تروریسم هوایی آمریکا و اسناد بین المللی

به گزارش ایرنا، حسن روحانی رییس جمهوری اسلامی ایران، روز چهارشنبه گذشته در جلسه هیات دولت به خطر انداختن جان مسافران هواپیمای مسافربری ایران از سوی جنگنده‌های آمریکایی را در فضای کریدور بین المللی، «تروریسم هوایی» خواند و از سازمان‌های مسئول و همه کشورها خواست با این اقدام تروریستی دولت آمریکا برخورد کنند.

بدون تردید اقدام اخیر آمریکا در مزاحمت برای هواپیمای مسافربری ایران (ماهان) و به مخاطره افکندن جان و سلامت سرنشینان آن، نقض آشکار و صریح مقررات حمل و نقل هوایی به ویژه کنوانسیون ۱۹۴۴ شیکاگو و ضمائم مختلف آن پیرامون امنیت پرواز، کنوانسیون مونترال ۱۹۷۱، نقض مقررات سارپ (SARP) و برنامه های متعددی همچون گاسپ (GASP) در چارچوب سازمان بین المللی هواپیمایی کشوری (ایکائو) بوده که مسئولیت بین المللی آمریکا را به موجب حقوق بین الملل و اصول مسلم آن به دنبال خواهد داشت.

اقدام آمریکا از منظر «تروریسم هوایی» نیز به صورت مستند و مستدل قابل طرح است؛ زیرا شکست های پیاپی آمریکا در عرصه های گوناگون حقوقی و سیاسی در مقابل ایران و انزوای غیرقابل وصف و بی سابقه این کشور در محافل بین المللی و همچنین مشاهده ناکارآمدی تحریم های ظالمانه علیه ایران، یکی از انگیزه های آمریکا در صدور فرمان چنین اقدامات تروریستی است که از منظر حقوق بین الملل مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

تروریسم و راهزنی هوایی در اسناد بین المللی

تروریسم هوایی یکی از انواع تروریسم است که عمدتاً نسبت به هواپیمای در حال پرواز و سرنشینان آن انجام می گیرد. تعاریف مختلفی از تروریسم هوایی ارائه شده و در قوانین داخلی کشورها نیز برای آن جرم انگاری شده است. برای نمونه براساس بند (۱) ماده واحده قانون مجازات اخلال‌کنندگان در امنیت پرواز هواپیما و خرابکاری در وسائل و تأسیسات هواپیمایی ‌مصوب ۱۳۴۹ کشور، «کسانی که با اجبار یا ارعاب و تهدید یا اعمال خدعه و نیرنگ هواپیمای آماده برای پرواز یا در حال پرواز را در اختیار بگیرند یا به نحوی از ‌اختیار مسئولین خارج ساخته و موجب تغییر مسیر یا مقصد هواپیما شوند یا در نقطه‌ای غیر از مقصد هواپیما را مجبور به فرود نمایند [...]». برخی کنوانسیون های بین المللی به طور خاص به موضوع تروریسم و راهزنی هوایی پرداخته اند:

کنوانسیون توکیو، ۱۹۶۳

متعاقب نشست های بین المللی به منظور جلوگیری از ارتکاب اعمال مجرمانه علیه امنیت پرواز در سپتامبر ۱۹۶۳ میلادی «کنوانسیون توکیو ئدرباره جرایم و برخی اعمال ارتکابی دیگر در هواپیما» تصویب شد. ماده (۱) کنوانسیون به صورت موسع بیان می دارد: «کنوانسیون حاضر در موارد ذیل مجری خواهد بود: الف-در مورد جرائم موضوع قوانین جزائی، بند (ب) : در مورد اعمالی که متضمن ارتکاب جرم بوده و یا نباشد لکن سلامت هواپیما و سرنشینان و محمولات آن را به مخاطره افکند و یا سبب اختلال نظم و آرامش در هواپیما گردد». همچنین به موجب بند (۲) مجری بودن کنوانسیون منوط به ثبت هواپیما در یکی از دول متعاهد گردیده اعم از اینکه در حال پرواز باشد یا در سطح دریای آزاد و یا منطقه ای باشد که متعلق به هیچ دولتی نیست. ایران براساس قانون الحاق به کنوانسیون توکیو در ۲۳ شهریور ۱۳۴۲ شمسی، به این کنوانسیون پیوسته است.

کنوانسیون لاهه ۱۹۷۰

برخی کاستی های کنوانسیون توکیو کشورهای مختلف از جمله ایران را بر آن داشت در دسامبر سال ۱۹۷۰ میلادی در شهر لاهه کنوانسیون بین المللی جلوگیری از تصرف غیرقانونی هواپیما را تصویب نمایند. ماده (۱) این کنوانسیون جرم موضوع کنوانسیون را محدود به وقوع آن در داخل هواپیمای در حال پرواز کرده است.

