مطالعات پیشگیری از کمبود ید در دام‌های استان مرکزی انجام شد

«علیرضا طالبیان مسعودی» روز سه‌شنبه در گفت و گو با ایرنا افزود: کمبود یا عدم تعادل عناصر معدنی در خاک و علوفه از جمله دلایل کاهش تولید فرآورده‌ها دامی و افت باروری به ویژه دام‌های مرتع است که برای تامین احتیاج‌های غذایی خود به علوفه مرتع وابسته هستند.

وی ادامه داد: کمتر مناطقی یافت می‌شود که در آن دام‌های مرتعی با کمبود یا میزان نبودن عناصر معدنی مواجه نباشند و این وضعیت در صورت کم توجهی دامپروران موجب کاهش تولید گوشت، پشم، شیر، باروری و بره گیری در دام‌ها می‌شود.

استادیار بخش تحقیقات علوم دامی، مرکز تحقیقات وآموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی خاطرنشان کرد: کمبود عناصر معدنی ممکن است به شکل حاد با عوارض شدید و قابل رویت باید و یا به شکلی خفیف اثر کند که علایم ظاهری مشخص نداشته ولی موجب کاهش عملکرد در فرآورده‌ها و تولید مثل دام‌ها شود.

مسعودی افزود: کمبود شدید عناصر معدنی در دام‌ به سادگی شناسایی می‌شود و قابل درمان است اما کمبود خفیف ریزمغذی‌ها در دام به سادگی قابل شناسایی نیست که شیوع بیشتری داشته و می تواند موجب خسارات اقتصادی زیادی به شکل پنهان شود.

استادیار بخش تحقیقات علوم دامی، مرکز تحقیقات وآموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی خاطرنشان کرد: یکی دیگر ویژگی‌های مهم کمبود خفیف که شناسایی آن‌ها را دشوار کرده، فصلی یا موقتی بودن علایم و بروز آن است.

مسعودی گفت: ید از جمله عناصر معدنی ضروری برای انسان و دام است و تنها راه شناخته شده این عنصر، ورود در ساختمان هورمون‌های تیروئیدی تیروکسین(T۴)، تری‌ یدوتیرونین(T۳) و مشارکت در سوخت و ساز بدن از این طریق است و بیش از ۹۵ درصد کل ید جذب شده در بدن در غده تیروئید تجمع می‌کند و هر ۲ هورمون، وظایف چندگانه‌ای در سوخت و ساز انرژی سلول، رشد، انتقال پیامهای عصبی و توسعه مغز دارند.

استادیار بخش تحقیقات علوم دامی، مرکز تحقیقات وآموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی اظهار داشت: کمبود ید موجب کاهش تولید هورمون‌های غده تیروئید شده و تغییراتی در شکل و کارکرد این غده به وجود آورده و موجب می‌شود تشکیل هورمون تیروکسین کاهش یابد.

مسعودی افزود: بزرگ شدن غده تیروئید در زیر گلو به‌ویژه در بره‌های نارس، تولد یا سقط بره‌هایی فاقد پشم و کاهش توان مقابله با سرما در بره‌ها از جمله علایم کمبود شدید ید در گوسفند است که رویت علایم به ندرت ممکن است و بیشتر کمبودها به‌صورت خفیف بدون علایم مشخص بروز می‌کند.

وی ادامه داد: کمبود ید به شکل اولیه به‌دلیل فقر ید در جیره غذایی و آب ایجاد می‌شود که نتیجه کمبود آن در خاک و مرتبط با وضعیت جغرافیایی است.

استادیار بخش تحقیقات علوم دامی، مرکز تحقیقات وآموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی گفت: منبع اصلی یددر منابع ابی نظیر اقیانوس‌ها است و در مناطقی که ید خاک به‌صورت چرخه طبیعی از طریق اقیانوس‌ها تقویت نمی‌شود یا در مناطقی که باران زیاد می‌بارد و ید خاک با شستشوی مستمر تخلیه می‌شود، احتمال کمبود ید وجود دارد.

مسعودی اظهار داشت: بررسی وضعیت ید و اختلالات ناشی از کمبود آن در انسان از سال ۱۳۶۲ در کشور آغاز  و در سال ۱۳۶۸ در قالب طرح ملی اجرا شد که در نتایج آن کمبود ید در تمامی استان‌های کشور وجود داشت و  طرح تولید و مصرف نمک یددار موجب بهبود وضعیت یدرسانی به انسان و کاهش عوارض ناشی از کمبود ید در گونه انسانی شد.

وی افزود: سازمان بهداشت جهانی و سازمان خوارو بار و کشاورزی توصیه کرده‌  در مناطقی که شواهد کمبود ید در انسان وجود دارد، ید رسانی به دام‌ها نیز باید انجام شود و با توجه به کمبود ید در بیشتر نقاط کشور، طرح‌های ید رسانی به انسان و دام به شکل همزمان انجام شده و اجرای برخی طرح‌های تحقیقاتی در کشور نیز کمبود ید در دام را در برخی مناطق نشان داده است.

