فقدان و درگذشت فعالان عرصه فرهنگ و هنر همواره در کشور ما در بی‌خبری و یا کم خبری صورت پذیرفته است؛ فارغ از آن عده‌ای که شاید بنا به قرارگرفتن در ردیف تعریف چهره‌های مطرح یا آنچه که ما سلبریتی می‌نامیم؛ مابقی فعالان و دست‌اندرکاران که از قضا عمیق‌ترین، تاثیرگذارترین و جریان‌سازترین فعالیت‌های فرهنگی و هنری به واسطه هنر، نگاه، جوشش هنرمندانه و زیبایی شناسانه آنها شکل هستی به خود گرفته است حتی در قید حیات نیز کمتر مورد وثوق قرار می‌گیرند، امروزاما به‌واسطه بحران و تجربه شیوع ویروس کرونا در کشورمان که اغلب اخبار را حول‌وحوش موارد مربوط به این بحران از نظر می‌گذرانیم؛ خبر درگذشت چهره‌های هنری و نام‌های ماندگار عرصه فرهنگ و هنر کشورمان حتی کمتر از همیشه شکل رسانه‌ای به خود می‌گیرند.
یکی از این نام‌های ماندگار در عرصه هنر نمایش سنتی، آئینی و مذهبی کشورمان زنده‌یاد عالی‌مقام رمضان فرخ‌رو ملقب به خسرو شمر است. یکی از تعزیه گردان و معین‌البکاهای هنر ماندگار تعزیه به عنوان یکی از نمایش‌های آیینی ما در قسمت آیین‌های سوگ، خسرو شمر که از پیش‌قراولان مکتب تعزیه تهران بود بیش از پنج دهه از عمر خود را در منطقه ری، شاه‌عبدالعظیم و روستای دولت‌آباد به اجرا و هنر تعزیه و عرض ارادت به ساحت ائمه اطهار(ع) به‌خصوص حضرت امام حسین(ع) و واقعه عاشورا و کربلا پرداخت.
تا آنکه این هنرمند در شامگاه چهارم اردیبهشت‌ماه در سن ۷۲سالگی به دلیل مبتلا شدن به ویروس کرونا بدرود حیات گفت و به دیدار معشوق خود پیوست.
پیش از هر چیز تذکار و زنهار به مسئولان
داود فتحعلی‌بیگی محقق و نسخه پژوه نمایش‌های تعزیه و دبیر جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا گفت: نمایش‌های آیینی و سنتی طی یکی، دو دهه اخیر به سبب توسعه فراگیر مفهوم تئاتر به شکل غربی آن به حاشیه رانده شده‌اند. مساله اصلی آنست که حتی در محیط‌های دانشگاهی و آکادمیک نیز توجه به هنر نمایش ملی، آیینی، سنتی و مذهبی ایرانی جایگاهی در خور شأن، اعتبار، پیشینه و قدمت این هنر ندارد.
همچنین بارها بر این مهم تاکید کردم که بسیاری از شیوه‌ها، نسخه‌ها، نغمه‌ها و گویش‌های اجرای هنر تعزیه که به شکل سینه‌به‌سینه از استاد به شاگرد منتقل شده است و در بطن آخرین نسل از هنرمندان پیشکسوت باقی‌مانده بازتاب دهنده نسل‌ها و مکتب‌های ماندگار هنر تعزیه است که باید برای حفظ و ماندگاری آن، مسئولان کار ثبت و ضبط صوتی، تصویری و تهیه آرشیوی غنی از داشته‌های هنر ملی و نمایش ایرانی را در دستور کار قرار دهند که تابه امروز این امر محقق نشده است.
حسینیه زنده‌یاد فرخ‌رو؛ خانه‌اش بود
فتحعلی‌بیگی در ادامه درباره زنده‌یاد عالی‌مقام رمضان فرخ‌رو ملقب به خسرو شمر با اشاره به آنکه اگر در یک کلام بخواهم خسرو شمر را تعریف کنم باید او را عاشق و پایمرد در هنر تعزیه بدانم یادآور شد: بیش از پنج دهه از فعالیت او در حوزه تعزیه رقم خورد. عشق و ارادت او به ساحت حضرت امام حسین(ع) از یک‌سو و از سوی دیگر تأکید بر اجرای نمایش تعزیه به‌ویژه در ایام ماه محرم و صفر تا حدی برای او به‌عنوان اصلی غیر قابل تغییر بدل شده بود که او منزل خود را تبدیل به حسینیه کرده بود.
وی ادامه داد: در کنار اجرای نمایش‌های تعزیه؛ حسینیه‌اش را وقف گروه‌ها، دسته‌ها و هیات‌های عزاداری در راستای رسای مقام امام سوم شیعیان کرده بود تا آنها نیز مراسم خود را در حسینیه او واقع در منطقه شهرری برگزار کنند.
بر اصالت اجرای آثار او خدشه‌ای وارد نیست
دبیر جشنواره نمایش‌های آئینی و سنتی با اشاره به آنکه زنده یاد رمضان فرخ‌رو که بیش از پنج دهه از عمر خود را در هنر تعزیه سپری کرده بود شغل و حرفه اصلی‌اش تعزیه‌خوانی و تعزیه‌گردانی نبود خاطرنشان کرد: هرچند در مقام معین‌البکا به جمع‌آوری نسخه‌ها و متون اصلی تعزیه می‌پرداخت و بر اصالت اجرای آثار او خدشه‌ای وارد نیست.
