ظریف: برجام، نتیجه حرکت از رویکرد حاصل جمع منفی به مثبت بود

به گزارش ایرنا« محمد جواد ظریف» سخنرانی امروز خود را با تسلیت به مردم لبنان و ابراز امیدواری برای ترمیم خسارات وارد به این کشور در پی انفجار  مهیب بیروت آغاز کرد و پیش از ورود به مباحث اصلی، انیمیش سه دقیقه ای چینی معروف joy story را پخش کرد؛ انیمشنی ساخت یگ گروه استرالیایی که به سفارش چین به مناسبت سال ۲۰۱۸ به عنوان "سال سگ" ساخته شده بود و پیامی برای مخاطبان داشت.

وی در این سخنرانی به موضوع "انتقال قدرت و بازیگران جدید" و نقش و چالش‌های آن‌ها پرداخت.

محمدجواد ظریف دوشنبه پیش (۱۳ مرداد) در جریان دومین سخنرانی از سلسله مباحث یاد شده تاکید کرد: اشتباهات محاسباتی که قدرت‌های بزرگ یا به عبارتی ابرقدرت‌ها در روند نظم نوین جهانی مرتکب شده‌اند، تبعاتی به مراتب فاجعه‌بارتر از اشتباهاتی که کشورهای دیگر مرتکب شده‌اند، به دنبال داشته است.

وی در نشست هفته گذشته اظهارداشت که افراط‌گرایی ناشی از اشتباهات محاسباتی و اشغالگری بود. مشکل اصلی که به اوضاع غم‌بار کنونی انجامیده مشکل سوءتفاهم است و اشتباه محاسباتی است که منجر به اشتباهات قدرت‌های منطقه‌ای و ابرقدرت‌ها شده است.

دانشکده مطالعات جهانِ دانشگاه تهران میزبان پنج جلسه سخنرانی‌های زنده اینستاگرامی ظریف است.

 وزیر امور خارجه ایران پیشتر در صفحه اینستاگرام خود نوشته بود: ارائه بحث‌ها فعلاً برای مخاطبان بین‌المللی به زبان انگلیسی است.

ظریف در ادامه سخنرانی امروز خود خاطرنشان کرد: پس از طرح این ایده ۱۸ تن از نامداران جهان که برخی از آنان برنده جایزه نوبل بودند کتابی در تقدیر از این ایده در سال ۲۰۰۱ منتشر کردند. ظریف همچنین به قطعنامه سازمان ملل اشاره کرد که با اجماع به تصویب رسید و از ایده گفت و گوی تمدن ها استقبال کرد.
وی با اشاره به رویکرد حاصل جمع صفر آمریکا در برابر ایران گفت که در زمان اتخاذ این رویکرد، تعداد سانترفیوژهای ایران ۲۰۰ عدد بود و هنگامی که مذاکرات آغاز شد تعداد سانتریفیوژهای ایران ۲۰ هزار بود.

وزیر امور خارجه ایران تصریح کرد: برجام حرکت از حاصل جمع منفی به حاصل جمع مثبت بود اما متاسفانه این لحظات در طول تاریخ کوتاه بوده اند چرا که حاصل جمع منفی برای برخی از افراد ذی نفوذ مفید است.

ظریف حرکت از گفت و گوی تمدن ها به جنگ علیه تروریسم را مثالی برای این گفته خود دانست.

وی گفت: در طول دو قرن گذشته، رقابت ها و رویکردهای با حاصل جمع صفر، همواره باعث ایجاد جنگ ها، مصیبت ها و عقب ماندگی ها شده است و هرگز برای کسی امنیت ایجاد نکرده است.

وزیر امور خارجه در بخشی از سخنانش با اشاره به تروریسم و کشته شدن انسان ها در نتیجه افراط گرایی ها گفت: حتی از بین رفتن و کشته شدن یک نظامی نیز غم انگیز است.... داعش محصول تجاوز و هجوم و اشغال گری و خشم و نارضایتی در این منطقه است. افراط گری نیز محصول نارضایی وخشم مردم از اشغالگری و به ویژه بی عدالتی است؛ حال چه بی عدالتی علیه فلسطینان و درغرب نارضایتی از مهاجرت ها، سرازیر شدن سیل مهاجران، از بین رفتن مشاغل و نارضایتی عامل افراط گرایی است.

