مناطق آزاد تجاری در دنیا پدیده تازه‌ای نیست و به اوایل قرن هجدهم بر می‌گردد سنگاپور در سال ۱۷۰۴ و هنگ‌کنگ در سال ۱۸۴۲ صاحب مناطق آزاد تجاری بودند. امروز هم در کشورهای پیشرفته و هم در کشورهای کمتر توسعه یافته مناطق آزاد تجاری به وجود آمده‌اند؛ بنابراین این مناطق تنها اختصاص به کشورهای جهان سوم ندارند و در کشورهای پیشرفته مخصوصا در ایالات متحده آمریکا تعدادشان بسیار زیاد است. هدف از ایجاد و توسعه مناطق آزاد، افزایش و توسعه صادرات، ایجاد اشتغال، جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی و انتقال تکنولوژی، افزایش درآمدهای عمومی، افزایش توریسم، ارتقای جایگاه اقتصادی کشور و بهره‌مندی از اقتصاد رقابتی است. از این رو ساخت و سازهای مدرن و کارآمد و پروژه‌های عمرانی در پیشرفت این مناطق حرف اول را می‌زنند.
«مهدی رعیتی» مدیریت فنی، زیر بنایی و محیط زیست دبیرخانه شورای‌عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی معتقد است علیرغم بحث تحریم‌ها، مشکلات اقتصادی و کاسته شدن درآمدها که در مناطق آزاد هم مانند سایر مناطق کشور وجود دارد، در حوزه پروژه‌های عمرانی خللی وارد نشده و پروژهای مهمی در زمینه بنادر، فرودگاهها، حمل‌ونقل و ... انجام شده است. همچنین پیشرفت کیفی نیز به موازات پیشرفت‌های فیزیکی پیش رفته است. جزئیات گفت‌وگوی ایرنا با رعیتی در ادامه آمده است:
هزینه عمرانی در مناطق آزاد به چه صورت صرف می‌شوند؟
بر اساس قانونی که سال ۱۳۷۲ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید طرح ایجاد مناطق آزاد در کشور اجرایی شد. در کشورمان هفت منطقه آزاد تجاری و صنعتی کیش، قشم، انزلی، چابهار، ارس، اروند و ماکو وجود دارد. این مناطق عمدتا در موقعیت جغرافیایی و تقسیمات کشوری مناطقی محروم و توسعه نیافته بودند اما پتانسیل‌های استراتژیک و لجستیکی خوبی داشتند. در حال حاضر این مناطق با قوانین خاص خودشان اداره می‌شوند و تا به امروز کارهای عمرانی و زیربنایی خوبی دراین مناطق انجام شده است. تقسیم‌بندی بودجه و روند تخصیص منابع در این مناطق بیشتر در حوزه زیربنایی و پروژه‌های عمرانی بوده و صرف امور توسعه شده است. پروژه‌های عمرانی در این مناطق به دو بخش دولتی و خصوصی تقسیم می‌شود. در بخش دولتی به صورت متوسط سالانه حدود سه هزار میلیارد تومان عملکرد عمرانی است و این رقم در بخش خصوصی بسیار بالاتر است. در مناطق آزاد سالانه حدود پنج میلیون متر مربع در زمینه ساختمان‌های تجاری، صنعتی و مسکونی احداث بنا داریم. این موضوع رقم سرمایه گذاری بالایی را طلب می‌کند و هر سال به نسبت نرخ تورم بالاتر میرود.
آیا از روند پیشرفت پروژه‌های عمرانی در مناطق آزاد رضایت دارید؟
پیشرفت کمی مستقیما به تامین منابع مالی پروژه‌ها متکی است و علیرغم بحث تحریم‌ها، مشکلات اقتصادی و کاسته شدن درآمدها که در مناطق آزاد هم مانند سایر مناطق کشور وجود دارد، در حوزه پروژه‌های عمرانی خللی وارد نشده است. پروژهای مهمی در زمینه بنادر، فرودگاهها، حمل‌ونقل و انجام شده است. پیشرفت کیفی نیز به موازات پیشرفت‌های فیزیکی پیش رفته است.