استادیار بخش تحقیقات علوم دامی، مرکز تحقیقات وآموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی گفت: افزایش آگاهی دامداران و تولید و عرضه مکمل‌های ید مناسب برای دام ۲ عامل اصلی ید رسانی به دام و پیشگیری از عوارض کمبود ید در دام است.

مسعودی افزود: ید رسانی به دام علاوه بر افزایش سطح سلامت و باروری ، موجب افزایش ید در فرآورده‌های دامی به‌ویژه شیر می‌شود که مصرف آن‌هابه شکل غیر مستقیم موجب ید رسانی به انسان می‌شود و از این روش گامی در جهت تحقق هدف دام سالم، غذای سالم، انسان سالم  است.

وی خاطرنشان کرد: برای شناسایی کمبود ید در دام از روش‌های سنجش مقدار ید در خون، شیر یا ادرار دام استفاده می‌شود و گرفتن تعداد کمی  نمونه برای  مشخص شدن وضعیت یک گله دام کافی است و نیازی به نمونه گیری از تمامی دام‌ها ندارد.

استادیار بخش تحقیقات علوم دامی، مرکز تحقیقات وآموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی گفت: پیشگیری از کمبود ید در دام به سادگی قابل انجام است و از طریق مکمل دهی ید به دام انجام می‌شود و بر این اساس مکمل‌های خاصی طراحی و ساخته شده که محلول تزریقی ید و بلوک نمک ید دار با استفاده از ترکیب ید پایدار مناسب برای استفاده در دامداری‌ها است.

مسعودی اظهار داشت:  بلوک‌های نمکی یددار با فشرده‌سازی نمک و مقدار مشخصی از ترکیب ید پایدار به شکل بلوک تولید می‌شوند که دام با لیسیدن روزانه آن‌ها نظیر سنگ نمک در کنار آخور، مقدار ید مورد نیاز را نیز دریافت می‌کند.

وی ادامه داد: مکمل‌های ید روغنی نیز به شکل تزریقی ساخته شده‌ است و با یک بار ترزیق ید مورد نیاز دام برای مدت چندین ماه تامین می‌شود.

استادیار بخش تحقیقات علوم دامی، مرکز تحقیقات وآموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی افزود: این نوع مکمل برای شرایط مرتع بسیار مناسب است و اطمینان از دریافت ید به مقدار کافی و برای همه دام‌ها را فراهم می‌کند.

مسعودی خاطرنشان کرد: در شرایط فعلی که مکمل‌های ید ویژه دام در کشور در دسترس دامداران قرار ندارد، استفاده از نمک یددار تولید شده برای انسان که در دسترس همگان بوده و راهکاری است که می توان از آن با برخی ملاحظات استفاده کرد.

وی ادامه داد: با توجه به اینکه ید ترکیبی ناپایدار و فرار است، قرار گرفتن نمک یددار تولید شده برای مصرف انسان خارج از بسته‌بندی و در معرض نور و رطوبت در شرایط دامداری برای مدت طولانی موجب کاهش مقدار ید یا از بین رفتن آن شده و می‌طلبد در صورت عدم دسترسی به مکمل‌های مخصوص دام، استفاده از نمک ید دار موجود در بازار به شکل تازه و روزانه راهکار پیشنهادی برای تامین ید مورد نیاز دام‌ها است.

مرکز تحقیقات کشاورزی استان مرکزی در سال ۶۲ و مرکز تحقیقات منابع طبیعی و امور دام استان سال ۷۲ به بهره برداری رسید که با ادغام وارتخانه‌های کشاورزی و جهاد سازندگی در سال ۷۹ با عنوان مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی سپس در سال ۹۴ با ادغام مراکز آموزش جهاد کشاورزی استان‌ها این مرکز با نام مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فعالیت دارد.

این مرکز دارای بخش‌های تخصصی پژوهشی مشتمل بر گیاه پزشکی، منابع طبیعی، آبخیزداری، زراعی و باغی، فنی و مهندسی است.

مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی دارای هفت ایستگاه تحقیقاتی است که بستر مناسبی برای اجرای طرح‌های تحقیقاتی فراهم کرده است.
۲ ایستگاه از این ایستگاه‌ها به‌صورت ملی (پردیس تحقیقات و آموزش ملی لوبیای خمین و پردیس تحقیقات و آموزش انار ساوه) و پنج ایستگاه دیگر (ایستگاه منابع طبیعی مهندس یونسی خسبیجان، گیاهان دارویی علی آباد، علوم دامی فدک، آبخوان داری خشکرود و ایستگاه تحقیقات کشاورزی اراک) به‌صورت استانی فعالیت می‌کنند.