پنجشنبه گذشته ایالات متحده به صورت رسمی به شورای امنیت سازمان ملل متحد اطلاع داد که قصد دارد سازوکار حل اختلاف تعبیه‌شده در توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را فعال سازد.
این سازوکار که از آن با عنوان «مکانیسم ماشه» نیز یاد می‌شود موجب برقراری دوباره همه تحریم‌های تعلیق شده سازمان ملل متحد می‌شود. اگر از زمان فعالسازی این مکانیسم تا ۳۰ روز قطعنامه‌ای در شورای امنیت مبنی بر تمدید تعلیق تحریم‌ها به تصویب نرسد، ۶ قطعنامه تحریمی پیشین به صورت خودکار علیه ایران فعال می شوند. البته یکی از گزینه‌های مورد علاقه آمریکا آن است که در کمتر از یک ماه آینده قطعنامه‌ای در این زمینه در شورای امنیت مطرح شود؛ به طور قطع کاخ سفید آن را وتو کند و مسیر بازگشت تحریم‌ها هموار شود.
تردیدی وجود ندارد که در طول ۳۰ روز آینده مجموعه‌ای از مجادلات حقوقی سخت و جدی در شورای امنیت در زمینه قابلیت فعالسازی سازوکار حل اختلاف از سوی واشنگتن مطرح می شود.
بند چالشی برجام
در مجموعه مذاکراتی که در وین انجام شد، به منظور دریافت تضمین در زمینه اجرای محدودیت‌های هسته‌ای، بند فوق در توافق گنجانده شد. با این وجود دو نکته مهم از نگاه ایران و مخالفان رویکردهای واشنگتن مطرح است.
بحث تصریح شده در توافق آن است که در مفاد برجام ذکر شده در صورت تخطی ایران از اجرای تعهدات، شورای امنیت بدون لحاظ کردن حق وتو تحریم‌ها را بار دیگر برقرار می‌سازد.
همچنین در متن قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت بدون ابهام بیان شده است هر یک از کشورهای «شرکت‌کننده» در توافق هسته‌ای (برجام) در صورتی که نقض تعهدات طرف مقابل را ببیند می‌توانند این مکانیسم را فعال سازد.
استدلال ایران و ۱۲ عضو دیگر شورای امنیت آن است که دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ ایالات متحده را از برجام خارج ساخت و از آن زمان تاکنون دیگر به عنوان عضو مشارکت کننده در توافق شناخته نمی‌شود.
از طرف دیگر و بنا بر مفاد توافق هسته‌ای و قطعنامه شورای امنیت این سازوکار زمانی می‌تواند به اجرا در آید که ایران مرتکب تخلفی در این سند حقوقی شود؛ حال آنکه جمهوری اسلامی ایران تاکنون توافق را نقض نکرده است. گام‌های فرابرجامی ایران هم یک سال پس از خروج ترامپ از توافق به صورت گام به گام و ضمن اطلاع رسانی به آژانس بین المللی انرژی اتمی صورت گرفته است. علاوه بر این جمهوری اسلامی ایران تاکید دارد در صورت بازگشت همه اعضا به برجام و تامین منافع خود، همه تعهدات را بار دیگر اجرا می‌کند.
پایان یکه‌تازی واشنگتن با شکست در شورای امنیت
واضح است که مقام‌های کاخ سفید پس از شکست هفته قبل خود در شورای امنیت تلاش دارند به هر نحوی که ممکن است آن را جبران کنند. چند روز قبل در نشست شورای امنیت برای بررسی پیش‌نویس قطعنامه آمریکا در مورد تمدید تحریم تسلیحاتی ایران، تنها جمهوری دومینیکن به واشنگتن رای موافق داد. ۱۱ رای ممتنع در کنار مخالفت چین و روسیه سرافکندگی ایالات متحده را موجب شد.
گفته می شود در یکی دو روز گذشته همانند نشست شورای امنیت، ۱۳ عضو شورای امنیت به روش‌های گوناگون مخالفت خود با فعالسازی مکانیسم ماشه را بیان کرده‌اند و بار دیگر ایالات متحده را در موقعیت شکست قرار داده‌اند.
«جوزف بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تصریح کرده است که آمریکا به لحاظ قانونی حق فعال کردن مکانیسم ماشه را ندارد. دولت‌های چین و روسیه نیز اعلام کردند آمریکا پس از خروج از برجام جایگاه خود در این توافق را به عنوان یکی از طرف‌های ذینفع، از دست داده است و قادر نیست از منافع توافق استفاده کند.
با این حال و هنوز در داخل، توافق هسته‌ای با انتقاداتی از سوی مخالفان دولت روبرو است. انتقادات از برجام در حالی صورت می گیرد که در زمان انعقاد آن، مخالفان توافق هیچ گزینه جایگزینی را ارائه نمی‌کردند. در سال ۱۳۹۴ هنگامی توافق ایران و گروه ۱+۵ منعقد شد که جمهوری اسلامی در شرایط سخت تحریمی قرار داشت. فروش نفت بشدت کاهش یافته بود و مبادلات بانکی محدود بود و امید می‌رفت با توافق شرایط تغییر کند. علاوه بر آنکه قرار گرفتن جمهوری اسلامی ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد خطرات امنیتی عمده‌ای را متوجه کشور می‌ساخت.
مذاکرات هسته‌ای طولانی تهران با قدرت‌های بزرگ جهان به توافقی منجر شد که در صورت ادامه حسن نیت همه طرف‌ها می‌توانست بخش اعظم خواسته‌های هر دو طرف را برآورده سازد. این توافق در آن زمان دریچه‌ای را برای گشایش در اقتصاد ایران باز کرد اما ریاست جمهوی ترامپ و خروج وی از برجام همه چیز را عوض کرد.
البته گذشته از برخی منافذ سیاسی و حقوقی در توافق هسته‌ای، باید به خاطر داشت توافق برجام در دوره ریاست جمهوری «باراک اوباما»یی امضا شد که اعتبار جهانی قابل توجهی داشت. پیش از آن واشنگتن در فرایند تقابل با تهران، توانسته بود همه متحدان خاورمیانه‌ای و اروپایی را با خود همراستا کند. همچنین روسیه و چین نیز اقدام خاصی را در پشتیبانی از ایران در مجامع بین المللی انجام نمی‌دادند.
واشنگتن قادر شد فشار هماهنگ بین المللی را علیه تهران برقرار کند و با کمترین مقاومت بین المللی به خواسته‌اش برسد. اگرچه در حوزه‌های نفتی و بانکی هزینه و فشار سنگینی بر کشورمان تحمیل شده اما تاکنون در چند مرحله ایالات متحده در سازمان ملل شکست‌های سختی را از ایران متحمل شده و اعتبار و جایگاه جهانی این کشور به شدت متزلزل است.
ادامه مقاومت بین المللی در مقابل رویه‌های زورگویانه و یکجانبه کاخ سفید، می تواند ضربه سنگین‌تری را بر ایالات متحده و جایگاه جهانی آن وارد کند. شکست‌های پیشین واشنگتن در شورای امنیت را می‌توان دارای اثرات دومینویی دانست که به شکست‌های بزرگتری منجر شده است.
نظر شما