زلزله‌های انارک ، پیامد فعال شدن گسل‌های منطقه‌ای

از چهارشنبه بیست و هشتم خرداد تا جمعه سی‌ام خرداد امسال ۱۰ زمین لرزه در محدوده ۲.۵ تا ۳.۴ در مقیاس امواج درونی زمین (ریشتر) در منطقه انارک در شهرستان نایین و در جوار کویر مرکزی ایران رخ داد.

این زمین‌لرزه‌ها در محدوده زمانی ساعت ۶ صبح تا ساعت ۱۳ و ۳۰ دقیقه ظهر این منطقه را به لرزه در آورد و بزرگترین آن که ۳.۴ ریشتر بود روز جمعه سی‌ام خرداد ساعت هشت صبح اتفاق افتاد.

انارک  یکی از ۲ بخش شهرستان نایین در شرق استان اصفهان است که شهر انارک و دهستان چوپانان را در خود دارد؛ این منطقه به‌دلیل آب و هوای خشک و بیابانی، دارای ساکنان بسیار کمی است بطوریکه بر اساس آخرین آمار، جمعیت شهر انارک حدود ۲ هزار نفر است.

این منطقه دارای معدن‌های بسیار و جاذبه‌های طبیعی مانند کویر ریگ جن و قسمتی از کویر سیاه کوه و آثار تاریخی است؛ در سال‌های گذشته نیز همواره زلزله‌هایی در این منطقه گزارش می‌شد.

با وجودی‌که به گفته مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، هیچیک از زلزله‌های چند روز گذشته خسارتی نداشت و اهالی آن منطقه فقط لرزش‌های خفیفی را احساس کردند اما به‌دنبال وقوع چندین زلزله در این منطقه، دستگاه‌های اجرایی و امدادی شهرستان نایین از جمله پایگاه‌های اورژانس و سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمربه حالت آماده باش نسبی درآمدند.

یک استاد زمین شناسی اعتقاد دارد که تکرار این زمین لرزه‌ها نشانه فعال شدن گسل‌های منطقه‌ای است؛ 'گُسل' (Fault) به شکستگی‌هایی اطلاق می‌شود که سنگ‌های دو طرف صفحهٔ شکستگی نسبت به یکدیگر حرکت کرده باشند. انرژی آزادشده هنگام حرکت سریع گسل‌های فعال، عامل وقوع اغلب زمین‌لرزه‌هاست.

همایون صفایی در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه در چند روز اخیر، زمین‌لرزه‌های کوچک (کَهلرزه) در منطقه انارک نایین اتفاق افتاد، خاطرنشان کرد: مرکز این زلزله‌ها در مناطق  غیرمسکونی و بیابانی بود و با شهر انارک فاصله زیاد و حدود ۸۰ کیلومتری داشت.

وی با اشاره به اینکه در سال‌های گذشته چندین گسل در این منطقه شناسایی شده است، اظهار داشت: یکی از مهمترین آنها گسل دُرونه است که پس از گسل زاگرس، بزرگترین گسل شناسایی شده از نظر خطر زمین لرزه و در شمال انارک است.

گسل درونه یا بزرگ کویر یکی از ساخت‌های بنیادین ایران است که با درازایی در حدود ۷۰۰ کیلومتر در یک راستای شمال شرقی- جنوب غربی از مرکز دشت کویر تا درونه (روستایی در خراسان رضوی) و با یک روند شرقی غربی با تقعری به سمت جنوب از درونه تا مرز افغانستان کشیده شده‌است؛ این گسل پس از گسل معکوس اصلی زاگرس، یکی از مهم‌ترین و ممتدترین ساختارهای ایران به‌شمار می‌آید.

صفایی با بیان اینکه تعداد گسل‌های فعال در کشورمان زیاد است، تاکید کرد: ما نمی‌توانیم با قطعیت بگوییم که زلزله‌های چند روز اخیر انارک نایین مربوط به گسل دُرونه است اما احتمال دارد که مربوط به گسل‌های کوچک منطقه‌ای باشد که زمین لرزه‌های با شدت کم ایجاد می‌کند.

این زمین‌شناس به موقعیت منطقه مذکور اشاره و تصریح کرد: در این مناطق کویری از آب‌های زیرزمینی برای محیط‌های شهری و روستایی استفاده بسیار می‌شود و همین امر احتمال وجود گسل را افزایش می‌دهد.

به گفته وی در زمان گذشته در مکان‌هایی سکونتگاه ایجاد می‌شد که امکان دسترسی به آب وجود داشت و یکی از عوامل موثر در رسیدن آب به سطح زمین، همین گسل‌ها هستند که معبری برای آب‌های زیرزمینی است بهمین دلیل می‌توان گفت احتمال وجود گسل در سکونتگاه‌هایی که ایجاد شده است، وجود دارد.

این استاد زمین‌شناسی به شهر بم در استان کرمان اشاره و خاطرنشان کرد: این شهر روی یک گسل قرار دارد و در اطراف انارک نایین نیز چند گسل وجود دارد که البته با گسل درونه متفاوت است.

صفایی اضافه کرد: بررسی زلزله‌های اخیر انارک نایین نشان می‌دهد که دستکم یکی از گسل‌های منطقه فعال شده که قدرت آن چندان نیست.

به گفته وی در منطقه انارک و شرق استان اصفهان با توجه به موقعیت جغرافیایی، ناحیه کویری و تعداد بسیار کم ساکنان، خطر زیادی از نظر زمین لرزه وجود ندارد.

این استاد زمین شناسی درباره وضعیت اصفهان از نظر گسل و زمین لرزه گفت: آخرین زمین لرزه مشهود در نزدیکی آن مربوط به سال ۹۲ بود که زلزله ۴.۱ ریشتری در حبیب آباد (در شهرستان برخوار) اتفاق افتاد که مربوط به گسل گَورت است.

صفایی با اشاره به اینکه در سمت غرب شاهین‌شهر نیز گسل‌هایی وجود دارد، تصریح کرد: اطراف اصفهان گسل‌های فعالی وجود دارد اما احتمال وقوع زمین لرزه بزرگ در آن کم و نسبت به شهرهایی مانند تهران، تبریز و مشهد خطر کمتری دارد.

بر اساس نقشه پهنه‌بندی خطر نسبی زلزله در بستر گسل‌های بزرگ ایران در فهرست ۱۰ شهر اول، فقط کلانشهر اصفهان است که در رده خطر نسبی بالای زلزله قرار نمی‌گیرد.

اصفهان با مساحتی حدود ۱۰۶ هزار و ۷۸۶ کیلومترمربع ششمین استان پهناور و سومین استان پرجمعیت ایران با پنج میلیون نفر است که در مرکز کشور واقع شده و شرق آن دشت کویر و غرب آن رشته کوه زاگرس است؛ در سال‌های اخیر زلزله شدیدی در این خطه گزارش نشده است.