پس از فروپاشی رژیم بعث عراق این کشور به دورانی گام نهاد که مهمترین ویژگی آن به قدرت رسیدن بازیگران داخلی جدید در ساختار سیاسی است. با توجه به تغیرات پیش آمده در کشور عراق پس از سال ۲۰۰۳، شیعیان که در طول تاریخ عراق در موضع ضعف قرار داشتند توانستند نفوذ قابل توجهی در ساختار دولت عراق به وجود آورند. شیعیان در قالب احزاب و گروه‌های سیاسی- مذهبی- مدنی اهداف خود را پیش می‌برند و اگرچه در بسیاری از جزئیات اهدافشان با هم اختلاف دارند ولی در اصل کلی هویت‌سازشان با هم متحد و متفقند و در سایه آموزه‌های دینی به دنبال معنادهی به سیاست آینده کشورشانند.
شیعیان محور دولت‌سازی در عراقِ جدید
با اینکه عراق گاهواره تشیع و در برگیرنده مکان‌های مقدس زیارتی است و با وجود اکثریت بودن شیعیان در عراق، از لحاظ سیاسی شیعه طی سالیانی دراز در این کشور در اقلیت بوده است. جمعیت‌های شیعی همواره تحت سلطه قدرت‌های سیاسی حاکم بر بغداد می‌زیستند. رژیم صدام از بدو شکل‌گیری، فشارهای مضاعفی را بر شیعیان عراق وارد آورد. به رغم وجود اکثریت شیعه در ترکیب ارتش و بسیاری نهادهای دولتی، شیعیان همواره از دستیابی به مناصب بالا و کلیدی محروم بودند.
سیاست رژیم بعث عراق در خصوص محدودسازی شیعیان در ابعاد منطقه‌ای و بین‌المللی مورد حمایت کشورهای عربی و قدرت‌های بین‌المللی قرار داشت. ولی پس از سقوط صدام حصر سیاسی و اجتماعی شیعیان پایان یافت به طوری که امروزه آینده عراق با مساله شیعه گره خورده است. شیعیان بزرگترین گروه جمعیتی عراق را تشکیل می‌دهند. بنابر اعلان برخی منابع جمعیتی، دست کم ۶۰ درصد جمعیت عراق را شیعیان تشکیل می‌دهند که اگرچه در دوران معاصر و در نظام‌های حکومتی عراق، نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های سیاسی نداشته اند، اما علاوه بر نفوذ جامعه عراق، تاثیرات فراوانی در حیات فکری و رشد و پیشرفت علمی، اقتصادی و اجتماعی این کشور داشته‌اند.
پس از سرنگونی رژیم صدام شیعیان به خوبی توانستند با اتکا به مولفه‌های قدرت خود از فرصت پیش آمده بهره‌برداری کنند و حضور سیاسی خود را در عراق گسترش و تعمیق دهند. به طوری که امروزه هیچ جریانی نمی‌تواند بدون در نظر گرفتن شیعیان در عراق نقش آفرینی کند و بدون ملاحظات ساختار توزیع قدرت سیاسی در عراق که شیعیان در آن برجستگی فراوانی دارند، تاثیرگذار باشد.
شیعیان بیش از هر چیز، بر توسل به قواعد و شیوه‌های دموکراتیک به منظور پیشبرد روند سیاسی عراق تاکید کرده‌اند. از دید طیفی از ناظران مسائل عراق، عامل اصلی گرایش و تاکید رهبران شیعی بر قواعد و راهکارهای دموکراتیک بیش از آنکه ناشی از اعتقاد و باور آنها به دمکراسی و هنجارهای دموکراتیک باشد، ناشی از ساختار جمعیتی عراق و سهم شیعیان در این ساختار و در نتیجه بهره برداری راهبردی از آن به منظور دستیابی به حقوق و منافع تاریخی‌شان است. با وجود این دیدگاه، جنبه دیگر رفتار سیاسی گروه‌ها و رهبران شیعی در عراق تلاش برای تحکیم نهادها و ساختارهای دموکراتیک در برگیرنده تمامی گروه‌های عراق و همچنین حفظ یکپارچگی، ثبات و امنیت در عراق پس از صدام است.
تمایل شیعیان به نهادینه‌سازی ساختار سیاسی کنونی که می‌تواند حقوق و منافع تمام گروه‌ها از جمله گروه‌های شیعی را به نسبت سهم جمعیتی آنها در عراق حفظ کند علت اصلی تلاش آنها برای ایجاد ثبات و امنیت و همچنین ترغیب سایر گروه‌ها و بازیگران خارجی برای اتخاذ رویکردی مناسب در این خصوص است. احزاب و فهرست های شیعی عمده عراق در کنار رهبران مذهبی همچون آیت الله سیستانی، در ساختار سیاسی عراق بیشترین تاثیرگذاری را دارند. این احزاب، قدرتمندترین بلوک سیاسی در پارلمان عراق را تشکیل می‌دهند و در دولت نیز پست نخست وزیری و بخش عمده‌ای از کابینه های دولت عراق را به خود اختصاص می‌دهند.