لازم می‌دانم اشاره کنم ما از روش‌های نوین مانند انتشار اوراق صکوک و قراردادهای مشارکت عمومی و خصوصی برای تامین منابع مالی استفاده می‌کنیم.
هدر رفت انرژی در ساختمان‌هایی که در کشور ما ساخته می‌شوند بسیار زیاد است و شما پیش‌تر در صحبت‌هایتان به طرحی به نام BIM اشاره کرده بودید و اینکه این طرح قرار است برای اولین بار در منطقه آزاد کیش اجرایی شود. آیا این طرح اجرایی شده است؟
بحث هدررفت انرژی در حوزه ساختمان به دو حوزه اجرای پروژه و استفاده از بنا تقسیم می‌شود. در کشور ما به این خاطر که سوخت و انرژی ارزان است و همواره دارای یارانه بوده‌اند، مردم و مجریان طرح ها عادت کرده‌اند با همان شیوه سنتی انرژی را مصرف کنند. حدود ۴۵ درصد انرژی در گرمایش و سرمایش هدر رفته و همین میزان هزینه را به سبد خانوارها اضافه می‌کند. وقتی انرژی ارزان باشد کسی به دنبال راهکارهای مناسب برای مصرف بهینه نمی‌رود. BIM فرایندی است که دو حسن بزرگ دارد اول اینکه پروژه را برای ما ارزان می‌کند و دوم از فاصله ما را با تکنولوژی روز دنیا می‌کاهد. ضمن اینکه این فرایند زمینه‌ساز خوبی برای هوشمند کردن ساخت و ساز را فراهم کرده و بهره‌وری را بیشتر می‌کند.
اما معمولا در مقابل ورود تکنولوژی‌های جدید مقاومت وجود دارد. دستگاه‌های حاکمیتی مانند وزارت راه و شهرداری‌ها باید در راستای اعتماد سازی بین دستگاه‌های اجرایی و حوزه علم و تکنولوژی و مراکز تحقیقاتی (دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها) گام بردارند. امروز در مناطق آزاد ما همه تلاش‌مان را برای ایجاد این ارتباط می‌کنیم. برای مثال در همین راستا و بالا رفتن کیفیت ساخت و سازها در منطقه آزاد قشم به زودی تیمی مستقر خواهد شد که پایان ساخت ساختمان‌ها را بر اساس ارزش ساخت و رعایت نکات فنی صادر کند.
بخشی از فعالیت‌های شما آموزش به مهندسان و آماده کردن آنها برای کار در پروژه‌های ساخت و ساز است. در این خصوص توضیح بفرمایید.
بحث آموزش برای ما بسیار حائز اهمیت است. دست کم ۱۲ هزار نفر در مناطق آزاد در بخش مربوط به ساخت و ساز شاغل، فعال و ساکن هستند. برای بالا بردن خدمات فنی و مهندسی نیاز است این عزیزان باید به سطح قابل قبول مطلوبی از نظر علمی برسند . ضمن اینکه اقلیم مناطق آزاد کشور ما با اقلیم کشورهای همجوارشان تفاوت ندارد و با این کشورها در ارتباط هستند. برای مثال شرایطی که در منطقه اروند وجود دارد تفاوتی با بصره ندارد و یا در چابهار با عمان و پاکستان ارتباط وجود دارد. به همین خاطر ما باید از این ظرفیت یعنی داشتن نیروی متخصص و فعال در زمینه ساخت و ساز بهره برده و با صادرات خدمات فنی و مهندسی برای فعالان این حوزه بازار کار ایجاد کنیم. اساتید مجربی در این دوره‌ها به آموزش مشغولند و اینروزها بخاطر شیوع بیماری کرونا دوره‌های آموزشی به صورت مجازی برگزار می‌شوند.
ما مهندسان مجربی در کشور داریم اما آنها با وجود شایستگی‌هایی که دارند هنوز بین‌المللی نشده‌اند و نهایتا در حد منطقه‌ای فعالیت داشته‌اند. در این کلاس‌ها علاوه بر توانمند سازی علمی، مهندسان و پیمانکاران و سایر فعالان این رشته با قوانین بین‌المللی اشتغال در کشورهای دیگر نیز آشنا می‌شوند.