کنوانسیون مونترال ۱۹۷۱

کنوانسیون جلوگیری از اعمال غیرقانونی علیه امنیت هواپیمایی کشوری ۱۹۷۱ موسوم به کنوانسیون مونترال مشتمل بر یک مقدمه و شانزده ماده بوده که در تاریخ ۲۳ سپتامبر ۱۹۷۱ در مونترال منعقد گردیده و ایران نیز در سال  ۱۳۵۲ شمسی (۱۹۷۳ میلادی) بدان ملحق شده است. هدف از تصویب این کنوانسیون در مقدمه آن به خوبی منعکس شده است که بیان می دارد: «[...] اعمال غیرقانونی علیه امنیت هواپیمایی کشوری، امنیت افراد و اموال را به مخاطره انداخته و بهره‌برداری سرویس های هوایی را شدیداً‌ مختل و اعتماد مردم جهان را نسبت به امنیت هواپیمایی کشوری متزلزل می‌سازد [...] ».

بند (۱) ماده (۱) این کنوانسیون بیان می دارد: «هر کس برخلاف قانون و عامداً مرتکب اعمال زیر گردد مجرم شناخته می‌شود: الف - علیه سرنشین هواپیمای در حال پرواز به عمل عنف‌آمیزی مبادرت کند که طبیعت آن عمل امنیت هواپیما را به مخاطره افکند».

مشخصه این کنوانسیون پوشش جرم «امنیت هواپیمایی» است که نسبت به جرم هواپیماربایی، به نحو ملموس تری می توان اقدام جنگنده های آمریکایی علیه امنیت هواپیمایی ماهان و سرنشینان آن را مشمول آن قرار داد. همچنین با توجه به اینکه محل وقوع جرم (فراز آسمان سوریه) مکانی غیر از محل ثبت هواپیما بوده و عنصر خارجی در این قضیه وجود دارد، امکان موفقیت آمیز توسل به کنوانسیون میسر است.  

براساس ماده (۵) صلاحیت کنوانسیون برای چهار دولت تعیین شده است که از جمله آن دولت محل ثبت هواپیما و دولت محل وقوع جرم است که علاوه بر ایران، دولت سوریه نیز می تواند سران و فرماندهان سنتکام را تحت تعقیب جزایی قرار دهند. اعتراف صریح «بیل اوربان» سخنگوی  فرماندهی تروریستی ارتش ایالات متحده آمریکا در غرب آسیا (سنتکام) در بامداد جمعه به مزاحمت برای پرواز ماهان اعتراف صریح به ارتکاب جرم بوده و این اقدام مجرمانه را مشمول کنوانسیون مونترال ۱۹۷۱ قرار خواهد داد.

قطعنامه های مجمع عمومی و شورای امنیت سازمان ملل متحد

قطعنامه های بسیاری نیز نظیر قطعنامه ۳۰۳۴ مورخ ۱۹۷۲؛ قطعنامه ۱۰۲/۳۱ مورخ ۱۹۷۶؛ قطعنامه ۱۴۷/۳۲ مورخ ۱۹۷۷؛ قطعنامه ۱۰۹/۳۶ مورخ ۱۹۸۱ میلادی و ... از سوی مجمع عمومی سازمان ملل متحد در محکومیت تروریسم تصویب شد.

همچنین شورای امنیت به موجب قطعنامه های شماره ۷۳۱ و ۷۴۸ مورخ ۱۹۸۰ میلادی برای نخستین بار تروریسم و اعمال تروریستی را به عنوان عامل بر هم زننده صلح و امنیت بین المللی توصیف کرد و سرکوب اعمال تروریستی بین المللی که مستقیم یا غیرمستقیم دولت ها در آن دخالت دارند، ضروری اعلام کرد.

تروریسم دولتی آمریکا و لزوم واکنش جامعه جهانی

نقش مستقیم دولت آمریکا در اقدامات تروریستی در جهان از جمله علیه ایران مسبوق به سابقه است. حمله ناو جنگی «وینسنس» آمریکا به هواپیمای مسافربری ایرباس جمهوری اسلامی در ۱۲ تیر ماه سال ۱۳۶۷؛ صدور مستقیم فرمان تروریستی از جانب آمریکا در قضیه شهادت سپهبد قاسم سلیمانی و حادثه هواپیمایی اخیر بخشی از تروریسم دولتی آمریکا است که البته برای ایران بر اساس ماده (۵۱) منشور سازمان ملل متحد ایران حق دفاع مشروع را محفوظ خواهد داشت.

ابعاد برخی از این اقدامات تروریستی آمریکا تا حدی آشکار است که حتی مقامات بین المللی را نیز به واکنش وادار کرده است به نحوی که برای مثال گزارشگر حقوق بشر سازمان ملل در گزارشی اقدام به ترور سردار قاسم سلیمانی در نزدیکی فرودگاه بغداد به دست آمریکا را غیرقانونی اعلام کرد. موارد متعدد نقض های پیدا و نهان قواعد بین المللی از سوی آمریکا، این دولت را به پرچمدار نقض حقوق بین الملل در جهان  مبدل کرده است.

اقدامات یکجانبه ایالات متحده آمریکا در خروج از سازمان ها و معاهدات بین المللی که کاملاً برخلاف تعهد دولت ها وفق منشور مبنی بر همکاری در جهت حل و فصل مشکلات و مسائل بین المللی است، موید طغیان گری آمریکا است که جامعه جهانی نباید تنها نظاره گر آن باشد.