به رغم فراز و فرودهای متعدد روند سیاسی عراق، گرایش اصلی گروه‌های شیعی عراق حفظ یکپارچگی عراق، تلاش برای کسب قدرت بیشتر در چارچوب معادلات داخلی عراق و شرایط عملی عرصه سیاست در این کشور و همچنین تلاش برای برقراری ثبات و امنیت است.
شیعیان از امتیازات و امکانانی هم برای تحقق اهداف و راهبردهای خویش برخوردارند که مهمترین آنها سازماندهی و انسجام نسبی حول روحانیت و فقدان رقیب جدی در صحنه عراق است. در مجموع شیعیان به محور دولت سازی در عراق پس از صدام تبدیل شدند و کانون نظام سیاسی جدید در این کشور را تشکیل می‌دهند و سایر گروه‌ها نیز با توجه به آرای عمومی و میزان توجه مردم به آنها در روند سیاسی دموکراتیک مشارکت دارند. شیعیان در آخرین انتخابات مجلس عراق که در ۱۲ مه ۲۰۱۸ برای گزینش ۳۲۹ عضو مجلس برگزار شد در قالب ائتلاف‌های مختلف موفق شدند اکثریت آرای مجلس را به دست آورد.
ائتلاف اتحاد انقلابیون برای اصلاحات (سائرون) به رهبری مقتدی صدر با کسب ۵۴ کرسی بر دیگر ائتلاف‌ها پیشی گرفت. فهرست الفتح به رهبری هادی العامری فرمانده الحشد الشعبی هم با کسب ۴۷ کرسی در جای دوم قرار گرفت. ائتلاف النصر به رهبری حیدر العبادی هم موفق شد با کسب ۴۲ کرسی در رده سوم قرار گیرد. فهرست القانون به رهبری نوری المالکی هم توانست ۲۵ کرسی را از آن خود کند. پیش از این انتخابات نیز سه انتخابات در عراق پس از حمله آمریکا و سرنگونی رژیم بعث برگزار شد که در آنها سه طیف شیعیان، اهل سنت و کردها در قالب ائتلاف های گوناگون به رقابت پرداختند که در همه انها فهرست‌های مختلف شیعی توانستند اکثریت کرسی‌های پارلمان را از آن خود کنند.
در کابینه مصطفی الکاظمی نخست وزیر جدید عراق هم که متشکل از ۲۱ وزیر است سهم شیعیان ۱۱ وزارتخانه در نظر گرفته شده است. این در حالی است که سهم اهل سنت ۶، کردها ۳ و اقلیت‌ها نیز یک وزارتخانه در نظر گرفته شده است. بر اساس اعلام منابع سیاسی، در کابینه الکاظمی نیروهای شیعه ۱۱ وزارتخانه کشور، برق، نفت، بهداشت و محیط زیست، امور خارجه، آموزش عالی، کشاورزی، ارتباطات، حمل و نقل و ارتباطات، کار و امور اجتماعی، منابع آب و فرهنگ را در اختیار خواهند داشت.
مزیت‌های سیاسی اکثریت شیعی
برخورداری از اکثریت جمعیتی مطلق، وجود حوزه علمیه پرنفوذ و با سابقه تاریخی آن، وجود سازمان های تشکیلاتی پرسابقه مانند حزب الدعوه و مجلس اعلای اسلامی عراق و توان کادرسازی آنان در شرایط متفاوت، وجود بقای متبرکه و عتبات عالیات در این کشور و نقش موثر آن در تثبیت موفقیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی شیعیان و حفظ همبستگی و هویت‌یابی آنان، حضور انبوه مهاجران شیعه مقیم سایر کشورها و کسب تخصص‌های گوناگون و امکان ایفای نقش در عرصه بازسازی عراق و وجود رابطه حسنه برخی شخصیت‌ها و گروه‌های شیعه مانند مجلس اعلا با برخی کشورهای منطقه مانند کویت و ایران، حضور شیعیان در مناطق ژئوپلتیک، از جمله توانمندی‌های شیعیان عراق قلمداد می‌شود.
برخی کارشناسان از جمله «گراهام فولر» و «رند رحیم فرانکه» سال‌ها پیش در کتاب «شیعیان عرب، مسلمانان فراموش شده» آورده‌اند، اگر شیعیان به قدرت سیاسی متناسب با جمعیتشان دست یابند امکان دگرگون کردن چشم انداز سیاسی عراق و اثر گذاری قابل ملاحظه‌ای بر آینده شیعیان کشورهای عربی دیگر خواهند داشت. اهمیت یافتن عراق در عرصه عربی به معنای آن است که شیعیان عراق می‌توانند به تدریج نگرش متداول سنیان نسبت به تشیع را تغییر دهند و تشیع را وارد جریان غالب فرهنگ عربی به عنوان یک کل کنند. بر این اساس، شیعیان عراقی مسئوولیت‌هایی اجتماعی دارند که فراتر از مرزهایشان است: آنچه آنها بر می‌گزینند پیامدهایی اساسی برای هم مسلکان شیعه‌شان در منطقه دارد و می‌تواند به بهبود شرایط شیعیان کشورهای عربی و یا وخیم شدن اوضاع آنان بینجامد.
نظر شما