توان نظامی، دیگر تعیین کننده قدرت واقعی نیست

ظریف اظهار داشت: بنابراین تغییر الگو نه تنها ضروری و الزامی بلکه گریزناپذیر است. هر چند که آن را ایده آلیستی بنامند، اما به این دلایلی که بیان خواهم کرد، گریزناپذیر است.
وی گفت: شاهد اوضاع و شرایط نوپدید و تازه ای در جهان هستیم که از جمله آن، تنوع پذیری و گوناگونی منابع و مراکز قدرت است. ما منابع بسیاری تازه قدرت و شمار زیادی بازیگران تازه در جهان داریم. ما منابع مادی قدرت داریم که قدرت نظامی آشکارترین آن است اما قدرت نظامی دیگر مانند حدود دستکم یک قرن گذشته، تعیین کننده قدرت کشورها نیست.
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایرانی افزود: دیپلماسیِ کشتی های توپدار و شمار تانک ها دیگر منبع قدرت نیستد و قدرت انحصاری خود را از دست داده است. ایالات متحده از هنگام پایان جنگ سرد تلاش کرده است که همه امور جهان را به منظور بهره برداری از برتری نظامی خود که بسیار بالاتر از برتری آن در حوزه های دیگر است، امنیتی کند.
ظریف تصریح کرد: قدرت نظامی به منظور نهادینه و همیشگی کردن سلطه آمریکا بر جهان، مهم است، اما دیگر انحصاری نیست.

توانمندی اقتصادی، عاملی غیرقابل انکار در قدرت کشورها

وی در ادامه سخنانش با اشاره به اهمیت قدرت اقتصادی در شرایط کنونی جهان گفت: یقینا نقش قدرت اقتصادی به عامل بسیار مهمی در حوزه قدرت کشورها تبدیل شده است، به گونه ای که برخی از همکاران من می گویند اگر به تولید ناخالص داخلی کشورها نگاه کنید، متوجه اهمیت قدرت اقتصادی آنها در جهان می شوید.من بخشی از این گفته را قبول دارم.همان گونه که قدرت نظامی بسیار مهم است قدرت اقتصادی نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است اما بازهم تعیین کننده نهایی نیست .

وی در بخشی دیگر از سخنانش به اشاره به موضوع «قدرت ایده پردازی»  (ideation of power) گفت: قدرت ایده پردازی یکی از عناصر منبع قدرت است، و درحال ورود به دوره ایده پردازی قدرت هستیم.

ظریف گفت ایده پردازی باید بنابر منیت و هویت خود افراد باشد تا احترام طرف مقابل را به خود و همچنین موجب ایجاد احترام متقابل شود.

ظریف گفت هویت، یک موضوع مهم در زمینه قدرت ایده پردازی است و مهم است که تعامل و مذاکره با دیگران مبتی بر هویت باشد.

وزیر امورخارجه ایران از دیگر موارد در زمینه منبع قدرت، را "مشروعیت"  (legitimacy)  بر شمرد و گفت که منبع مهم قدرت که بسیاری از آن غافل هستند، مشروعیت است، مشروعیت از سوی مردم بدست می آید و دولت ها باید از سوی مردم پذیرفته شده باشند.

ظریف در بخش دیگری از این سخنرانی، درباره از دست رفتن کنترل برخی امور از دست دولت ها با توجه به تحولات جهانی پرداخت و گفت که بازیگران جدیدی پا به عرصه جهانی گذارده اند و بخشی از اختیارات انحصاری دولت ها را از دست آنها خارج کرده اند.

وی یکی از این بازیگران در عرصه جهانی را برخی چهره های مذهبی و ایدئولوژیک برشمرد.

ظریف گفت که برخی شخصیت های مذهبی و ایدئولوژیک اکنون یکی از بازیگران در عرصه جهانی هستند که انحصار اختیار دولت ها را به نوعی خارج کرده اند.

وی افزود: البته در میان شخصیت های مذهبی افراد تندرو و افراط گرا نیز وجود دارند.

