وزیر امور خارجه آمریکا پس از تلاش‌های مکرر و بی‌حاصل برای صدور قطعنامه‌ای ضدایرانی در شورای امنیت، دیروز درخواست بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را به این شورا ارائه داد تا «مکانیسم ماشه» را علیه تهران به کار اندازد. البته این اقدام هم مانند تلاش‌های پیشین از همان ابتدا با مخالفت اعضای برجام مواجه شد و سه کشور اروپایی عضو توافق هسته‌ای اعلام کردند با واشنگتن همراهی نمی‌کنند. موضع مسکو و پکن نیز که از مدت‌ها پیش مشخص و ناظر بر این بوده که آمریکا پس از خروج از توافق هسته‌ای هیچ حقی برای استفاده از فرایندهای آن ندارد.
پایان هفته گذشته که شورای امنیت سازمان ملل برای رسیدگی به قطعنامه پیشنهادی آمریکا با هدف تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران تشکیل جلسه داد، این تلاش کاخ سفید با شکست مواجه شد. ۱۱ نماینده حاضر در نشست به قطعنامه رای موافق ندادند و به رای ممتنع بسنده کردند اما همان طور که انتظار می‌رفت نمایندگان چین و روسیه با آن را مخالفت کردند؛ مخالفتی که افزون بر اهمیت برجام برای این دو عضو توافق، از نگاه برخی تحلیلگران بی‌ارتباط با فشارهای کاخ سفید بر پکن و مسکو در دولت ترامپ نیست.
تعارضات بی‌پایان کاخ سفید و کرملین
از سال ۲۰۱۶ که ترامپ بر کرسی ریاست جمهوری آمریکا تکیه زد، در صدد خروج از پیمان‌های نظامی با روسیه برآمد. یکی از مهمترین و اثرگذارترین پیمان‌هایی که ترامپ مردادماه پارسال به آن پشت کرد و خارج شد، پیمان «منع تولید موشک‌های هسته‌ای میان‌برد» (آی‌ان‌اف) بود.
بر اساس آن پیمان که در سال ۱۹۸۸ به امضای «رونالد ریگان» رئیس‌جمهوری آمریکا و «میخائیل گورباچف» رهبر اتحاد جماهیر شوروی رسید، دو طرف متعهد شده‌بودند از توسعه، تولید و استقرار موشک‌های کروز یا بالستیک زمینی با برد بین ۵۰۰ تا ۵۵۰۰ کیلومتر خودداری کنند.
به باور ناظران، ترامپ از آن جهت از آی‌ان‌اف خارج شد که پیمان مذکور در تعارض با راهبرد اتمی آمریکا قرار داشت. پس از روی کار آمدن ترامپ، به دستور وی دکترین هسته‌ای جدید این کشور به دست «جیمز متیس» وزیر دفاع وقت آمریکا تهیه و در اختیار رسانه‌ها قرار گرفت. در بخشی از دکترین اتمی دولت ترامپ، آمده که «برای مقابله با روسیه، زرادخانه اتمی آمریکا تنوع بیشتری پیدا می‌کند و بمب‌های هسته‌ای کوچک‌تر تولید خواهد شد.»
بنابراین خارج شدن آمریکا از پیمان آی‌ان‌اف در راستای تکمیل راهبرد هسته‌ای آمریکا قابل ارزیابی است. ترامپ با متهم کردن روسیه به نقض این توافق به نوعی دستور تولید جنگ افزارهای جدید هسته‌ای را صادر و تلاش کرد تا فعالیت‌های موشکی و اتمی خود را موجه جلوه دهد.
البته آمریکا قبل خروج از پیمان مذکور نیز بارها آن را نقض کرده‌بود. در همین ارتباط «میخائیل اولیانوف» نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین، دی ماه پارسال در پیامی توئیتری نوشت: آزمایش موشک کروز میان‌برد آمریکا که آگوست گذشته با پرتابگر۴۱-Mk پرتاب شد، مدرک دیگری است مبنی بر اینکه استقرار این پرتابگرها در رومانی نقض آشکار پیمان منع تولید موشک‌های هسته‌ای میان‌برد توسط واشنگتن و آن هم مدت‌ها قبل از خروج رسمی آمریکا از این معاهده است.
همان طور که انتظار می‌رفت، آمریکا به محض خروج از پیمان نیز گام‌های دیگری در مسیر آزمایش موشکی برداشت. آذرماه پارسال این کشور یک فروند موشک بالستیک زمین‌پایه را از پایگاه نیروی هوایی «واندنبرگ» در ایالت کالیفرنیا آزمایش کرد. آزمایش یک موشک کروز زمین‌پایه دیگر نیز با بُردی بیش از ۵۰۰ کیلومتر (۳۱۰ مایل) از دیگر اقدامات مخاطره‌آمیز پنتاگون بود.
علاوه بر استقرار نیروهای نظامی و سامانه‌های موشکی آمریکا در اروپا، پنتاگون در کشورهای دیگر از جمله خاورمیانه نیز فعالیت خود را افزایش داده که استقرار سامانه دفاع ضدهوایی پاتریوت در عراق و عربستان از آن جمله است. برخی آمارهای نظامی حاکی از حضور ۱۶۵ هزار سرباز آمریکایی در ۱۵۰ کشور جهان است و این کشور به استثنای خاک خود در پنج قاره جهان جمعا ۸۵۰ پایگاه نظامی دارد. این‌ها همه واقعیاتی است که از نظر روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ نظامی در سطح بین الملل دور نمی ماند.
