جنگل‌های هیرکانی در معرض تهدیدات انسانی و طبیعی

به گزارش خبرنگارایرنا ، ورود و خروج بی رویه مسافران و گردشگران به داخل جنگل ها که بیش از ۹۵ درصد از آتش سوزی ها نیز ناشی از همین هرج و مرج  گردشگری دامنگیر اراضی جنگلی می شود از یک سو ، خلاء قانونی برای برخورد با این قضیه از سوی دیگر به همراه وجود درختان افتاده و شکسته در داخل این اراضی جنگلی که با پایان بهره برداری  از جنگل های شمال در قالب قانون تنفس روند رو به افزایشی نیز به خود گرفت ، نبض جنگل های این خطه شمال کشور را به شماره انداخت.
براساس این گزارش نبود مدیریت حفاظتی درست در سطح جنگل های کشور به ویژه استان مازندران که ناشی از کمبود اعتبار برای تامین نیروی انسانی و تامین تجهیزات مورد نیاز اطفاء  برای حفاظت نشات می گیرد باعث شده تا دامنه این تهدید ها افزایش یابد.
خلاء قانونی و  ضعف مدیریتی 
معاون سابق جنگل های منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران خلاء قانونی  و ضعف مدیریتی حفاظتی را تهدید اصلی پیشروی اراضی جنگلی استان دانست و گفت : در شرایط فعلی به دلیل خلاء قانونی ، منابع طبیعی و دستگاههای نظارتی دیگر نمی توانند از ورود بی ضابطه گردشگران و مسافران به جنگل ها جلوگیری کنند و این روند موجب شده تا این افراد هر جایی که خواستند را برای اقامت موقت قرق می کنند.
محمد رضا جهان آراء در گفت و گو با خبرنگارایرنا افزود : فراتر از آن همین خلاء قانونی نیز موجب شده تا آفرود سواری در داخل جنگل های این خطه شمال کشور نیز دامنه اش هر روز گسترده تر شود و بخشی از نابودی  نهال های داخل جنگلی نیز ناشی از ورود آفرودهاست و منابع طبیعی  از لحاظ قانونی نمی تواند جلوی آفرود سواران را بگیرد و حتی بعضا نیز با خواهش و التماس آنها را راضی می کنیم که حداقل در بخشی از اراضی جنگلی که احتمال خطر وجود دارد، وارد نشوند.
وی اظهارداشت : این در حالیست که ورود بی برنامه مسافران به داخل جنگل های استان که بیش از ۹۰ درصد از آتش سوزی های اخیر نیز به دلیل سهل انگاری همین افراد نشات می گیرد به عنوان تهدید اصلی محسوب می شود که باید در این ارتباط نیز قانوگذار همانند طرح تنفس وارد شود و اختیارات قانونی را به حافظان جنگل ( منابع طبیعی ) بدهد تا آنها بتوانند به وظایفشان عمل کنند.
این کارشناس منابع طبیعی مشکل دیگر این سازمان را در حفاظت از جنگل ها ناشی از ضعف ساختار اداری و تشکیلاتی بیان کرد و خاطرنشان کرد : درحالی که حدود ۸۳ درصد از مساحت ایران در قالب اراضی جنگلی و مرتعی تحت مدیریت سازمان جنگل ها و مراتع کشور قرار دارد ، ولی از لحاظ ساختار اداری جایگاه مناسبی در وزارت جهاد کشاورزی ندارد.
جهان آراء اظهارداشت : این در حالیست که در اکثر کشورهای جهان که به مراتب اراضی جنگلی کمتر از ایران دارد ، از لحاظ ساختار اداری و تشکیلاتی به صورت وزارتخانه اداره می شوند و چنین ساختاری اختیارات بیشتری را به منابع طبیعی برای حفاظت از جنگل ها می دهد و علاوه بر آن از لحاظ بودجه ای نیز خودکفاست.
وی اضافه کرد : در شرایط فعلی تشکیلاتی ، سازمان جنگل ها و مراتع یکی از هشت سازمان زیرمجموع وزارت جهاد کشاورزی قرار دارد که نگاهها به این سازمان نیز چه از لحاظ اداری و مالی پایین تر از سازمان های زیر مجموعه دیگر توجه می شود.
وی در مورد وجود درختان افتاده و شکسته در داخل جنگلها به عنوان یکی دیگر از تهدیدات گفت : با پایان بهره برداری از جنگل های شمال در قالب قانون تنفس ، دست چند ده شرکت بهره برداری در جنگل های استان از جنگل کوتاه شد و این عاملی شده تا میزان درختان افتاده و شکسته بر جای مانده در داخل این اراضی افزایش یابد و با گرمای هوا و نبود نظارت بر ورود و خروج مسافران به این اراضی این درختان خود تهدید اصلی گریبانگیر جنگل های ما محسوب شوند.