صادرات خدمات فنی و مهندسی به کشورهای همجوار از طریق مناطق آزاد تا چه میزان محقق شده است؟
به زودی این اتفاق خواهد افتاد. مهندسان در دوره‌های مفیدی که توسط مرکز تحقیقات وزارت راه، مسکن و شهرسازی برگزار شده شرکت داشته‌اند و آماده حضور در پروژه‌های برون مرزی هستند.
شیوع بیماری کرونا تا چه حد بر ساخت و ساز در ماه‌های اخیر در مناطق آزاد تاثیر داشته است؟
کرونا به صورت محدود برخی از پروژه های‌مان در مناطق آزاد را با وقفه‌ای کوتاه مدت روبرو کرد. هفته پیش و در سفر به جزیره کیش بازدیدی از پروژه ها داشتم و در برخی از پروژه‌ها کارکنان قرنطینه شده و به کار مشغول بودند و خوشبختانه آمار ابتلا نیز نداشتیم. البته در منطقه آزاد انزلی کمی با مشکل مواجه شدیم اما در سایر مناطق با تمهیداتی که در نظر گرفته شده بود مشکلی برای سلامت کارکنان و پروژه‌ها پیش نیامد و همگی در حال طی کردن روند ساخت و ساز هستند.
قرار بود دو همایش سالانه درمورد معماری اصیل ایرانی در شمال و جنوب کشور از طرف مناطق آزاد در برگزار شود اما ظاهرا زمان این همایش‌ها تغییر کرده است.
در ابتدا لازم می‌دانم در مورد این همایش‌ها توضیح مختصری عرض کنم. در راستای ارتقای الگوی معماری و معرفی معماری اصیل ایرانی که بعضا کشورهای همسایه از آنها برای هویت سازی خودشان بهره میبرند، سالانه دو همایش معماری حریره (همایش معماری کرانه‌های ساحلی جنوب ایران) در منطقه آزاد کیش و همایش کاسپین (معماری کرانه‌های ساحلی شمال ایران) در منطقه آزاد انزلی را در مناطق آزاد برگزار می‌کنیم. برنامه ریزی‌ها برای برگزاری این همایش‌ها انجام شده، شورای سیاست‌گذاری تعیین و اعضای کمیته علمی آنها انتخاب شده‌اند. انشاالله این دو همایش پس اتمام دوران شیوع بیماری کرونا در زمان‌های مناسب برگزار خواهند شد. در هر دو حوزه یعنی تاریخ معماری شمال و جنوب کشور، غنا، اصالت و زیبایی‌های بسیاری را می‌توان دید و باید این غنا و اصالت هم به مردم کشور خودمان و هم سایر کشورها معرفی شود.
بین المللی بودن این همایش‌ها به این معناست که از سایر کشورها نیز طرح‌هایی با همین محتوا یعنی معماری اصیل ایرانی در مراسم شرکت خواهند داشت؟
در سال اول این همایش بین‌المللی نخواهد بود و فقط متخصصان داخلی به ارائه مقاله و طرح اقدام خواهند کرد اما در سال‌های آتی حتما آثار، طرح‌ها و مقاله‌های خارجی نیز در همایش شرکت خواهند داشت. همچنین جوایزی به منتخبین این مقالات و طرح ها از طرف همایش تقدیم خواهد شد.
لطفا درباره روند ساخت و ساز طرح های عمرانی، آماده بهره بری و در دست ساخت در مناطق آزاد توضیح دهید
طرح‌های شاخص ما شامل توسعه اسکله بهمن قشم، توسعه ترمینال فرودگاهی آبادان (اضافه شدن ۷ هزار متر به فرودگاه)، مگا پروژه احداث ترمینال جدید فرودگاه کیش، احداث فرودگاه جدید در چابهار(در مرحله طراحی)، اسلکه کاسپین، راه‌اندازی راه‌آهن رشت به بندر انزلی، مسیرهای مواصلاتی باکو و ارومیه و همچنین طرح های خوبی مانند تکمیل محورجلفا/مرند در منطقه آزاد ارس در دست ساخت هستند. ضمن اینکه در حوزه خط انتقال برق و انرژی طرح هایی در مرحله اجرا هستند. اغلب این پروژه‌ها تا پیش از پایان دولت دوازدهم به اتمام خواهند رسید.