او با سرمایه شخصی تمامی اسباب و ادوات اجرای نسخه‌های مختلف نمایش‌های تعزیه را فراهم کرده بود و حتی با وجود هزینه‌های سرسام‌آور نگهداری اسب؛ او چند اسب را نیز برای اجراهای تعزیه با هزینه خود خریداری و نگهداری می‌کرد. همه این‌ها نشان‌دهنده عشق و پایمردی هنرمندی مانند خسرو شمر است که نام او را نه‌تنها برای هنر نمایش ایران که برای علاقمندان و عاشقان خاندان عصمت و طهارت جاودانه و ماندگار کرده است.
دیگر ویژگی تعزیه فرخ‌رو تخصص او در دسته‌گردانی این هنر آئینی بود
این نسخه پژوه و محقق حوزه هنر نمایش تعزیه تاکید کرد: دیگر ویژگی اجرای نمایش‌های تعزیه زنده یاد رمضان فرخ‌رو به اجرای هنر تعزیه در شکل تعزیه سیار و یا به قول اهالی هنر تعزیه دسته‌گردانی بود. هنرمندان تئاتر این شیوه اجرایی را اجرای کارناوالی می‌دانند. او در همان منطقه خود یعنی منطقه ری تا شاه‌عبدالعظیم در ایام ماه مبارک ماه محرم و صفر هر روز در منطقه‌ای و یا گوشه‌ای به اجرای نمایش می‌پرداخت و در روز های تاسوعا و عاشورای حسینی و همچنین اربعین سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) تمام روز خود را در نقاط مختلف به اجرای نمایش‌های مختلف هنر تعزیه اختصاص می‌داد.
فتحعلی‌بیگی در پایان ضمن عرض تسلیت به مناسبت درگذشت این هنرمند بزرگ و ماندگار و تنی چند از هنرمندان عرصه تعزیه مانند حسن عقیقی، حاج رمضان یحیایی و مصطفی فقیه حبیب‌آبادی که طی دوماه اخیر به سبب ابتلا به ویروس کرونا جان خود را در مهجوریت و کم خبری تام و تمام از دست داده‌اند یادآور شد: تا زمانی که این بزرگان و گنجینه‌های عظیم مانده در سینه آنها برای ما هنوز باقی است باید به فکر ثبت و ضبط آنها باشیم. در صورت تعلل و کوتاهی بخش مهمی از داشته‌های هنر آیینی، ملی، سنتی و نمایش مذهبی خود را که وام‌دار هنر تعزیه، هنرمندان و صاحبان سبک و مکاتب این هنر است را از دست خواهیم داد.
رمضان فرخ‌رو تعزیه‌خوان پیشکسوت و از آخرین بازماندگان مکتب تعزیه تهران که به خسرو شمر معروف بود، چهارم اردیبهشت ماه به‌دلیل ابتلا به بیماری کرونا دار فانی را وداع گفت.
گفته می‌شود در اوایل دهه ۲۰ شمسی، قریه دولت‌آباد (محله امروزی دولت‌آباد) در بین ری و تهران، از جمله روستاهایی بوده که تعزیه در آن اجرا می‌شده و پدر خسرو شمر در اینجا مداحی را آغاز کرد. بعدها رمضان فرخ‌رو، تعزیه را یاد می گیرد و بیشتر در همین محله به اجرا می‌پردازد تا جایی که اواخر دهه ۶۰ خودش هم حسینیه دو شهید را پایه‌گذاری می‌کند که محل اجرای تعزیه بوده و خودش هم معین البکاء گروهش می‌شود.
او از سال ها پیش خانه پدری‌اش را برای اجرای مراسم تعزیه خوانی وقف کرده بود و به همراه پسر و نوه‌هایش در تمام مناسبت‌های مذهبی به‌ویژه دهه اول محرم و عاشورا، بزرگترین کاروان تعزیه را به راه می انداخت.
این کاروان تعزیه از قلعه دولت آباد واقع در خیابان دهخدا به راه می افتد و تا فلکه سوم دولت آباد تعزیه اجرا می‌کرد.
حاج رمضان کار تعزیه‌خوانی را از پدرش به ارث برده بود و این هنر نسل اندر نسل در خانواده آنها موروثی شده و بعد او پسرش حاج اکبر و همه نوه‌هایش تعزیه اجرا می کنند.
این حسینیه در واقع منزل وقف شده این تعزیه خوان بوده که به یاد دو شاگرد شهید شده‌اش، حسینیه دو شهید نامگذاری شده بود.
همچنین خانواده این هنرمند یک دسته بانوان هم به سرپرستی همسر رمضان فرخ‌رو داشتند. اخیرا مستندی درباره این هنرمند توسط علی نیکبخت در دست تهیه بوده که «شمر تهرون» نام دارد.
خسرو شمر سال ۱۳۹۰ لقب معین‌البکاء را از بنیاد ملی تعزیه دریافت کرد.
نظر شما