وی خاطرنشان کرد : علاوه بر آن طرح احیاء در بیش از ۱۳۵ هزار هکتار از اراضی جنگلی استان در یک دهه اخیر اجرا شد و اگر حدود ۵۰ هزار هکتار از این اراضی نیز به بار نشسته باشد، باید فضا برای رشد این درختان در داخل جنگل ها با جمع آوری درختان خشکیده، افتاده و شکسته ایجاد شود، ولی این برداشت باید اصولی و بهره گیری از تجربه سایر کشورهای جهان باشد.
معاون سابق اداره کل منابع طبیعی مازندران گفت : به نظر می رسد سازمان جنگل ها و مراتع باید با بررسی تجربه کشورهای جهان به خصوص ترکیه ( ۲۲ میلیون هکتار) که میزان جنگل های آن ۱۰ برابر استان مازندران  و ۲۰ درصد نیز بیشتر از ایران( ۱۷ میلیون هکتار)  است ، در جمع آوری درختان شکسته و افتاده استفاده کنیم.
به گفته وی ترکیه با نظارت دقیق بر عملکرد شرکت های بهره بردار توانست حدود ۹۰ درصد از درختان افتاده و شکسته را از داخل جنگل خارج کند و ۱۰ درصد را برای حفظ جنگل ها نگهداشت.
نبود مدیریت پایدار در جنگلها
استاد دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری نبود مدیریت پایدار در جنگل ها را مشکل و تهدید اصلی بر جنگل های کشور از جمله جنگل های هیرکانی در استان مازندران بیان کرد و گفت : در شرایط فعلی به دلیل نبود مدیریت پایدار برای حفاظت از جنگل های استان باعث شده تا هیچ یک از برنامه ها برای احیاء و حفاظت از این اراضی به درستی به اجرا گذاشته نشود و نتیجه مطلوبی نیز به دنبال نداشته باشد.
دکتر اصغر فلاح در گفت و گو با خبرنگارایرنا افزود : نتیجه نبود نگاه مدیریت پایدار در جنگل ها در دو حوزه احیاء و حفاظت موجب شده تا ما امروز شاهد مشکلاتی از جمله ورود گردشگران و مسافران به صورت افسار گسیخته به داخل جنگل ها باشیم و ضمن آن برنامه ای هم برای جمع آوری درختان خشکیده و افتاده نیز اجرا نشود.
وی اضافه کرد : به هر حال در شرایط فعلی هم ورود مسافران و گردشگران بدون نظارت در داخل جنگل های ما به عنوان تهدید محسوب می شود و با وجود درختان خشکیده و افتاده این تهدیدات می تواند دو برابر تلقی شود.
وی خروج درختان خشکیده به خصوص افتاده را از داخل جنگل ها به دلیل آفت زدگی برخی از این درختان حساس توصیف کرد و اظهارداشت : باید این برنامه به صورت حساب شده اجرایی شود و صرفا ۷ تا ۱۰ درصد از درختان خشکیده برای تولید میکرو ارگانیسیم در جنگل ها باقی بماند و مابقی با برنامه ریزی خارج شود که ضمن جلوگیری از آتش سوزی در تابستان از بند آمدن مسیل ها در زمان بارش باران نیز جلوگیری شود.
این استاد دانشگاه در ساری گفت:  در شرایط فعلی به دلیل نبود نظارت بر جنگل ها  و یا همان مدیریت پایدار باعث شده تا پس از اجرای قانون تنفس قاچاق بی رویه چوب از جنگل ها را شاهد باشیم که این رویه به نوعی قوز بالای قوز در تهدید اراضی جنگلی است و در حالی قاچاق چوب رو به افزایش است که ما نیروهای شرکت های بهره بردار را برای حفاظت از جنگل ها در اختیار داریم، ولی به دلیل این که حقوق آنها سر وقت واریز نمی شود و شاید ۱۰ ماه حقوق معوقه داشته باشند، در حفاطت جدی نیستند.
دکتر فلاح معتقد است که حفاظت از اراضی جنگلی باید در قالب یک پکیچ در نظر گرفت که با مدیریت پایدار به گونه ای برنامه ریزی کرد که احیاء ، برداشت و حفاظت به صورت مکمل هم عملیاتی شود و خلاء در اجرای هر یک از این سه بخش می تواند مشکل ساز باشد.
وی در مورد چگونگی جلوگیری از گردشگری افسار گسیخته در داخل جنگل های مازندران گفت : اگر ما بتوانیم نیروهای حفاظتی در اختیارمان را به درستی مدیریت کنیم و در کنار آن مکان هایی از جنگل ها را در قالب پارک جنگلی برای گردشگران و مسافران بومی و غیر بومی ساماندهی کنیم، مردم به این اماکن هدایت می شوند و رفتارشان نیز تحت نظارت قرار می گیرد.
دکتر فلاح افزود : این در حالیست که در شرایط فعلی این رویه در جنگل های ما اجرایی نشد و مسافران نیز هر جایی که خودشان تشخیص بدهند، اطراق می کنند و به دلیل مشکلات فرهنگی در حفاظت عمومی از جنگل ها باعث می شود که گاهی این مسافران آتشی که برای استفاده پخت و پز ایجاد کردند را خاموش نکنند و به طور سهوی باعث آتش سوزی  جنگل ها شوند.