بند ۱۱ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی اشاره دارد به توسعه حوزه عمل مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور به منظور انتقال فناوری های پیشرفته، گسترش و تسهیل تولید، صادرات کالا و خدمات و تامین نیازهای ضروری و منابع مالی از خارج است. در بخش نخست که بحث انتقال فنآوری‌های پیشرفته بوده است به سراغ BIM رفتیم که بتوانیم زمینه تبادل تکنولوژی جدید به مناطق را فراهم کنیم. هدف ما از ورود تکنولوژی به مناطق آزاد این بوده است که قیمت تمام شده پروژه را پایین آورده و کیفت را بالا ببریم. متاسفانه برخی مواقع دچار مسایل حاشیه‌ای شده و دست مجریان طرح‌ها بسته می‌شود. این قضیه عزم جدی در سطح کلان ملی یعنی دولت و مجلس و نهادهای نظارتی را می‌طلبد. در این راستا ما همکاری بسیار خوبی با مراکز علمی و دانشگاه‌ها داریم و با شش دانشگاه برتر از جمله امیرکبیر، تهران، فردوسی مشهد، شهید مدرس و... در حوزه ساخت ساز ارتباط تنگاتنگی داریم و طرح BIM توسط متخصصان همین دانشگاه‌ها پیاده می‌شود.
چقدر مشارکت بخش خصوصی در ساخت و سازها و پروژه‌های عمرانی برای‌تان مهم است؟
حضور بخش خصوصی بخشی از منافع عمومی و ملی ماست و چون این بخش از منابع طبیعی سرزمین‌مان استفاده می‌کنند برای‌مان بسیار مهم است که نتیجه اقدامات‌شان باکیفیت باشد.
یکی از شعارهای مسوولان مناطق آزاد کشور ایجاد شفافیت هرچه بیشتر در زمینه مسایل مالی پروژه‌ها و نحوه انتخاب عوامل اجرایی آنهاست. آیا اطلاعات پروژه‌های عمرانی و ساخت و سازها در معرض دید مردم و پیمانکاران قرار می‌گیرند؟ در این مورد تا چه حد شفاف عمل می‌کنید.
پروژه های عمرانی از دو ناحیه تامین منابع مالی و طراحی بد آسیب می‌بینند و هدف ما از برگزاری دوره‌های آموزشی پیشرفته این است که طراحی‌ها و شفافیتی که مد نظر داریم به تحقق برسد و همه مردم از جمله ساکنان مناطق و سرمایه گذاران بدانند روند اجرای پروژه انتخاب مشاور و پیمانکار و مهندسین به چه صورت است. شفافیت در کنار کیفیت و سرعت برای‌مان همواره یک اصل بوده است. دسترسی به اطلاعات پروژه ها تا جایی که به لحاظ پدافندی مشکلی نداشته باشد از نظر ما مانعی ندارد و به گردش آزاد اطلاعات معتقد و مقید هستیم.
یکی از مسایلی که همواره در ساخت و سازها بخصوص در مناطق آزاد حساسیت‌زا بوده است بحث حفظ محیط زیست و عدم تخریب و آسیب رساندن به آن است. در پروژه‌های عمرانی این مناطق چقدر به موضوع حفظ و صیانت از محیط زیست اهمیت داده می‌شود؟
شک نداشته باشید محیط زیست برای ما بسیار مهم است و حتی در حال طی کردن مراحل روند اجباری کردن بندهایی در بالاترین سطوح رعایت مسایل و ملاحضات محیط زیستی و حفظ محیط زیست در کنار ساخت و سازها هستیم. ضمن اینکه مسوولیت اجتماعی‌مان به عنوان یک شهروند این است که همواره در تلاش برای حفظ محیط زیست باشیم و این موضوع جزو دغدغه‌های شخصی‌مان است. در قضیه مدیریت پسماند مناطق آزاد الگو و مدل هستند. البته بعضی وقت‌ها اتفاقاتی میفتد که از دست ما خارج است. مانند ماجرای غار نمکدان در جزیره قشم.
نظر شما