نامناسب صنایع و فناوری های نامناسب نقش مهمی دارند.

محمدی فاضل تصریح کرد: فعالیت‌های انسان موجب تشدید آثار نامطلوب اثر گلخانه ای می شود. توسعه سوخت‌های فسیلی که موجب افزایش مقدار کربن دی‌اکسید آزاد شده در جو زمین می‌شوند، گرمایش زمین را نیز بالاتر خواهند برد. تغییرات نامطلوب و غیرمترقبه آب و هوایی، آب شدن یخ های قطبی و افزایش سطح آب‌های آزاد که موجب فرو رفتن مناطق مسکونی و صنایع و بنادر و در نتیجه آلودگی بیشتر اقیانوس‌ها می شود تنها بخش کوچکی از پیامدهای قابل پیش‌بینی است، بدون تردید آسیب های وارده به انسان، طبیعت و تنوع زیستی، بیش از آن است که با امکانات امروزی بشر بتوان ترمیم کرد.

وی گفت: در نتیجه کاهش مصرف مواد خام در صنایع، اصلاح سبک زندگی و الگوی تغذیه جوامع بشری مهمترین راهکار برای رفع این بحران است، تجربه ای که در همه گیری کووید۱۹ جامعه جهانی ناچار به تمرین آن شد.