وی از ضعف کارکرد فرهنگی سازمان جنگلها در حفاظت از این اراضی نیز انتقاد کرد و اظهارداشت : تاکنون در حوزه فرهنگ سازی حفاظت از جنگل ها این سازمان نتوانست به خوبی ایفای نقش کند و با فرهنگ سازی عمومی می تواند  میزان حفاظت از جنگل ها را افزایش داد و بسیاری از تهدیدات را به فرصت تبدیل کرد.
کمبود امکانات حفاظتی و اطفاء
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران ( منطقه ساری) که حدود ۷۰۰ هزار هکتار از اراضی جنگلی یک میلیون هکتاری مازندران تحت پوشش این مدیریت قرار دارد اگرچه وجود درختان خشک و افتاده و گردشگران افسار گسیخته را تهدید جنگل های استان بیان کرد، ولی کمبود امکانات اطفاء حریق و نیرو را مشکلاتی دیگری اعلام کرده که به نوعی قوز بالای قوز شده است.
سید محسن موسوی تاکامی در گفت و گو با خبرنگارایرنا گفت : به دلیل گستردگی اراضی جنگلی و مرتعی استان مازندران و محدودیت نیروی انسانی حفاظتی، امکان جلوگیری از ورود گردشگران و مسافران و حتی نیروهای بومی به داخل جنگل برای تفریح و گردشگری وجود ندارد و بخشی از تخریب اراضی جنگلی به ویژه ۹۵ درصد از نیروی انسانی از ناحیه این گروهها صورت می گیرد.
وی اضافه کرد : بخش اعظمی از این گردشگران ، خوش نشینانی هستند که به روستاها ی حاشیه جنگل ها سفر می کنند و بساط کباب خوران آنها و عدم اطفاء آتش از سوی آنها باعث می شود که ما شاهد آتش سوزی ناشی از سهل انگاری این افراد در جنگل ها باشیم.
وی اظهارداشت : نیروهای حفاظتی ما به عنوان ضابطان قضایی در جاهایی که مشاهده کنند ، ورود گردشگران به داخل جنگل ها می تواند خطر آفرین باشد از ورودشان جلوگیری خواهند کرد و در غیر این صورت نیز با مراقبت از دور رفتار آنها را زیر نظر دارند و چنانچه آتش را خاموش نکرده باشند، این کار از سوی نیروهای ما انجام می شود.
موسوی تاکامی خاطرنشان کرد : علاوه بر آن ما در سال های اخیر طرح همیاران طبیعت را در استان مازندران برای بهره گیری از توان مردمی برای حفاظت از جنگل ها به کار گرفتیم به طوری که هم اکنون حدود ۱۵ هزار نفر در این قالب ما را در حفاظت از جنگل ها کمک می کنند.
وی نداشتن بالگرد، فرسودگی تجهیزات اطفاء حریق و سنتی بودن این تجهیزات را از دیگر مشکلات برای حفاظت از جنگل ها در مواقع آتش سوزی بیان کرد و افزود : علاوه بر آن با تصرف چشمه ها از سوی شرکت های آب منطقه و آبفا برای شرب روستاییان و حتی شهرنشینان در سال های اخیر موجب شده تا دسترسی ما به منابع آب به خصوص بالگرد برای آبگیری برای اطفاء حریق با مشکل مواجه شود که در این ارتباط نیز در حال رایزنی با این شرکت ها برای بهره گیری از آب آببندان ها در مواقع ضروری هستیم.
مدیرکل منابع طبیعی استان مازندران گفت : همچنین از شرکت آبفا نیز خواسته شد تا در صورت آتش سوزی در جنگل ها امکان بهره گیری ما از آب شرب برای خاموشی فراهم شود و به گونه ای حق آبه منابع طبیعی در این بخش رعایت شود تا بتوانیم بخشی از مشکلات را کاهش دهیم.
وی در مورد جمع آوری درختان خشکیده و افتاده در جنگل های مازندران به عنوان دیگر تهدیدات گفت : در شرایط فعلی با تصویب قانون تنفس جنگل های شمال ، امکان برداشت وجود ندارد و با وجود این که بخشی از این درختان شکسته و خشکیده باعث تهدید آتش سوزی و حتی افزایش میزان خسارت ناشی از سیل محسوب می شوند نیز ما طبق قانون حق ورود نداریم.
موسوی تاکامی اظهارداشت : اگر قانون اجازه ورود برای جمع آوری به منابع طبیعی بدهد نیز ما باید راهکاری را تدوین کنیم که از قبل این جمع آوری خسارتی به درختان سرپا و نهال وارد نشود و به گونه ای نظارت شود که از دست یازی به درختان سرپا نیز جلوگیری شود.
مازندران حدود ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار مساحت دارد که حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار از این مساخت را اراضی جنگلی و مرتع تشکیل می دهد که در دو مدیریت منابع طبیعی مازندران ( منطقه ساری ) و نوشهر ( غرب استان) اداره می شود.