رخداد دیگری که در هفته‌های اخیر بر بی‌اعتمادی میان واشنگتن و مسکو دامن زده، خروج آمریکا از پیمان «آسمان‌های باز» است. واشنگتن اول خردادماه مدعی شد که در واکنش به اقدامات روسیه، از پیمان آسمان‌های باز خارج می‌شود. معاهده آسمان‌های باز توافقنامه‌ای بین ۳۴ کشور جهان است که سال ۲۰۰۲ به امضا رسید و به اجازه پرواز هواپیماهای تجسسی بر فراز مناطق کشورهای عضو این معاهده ارتباط می‌یابد.
کارشناسان بر این باورند با توجه به اینکه معاهده مذکور برای ایجاد درکی متقابل و اطمینان به کشورهای امضاکننده درخصوص همه تحرکات و فعالیت‌های نظامی که ممکن است سبب نگرانی آنها شود، امضا شده‌است، خروج آمریکا از آن بذر بی‌اعتمادی را خواهد کاشت. چرا که این معاهده به منظور افزایش اعتماد میان کشورهای عضو ناتو با بلوک شرق پس از جنگ سرد طراحی شده‌بود که آن هم از سوی آمریکا بی‌اثر شد.
در کنار مسائل امنیتی و نظامی، روسیه نیز مانند بسیاری از کشورهای جهان از تحریم و تنگناهای اقتصادی آمریکا مصون نمانده‌است. آمریکا از سال ۲۰۱۲ چندین بسته تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه وضع کرد اما در سال ۲۰۱۴ پس از الحاق کریمه اوکراین به خاک روسیه، تحریم‌ها شدت بیشتری به خود گرفت به طوری که امروز گفته می‌شود آمریکا به تنهایی بیش از ۸۵ بسته تحریم اقتصادی علیه روسیه وضع کرده ضمن اینکه اروپا نیز در راستای همراهی با واشنگتن با برخی از این تحریم‌ها همراه شده‌است.
در همین پیوند «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه تیرماه امسال در پرسش و پاسخ به خبرنگاران پس از نشست وزیران امور خارجه روسیه، هند و چین، اظهار کرد که «تحریم‌ها علیه روسیه به اندازه‌ای افزایش یافته که حساب آنها از دست ما هم در رفته‌است.»
در ارتباط با برجام نیز روسیه همواره از این توافق حمایت کرده و در پی آن است تا با لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران، توافقاتی در این زمینه با ایران منعقد کند؛ همان گونه که پیشتر ایران و روسیه در مورد موشک‌های اس ۳۰۰ به توافق رسیدند.
هراس آشکار آمریکا از قدرت نظامی و اقتصادی چین
در ارتباط با چین، آمریکا هر چند بیشتر بر اقتصاد پکن متمرکز است اما به توان نظامی و تسلیحاتی این کشور نیز بی‌اعتنا و بی‌توجه نیست. «ماریا زاخارووا» سخنگوی وزارت خارجه روسیه دی‌ماه پارسال اظهار کرد: دلیل واقعی خروج آمریکا از پیمان موشک‌های میان‌برد، توانایی موشکی چین است و روسیه تنها یک نقطه مناسب برای شکست این توافقنامه بود.
سخنگوی وزارت خارجه روسیه اضافه کرد: بیشترین نگرانی آمریکایی‌ها از جانب چین است. این نگرانی هم از لحاظ قدرت اقتصادی این کشور است و به همین دلیل ایالات متحده جنگ تجاری واقعی را علیه طرف چینی آغاز کرده و هم به خاطر قدرت نظامی رو به رشد پکن و تأثیر آن بر اوضاع منطقه است.»
در ارتباط با جنگ تجاری آمریکا با چین لازم به یادآوری است که دولت ترامپ از ابتدای روی کار آمدن در ژانویه ۲۰۱۷ به رویکردی مقابله‌جویانه با چین روی آورده که بخش عمده آن در حوزه تجاری بوده‌است.
آمریکا در بخش تجاری تعرفه‌های سنگینی علیه کالاهای چینی وضع کرده و پکن نیز دست به اقدامات تلافی‌جویانه زده‌است به عنوان نمونه تیرماه امسال وزارت بازرگانی آمریکا ۱۱ شرکت چینی را به اتهام آنچه که نقش داشتن در نقض حقوق بشر در استان سین‌کیانگ چین خوانده‌است، در فهرست تحریم‌های اقتصادی قرار داد.
آمریکا و چین دی ماه پارسال متن یک توافق اولیه تجاری را امضا کردند و ترامپ از این توافق اولیه تجاری به‌مثابه گامی مهم برای توافق تاریخی تجاری بین دو کشور یاد کرد. اما ناظران بر این باورند توافق اولیه تجاری بین آمریکا و چین، پیش از آنکه پیمان صلح و پایان جنگ تجاری بین دو کشور باشد، حکم آتش‌بسی موقت را دارد. این توافق اولیه هنوز با آنچه مد نظر ترامپ است، فاصله زیادی دارد.
اختلاف آمریکا و چین در ماه‌های اخیر نیز به قدری بالا گرفته که کاخ سفید به بهانه پنهانکاری پکن در موضوع شیوع کرونا، دستور خروج از سازمان جهانی بهداشت را صادر کرد و تکه‌ای از جورچین تعهدگریزی‌های سریالی خود را در جای خود قرار داد.
موضوع مهم و مورد بحث در این نوشتار، اختلاف آمریکا و چین بر سر توافق هسته‌ای ایران است؛ توافقی که چین را به عنوان بزرگترین مشتری نفت ایران از خرید نفت کشور ما منع کرده‌است. ضمن اینکه همکاری تهران- پکن در سایر زمینه‌هاتحت‌الشعاع تحریم‌های آمریکا قرار دارد؛ مسائلی که از نگاه کارشناسان بی‌ارتباط با رای مخالف به قطعنامه پیشنهادی امریکا در شورای امنیت سازمان ملل نیست.
نظر شما