آیین اختتامیه جایزه مهرگان شامگاه شنبه (۱۰ خرداد) به صورت مجازی برگزار شد و از میان هفت اثر راه یافته به مرحله نهایی، هیئت داوران با اکثریت آرا، رمان کتابِ خَم، نوشته علیرضا سیف‌الدینی از نشر نیماژ را به دلیل انتخاب زاویه دید متفاوت و منحصر به‌فرد متشکل از راوی مخفی یا خطاکار، بازنمایی معناهای متعدد خمیدگی و بازنمایی هم‌زمان عنصر تقصیر و اعتراف، به‌کارگیری نثری هماهنگ با ضرب‌آهنگ حوادث بیرونی و احساس‌های درونی، شکستن مناسبات میان مراد و مرید، بهره‌گیری از ژانرهای مختلف ادبی و نمایشی با زیرساختی واحد، ایجاد مناسبت بینامتنی با برخی از آثار مهم جهان، تلفیقی خلاقانه میان محتوا و فرم با زوایای پنهان زندگی روزمره، تاریخ و ادبیات، به عنوان بهترین رمان فارسی انتخاب کرده و شایسته دریافت تندیس مهرگان ادب، جایزه نقدی و لوح تقدیر دانسته است.
هیئت داوران با اکثریت آرا، رمان آتشِ زَندان نوشته ابراهیم دمشناس از نشر نیلوفر را به دلیل بهره‌گیری از بن‌مایه‌های بومی در هم‌پیوندی میان اسطوره، تاریخ و ادبیات، نقیضه‌سازی موفق در ترسیم سیمایی تازه از یک شخصیت حماسی در وضعیتی تاریخی و تراژیک، بومی‌سازی مقبول از کسان و محیط، خلاقیت در پیوند میان رفتار حماسی پهلوانان خراسانی در خوزستان، گفتمان متون و تعلیق‌های برجسته، به‌کارگیری شگردهای روایت به شکل خلاقانه و ارایه چشم‌اندازی وسیع در زمانی گسترش‌یافته میان گذشته اساطیری یک فرهنگ و زمان حال، به عنوان نخستین رمان تحسین شده هیات داوران انتخاب و شایسته دریافت لوح تقدیر جایزه مهرگان ادب می‌داند.
هیئت داوران با اکثریت آرا، رمان شکوفه عناب نوشته رضا جولایی از نشر چشمه را به دلیل ارایه زبانی روان و آمیخته به تخیل در بازنمایی فضای استبدادزده دوران مشروطه، نمایش سرگشتگی انسان‌ها با عبور از دل تاریخی که مدام تکرار می‌شود، انتخاب زاویه دیدهای گوناگون و مناسب برای روایت تاریخ، خلق شخصیت‌هایی باورپذیر و نمایاندن استبداد مذکر با لحنی متفاوت، به عنوان دومین رمان تحسین شده هیات داوران انتخاب و شایسته دریافت لوح تقدیر جایزه مهرگان ادب می‌داند. نویسنده، تاریخ مشروطه و ادبیات سرزمین خود را به خوبی می‌شناسد و جستجوگر زوایای پنهان تاریخ است.
هیئت داوران هم‌چنین با اکثریت آرا، رمان کوچ شامار، نوشته فرهاد حیدری گوران از نشر آگاه/ بان را به دلیل ترسیم ریزنگارانه و رازورانه زلزله کرمانشاه و تأثیر آن بر ذهن و روان شخصیت کوچنده، برخورداری از روایتی چندلایه در زمان‌ها و مکان‌های استعاری و آیینی، بهره‌جویی از فرامتن و فضاهای تازه، هماهنگی کامل روایت با درون‌مایه و موضوع، نشان دادن تباهی هویت انسان‌ها در اثری اجتماعی و پرکشش، به عنوان اولین رمان تقدیرشده انتخاب و نیز رمان ط نوشته زاهد بارخدا از نشر افراز را به دلیل انتخاب هوشمندانه کلمات و تطابق صورت و معنا به منظور کشف جهانی دور از عادت، پیوند اثر با ریشه‌های زیست‌شناختی انسان و تفسیرپذیری بر اساس گفتمان ناشی از در خودماندگی (اوتیسم)، ایجاد فضایی بیناژانری به منظور تغییر شناخت مخاطب نسبت به امری در حاشیه، خلق اثری شعرگونه، متفاوت و نوآور با بهره‌گیری از صنایع بیانی، به عنوان دومین رمان تقدیرشده انتخاب و شایسته دریافت لوح تقدیر جایزه مهرگان ادب می‌داند.