ظریف از دیگر مواردی که باعث شده است دولت ها بخش هایی از اختیارات خود را از دست بدهند، وجود عوامل غیر دولتی  (Non-state actor) عنوان کرد.

وزیر امورخارجه ایران گفت که بازیگران غیر دولتی مانند گروه های تکفیری – تروریستی داعش و یا گروه طالبان در افغانستان دولت های خود خوانده ای هستند که تاثیر فوری بر امنیت یک سرزمین دارند. این گونه بازیگران جدید در برخی شرایط قادرند امنیت را از انحصار واختیار یک دولت خارج کنند .

 انتقال قطب قدرت اقتصادی از غرب به شرق
ظریف در ادامه به موضوع انتقال قدرت اقتصادی در جهان اشاره کرد و گفت که در دهه های گذشته بطور مثال در سال ۱۹۹۲، بنابر تولید ناخالص داخلی (GDP)  مرکز قدرت اقتصادی درجهان آمریکا واروپا  بودند که ژاپن نیز به عنوان یک استثنا از شرق بود اما در سالهای بعد و در سال ۲۰۰۸ میلادی چین، هند و اندونزی به این مراکز قدرت افزوده شدند و کشورها اروپایی و آمریکا نیز در رده های پایین تر قرار گرفتند و اکنون در سال ۲۰۲۰  و بنابر صندوق بین المللی پیش بینی می شود که  دیگر مرکز قدرت اقتصادی در غرب نباشد و ما شاهد انتقال مرکز قدرت اقتصادی از غرب به شرق درجهان هستیم.

 دیپلماسی، منبع تولید و آفریننده قدرت است

وزیر امور خارجه ایران در ادامه، به حوزه دیپلماسی اشاره کرد و گفت: خود دیپلماسی منبع تولید و آفریننده قدرت است که پدیده تازه ای به شمار نمی آید.

وی افزود: دیپلماسی در تاریخ منبع ایجاد قدرت برای کشورها بوده، اما امروزه بعد تازه ای پیدا کرده است که علت آن، انتقال ما از جهانی با بازیگران محدود به جهانی با بازیگران زیاد است.

ظریف گفت: از آنجا که یکجانبه گرایی مشروعیت آفرین نیست، حتی ایالات متحده در هنگامی که می خواهد دست به اقدام یکجانبه ای بزند، تلاش می کند وانمود کند که به صورت چند جانبه و با موافقت و همکاری دیگر کشورها اقدام می کند. مانند جنگ کویت که تلاش کرد ائتلافی ایجاد کند.

رئیس دستگاه دیپلماسی ایران گفت: برای دستیابی به مشروعیت، به چندجانبه گرایی نیاز است و باید چندجانبه گرا بود. امروزه نیز ایالات متحده برای تصویب قطعنامه ای در شورای امنیت سازمان ملل متحد به کشورها برای حمایت از آن فشار وارد می کند، حتی تا نقطه صدور بیانه ای از سوی شورای همکاری خلیج فارس، بدون آگاهی اعضای آن که نشانگر اهمیت و مشروعیت ائتلاف و ایجاد هماهنگی در جهان امروز است.

جهان پساغرب در حال شکل‌گیری است

وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در بخشی از سخنانش به موضع انحصار غرب بر روابط بین الملل اشاره کرد و گفت: انحصار غرب بر روابط بین المللی در حال کاهش است. تا همین اواخر هر آنچه که در عرصه جهانی حائز اهمیت بود یا در جغرافیای غرب و یا در حوزه سیاسی آن رخ می داد. این انحصار در حال کاهش است و دلیل آن تحولات جهانی از جمله چالش ها و فرصت های جهانی است.
ظریف افزود: غرب به تنهایی توانایی پرداختن به چالش های جهانی را ندارد و نمی تواند محیط زیست، امنیت و انسجام اجتماعی خود را به تنهایی محافظت و تامین کند. من فنای غرب را پیش بینی نمی کنم  و فقط می گویم که غرب دیگر تنها نقش آفرین در جهان نیست. جهان پسا غرب در حال تکوین و شکل گیری است و تنها من نیستم که این را می گویم، کنفرانس مونیخ نیز چنین می گوید.