جواد اسحاقیان، هلن اولیائی‌نیا، حسین آتش‌پرور، پروین سلاجقه، سیاوش گلشیری، لیلا صادقی و ابوالفضل حسینی، هیات داوران این دوره از جایزه مهرگان ادب، بودند.
احترام به خرد جمعی، ملاک قضاوت داوران مهرگان ادب
جواد اسحاقیان، منتقد ادبی و داور جایزه مهرگان، با ارائه گزارشی از روند برگزاری این جایزه، گفت: کوشیده ایم محیطی سالم برای شناخت و معرفی بهترین استعدادها فراهم کنیم، آن چه همیشه برای این نهاد فرهنگی مایه مباهات است، استقلال رای داوران، احترام به خرد جمعی و ملاک قرار دادن رای اکثریت در قضاوت داوران در جایزه مهرگان ادب است.
مراتب علمی، صلاحیت داوری در ارزیابی ادبی، کوشش داوران در نظر داشتن همه ارزش های مورد داوری، از ویژگی های برجسته مهرگان ادب به شمار می‌آید.
پروین سلاجقه، نویسنده پزوهشگر، استاد دانشگاه و داور جایزه مهرگان ادب، گفت: داوران جایزه مهرگان در ۱۴ ماه، ۵ داور مقدماتی و ۷ داور نهایی که آثار چاپ اول ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ را بررسی کردند که از ۱۹۵۸ اثر، به مرحله نهایی رسیده ایم.
وی افزود: در هر دو بخش رمان و داستان کوتاه در بخش کمی، با افزایش رو به رو بوده ایم، رشد کیفی هم در داستان کوتاه قابل قبول بوده اما در زمینه رمان چندان مطلوب نیست. داستان نویسی امروز محصولی بینا نظامی است و در میان سنت روایی و داستان نویسی مدرن قرار گرفته و هنوز کاملا جا نیفتاده است.
سلاجقه درباره چالش های پیش رو، گفت: انتخاب ایده بیشتر ذهنی و گاهی ممکن است به توهم روشنفکری و جهان منزوی نزدیک شود، بسیاری ایده ها حدیث نفس یا بیان عاطفی است که جلوی پیشرفت را می گیرد. در زبان داستانی در بعضی موارد با پیچیده سازی‌ها روبه رو هستیم، هر چند نویسندگان قصد آشنایی‌زدایی دارند اغلب ممکن است در بافت ناکام بماند.
نکته دیگر در زمینه تکنیک های روایی است به ویژه در نوشتارهایی که متفاوت به نظر می رسند، گاهی به نظر می آید در نوشته ها اعمال شده اند و از درون متن نجوشیدند تا راه خود را پیدا کنند. نکته دیگر در انسجام ساختاری است که به ویژه در رمان با نوعی اطناب روبه رو هستیم که علت آن حجیم سازی های بی دلیل است.
وی اظهار داشت: مساله دیگر هم در شخصیت سازی است که نقش های غیر موجه ممکن است در رمان داشته باشیم که نقش خود را پیدا نمی کنند. در نهایت مشکلی که من دارم با نوع و مناسبت نویسنده و راوی است که بین آنها فاصله وجود دارد و موجب می شود، شعارزدگی به وجود بیاید.
سلاجقه در پایان پیشنهادهایی برای نویسندگان جوان داشت و این گونه گفت: خوانش زیاد بسیار مهم است، متن باید ویرایش شود و مطالب اضافه دور ریخته شود، نظرخواهی از دیگران می تواند اثرگذار باشد و وسواس در انتخاب واژه ها و سطربندی ها نیز کمک می کند.
کارهای غیراستاندارد و تجربی نباید اعتماد کرد، رجوع به خود حقیقی بدون نقاب و برداشتن از تجربه های شخصی بسیار اهمیت دارد و به کار نویسندگان کمک می کند. انتخاب غلط، ساده انگاری را در مخاطب و مولف افزایش می دهد.
سیاوش گلشیری، نویسنده منتقد ادبی و مدرس دانشگاه، با توضیح روند داوی مهرگان گفت: باید بپذیریم که انتخاب‌ها و گزینش‌های غلط، همواره باعث پایین آوردن سطح سلیقه مخاطب می‌شود و ساده انگاری را در دو سویه مولف و مخاطب، افزایش می‌دهد، من و دوستانم برای داوری جایزه ادبی مهرگان، با آگاهی از وضعیت آثار و شرایط پیرامونی آن، علی رغم دیدگاه‌های متعدد، سعی کردیم به آثار خوب نگاه کنیم.
وی ادامه داد: مهم‌ترین مشکلی که در آثار این دوره دیده‌ام، رعایت نکردن شاخصه‌های داستانی و گزارش گونه بودن داستان‌ها، گرایش به نقل تجربه‌های شخصی و زیستی نویسنده بوده که در رمان حادتر است. در مجموع پیشرفت در داستان کوتاه بهتر از رمان است.
بحران‌ها، آمیزه‌ای از خطر و فرصت هستند
علیرضا زرگر، مدیر و موسس جایزه مهرگان، با بیان این که بحران‌ها آمیزه‌ای از خطر و فرصت هستند، گفت: ادبیات و خواندن کتاب‌های خوب، یکی از فرصت‌هایی است که در این دوران داشتیم، نویسندگان زمانی برای فکر کردن به کارهایشان داشتند که در آنچه می‌نویسند تامل کنند. ناشران فرصت داشتند که بدانند آثار را چگونه با ارزیابی بهتر و کامل‌تر منتشر کنند و برای مردم فرصتی بود برای لذت بردن از خواندن، اندیشیدن و تغییر که کتاب، فرصت آن را به ما می‌دهد.
وی با ارائه گزارشی از روند برگزاری جایزه مهرگان، افزود: در این دوره جایزه مهرگان بخش ویژه ای خواهیم داشت که به نویسندگان فارسی زبانی تعلق می گیرد که اثرشان را خارج از ایران منتشر کرده اند و خودشان و اثرشان از فرهنگ ایران نسات گرفته است. سال‌ها این آثار به جایزه می آمد و به عنوان ترجمه ادبی قلمداد شده و کنار گذاشته می شد.
زرگر، ادامه داد: برای من که شیفته ادبیات هستم، شمارگان کتاب ها مایه نگرانی است. کتاب ها با تیراژی کمتر از هزار نسخه ممنتشر می شوند و این موضوع نگران کننده است. همه باید تلاش کنیم این وضعیت را بهتر کنیم و آنان که مسبب این وضع هستند باید در سیاست هایشان تامل کنند. در دوره ای که جمعیت کشور نیمی از تعداد امروز بود، تیراژ ۵ هزار نسخه ای از کتاب ها داشتیم.
وی با توضیح درباره جایزه مهرگان طلایی، گفت: جایزه اثر برگزیده ۲۰ سال جایزه مهرگان، به عنوان مهرگان مهرگان ها به نام مهرگان طلایی نیز به زودی معرفی خواهد شد. دهه سوم جایزه مهرگان آغاز شده و برنامه ریزی کردیم این دوره را هم پیش ببریم.
جایزه مهرگان ادب
جایزه ادبی مهرگان یا جایزه مهرگان ادب که سابقه برگزاری آن به سال ۱۳۷۸ بازمی گردد، تنها جایزه غیردولتی است که علاوه بر بخش های داستان و رمان، در حوزه محیط زیست و علم نیز جایزه اهدا می‌کند.
نظر شما