به عقیده کارشناسان درختان هم مانند سایر موجودات در طول شبانه‌روز به استراحت نیاز دارند اما رعایت نکردن استانداردهای نورپردازی در فضای شهری و به خصوص نورپردازی درختان با نور مصنوعی، مکانیزم درونی این گیاهان را به هم ریخته و مرگ تدریجی آنها را رقم زده است.
نورپردازی درختان روی پرندگانی که بر روی آن لانه ساخته‌اند هم تاثیر می‌گذارد و گفته می‌شود که آلودگی‌های نوری بر روی تخمگذاری و حتی جهت‌یابی و مهاجرت پرندگان در شب هم اثرگذار است.
این در حالی است که بر اساس تعاریف نیز هرگاه با نور مصنوعی رفتار نادرست و غیراستانداردی صورت گیرد یا بیش از اندازه از نور استفاده شود، آلودگی نوری پدید می‌آید و این آلودگی بر روی موجودات زنده تاثیر می‌گذارد.
مرگ پرنده‌های مهاجر بر اثر آلودگی نوری
نسرین حسینی، کارشناس ارشد آلودگی محیط زیست در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا به تاثیر آلودگی نور بر روی حیوانات و گیاهان می‌پردازد و می‌گوید: مرگ پرنده‌های مهاجر در اطراف ساختمان‌های بلند و روشن، تاثیر دقیق نورهای مصنوعی شبانه بر روی رفتار و اجتماع اکولوژی است.
وی ادامه می‌دهد: انواع نورهایی که محیط زندگی حیوانات را روشن می‌سازد باعث اختلال در تمرکز و جفت‌یابی آنها شده و صیدشان را در بسیاری از موارد مانند پروانه‌ها و ماهی‌ها برای شکارچیان آسان می‌کند که برهم خوردن سیکل طبیعت و رفتار طبیعی جانوران را موجب می‌شود.
فعال زیست محیطی با اشاره به این که گیاهان به دو دسته نورپسند و سایه‌پسند تقسیم می‌شوند، می‌گوید: هر گیاه بنا به این تقسیم‌بندی مقدار معینی نور برای زندگی و عمل فتوسنتز نیاز دارد؛ همچنین گیاهان نورپسند میزان کلروپلاست پایین را در طول زندگی خود نیاز دارند و بدین جهت ۱۰درصد از نور محیط را جذب می‌کند.
وی با اشاره به اینکه گیاهان سایه‌پسند با کلروپلاست بالا ۷۵ درصد از نور محیط را جذب خود می‌کنند، اضافه کرد: طبق قانون «بردباری»، رسیدن هر نوع نور بیش از اندازه ذکر شده به گیاه رشد آن را دچار اختلال کرده و در مواقعی مرگش را تضمین می‌کند.
بر اساس قانون «بردباری» افزایش یک عامل محیطی می‌تواند عامل محدودکننده باشد
اختلال‌ها و راهکارها
«حسینی» اختلال در رشد، برگ‌ریزان در فصل ریزش، بروز رنگ‌های طبیعی و رویش را از مهمترین اثرهای آلودگی نوری بر گیاهان عنوان می‌کند و می‌گوید: هدایت صحیح نور و استفاده از درپوش‌های استاندارد، تنظیم زاویه تابش چراغ‌ها، تعویض چراغ‌های نامناسب با چراغ‌های استاندارد، استفاده از لامپ‌های تایمردار و حساس به حرکت، حذف لامپ‌های بدون پوشش و هر منبع نوری قرار گرفته به سمت آسمان، استفاده حداقل و در حد نیاز از منابع نوری به ویژه در مناطق حساس مثل نورافکن‌های ساحلی و قرارگیری موانع پخش نور در جادهها از جمله راهکارهای کاهش آلودگی نوری به شمار می‌رود.
وی همچنین به اختلال گیاهان در معرض نورهای رنگی اشاره می‌کند و می‌گوید: لامپ‌های ال ای دی اصطلاحاً یک نور تک‌رنگ ارائه می‌کند ولی واقعیت این است که اینطور نیست این لامپ‌ها دقیقا خط طیف خاصی از طول موج نور را بتابانند.
«ما روی این لامپ‌ها کار و نور آنها را طیف‌سنجی کرده‌ایم؛ یک لامپ ال ای دی پرتوهای نوری در دامنه ۴۲۰ تا ۴۶۰ نانومتری یا ۶۵۰ تا ۶۸۰نانومتر را می‌تاباند البته این دامنه با چشم غیرمسلح قابل تشخیص نیست و تک رنگ به نظر می‌رسد. حال اگر یک گیاه را زیر یک نور تک‌رنگ مثل نور آبی یا قرمز قرار دهیم در این شرایط نمو گیاه مختل می‌شود؛ به این صورت که گیرنده نوری که نباید در زمان مشخصی فعال باشد فعال می‌شود و برعکس»
حسینی ادامه می‌دهد: نشانه‌های تاثیر نور مصنوعی شامل کشیده شدن گیاه به سمت منبع نور، کشیدگی ساقه وضعیت غیرعادی گیاه و میوه‌های غیر یکدست، اختلال در رشد و اختلال در جهت رویش است.
وی بیان می‌کند: با توجه به مطالعات میدانی انجام شده، تاثیر هر رنگ بر روی گیاهان طبیعی فعالیت‌های روزانه را دارد؛ طبق آنالیز آماری انجام شده رنگ بنفش تاثیر بسزایی در امر رشد درختان دارد زیرا رنگ بنفش باعث فعال شدن کلروپلاست می‌شود و عمل فتوسنتز انجام می‌پذیرد؛ درختان سایه‌پسند مانند نارون باید در شب به استراحت کامل بپردازد و روشنایی شب برای درختان سایه‌پسند منجر به رشد درخت و سنگینی بیش از حد شاخه‌ها می‌شود و از آنجا که تحمل وزن این درخت برای ریشه‌ها سنگین است، کاهش مقاومت درخت و گاهی مرگ به سراغ درخت می‌آید.
به گفته وی بلوار کشاورز انفجار نور است و پرندگان این شهر در برخی از موارد محلی برای آسایش ندارند.
خلاء حقوقی در موضوع آلودگی نوری
اداره‌کل محیط زیست شهرداری تهران به عنوان یکی از مدافعان زیست محیطی شهر به شمار می‌رود و مدیرکل این نهاد دغدغه‌مندانه با اشاره به خلاء حقوقی در موضوع آلودگی نوری تاکید می‌کند: با توجه به وضعیت نامناسب آلودگی نوری در کلانشهرها و اثرهای مخرب این آلودگی بر محیط زیست، نیاز است ضوابط و سازوکارهای قانونی در خصوص موضوع آلودگی نوری در کشور تصویب شود.
«شینا انصاری» می‌گوید: بهره‌برداری از نور به عنوان یکی از آلودگی‌ها همواره می‌تواند محیط زیست را تحت تأثیر قرار دهد و مصداق آلودگی زیست محیطی است؛ به گونه‌ای که طی سال‌های اخیر آلودگی نوری در بسیاری از کلانشهرها افزایش قابل توجهی داشته است؛ آلودگی نوری عمدتاً نشأت‌یافته از پدیده شهرنشینی است که با توسعه شهرها و تبدیل آنها به کلانشهرها اثرهای خود را بیشتر نشان می‌دهد.
وی ادامه می‌دهد: برخی از مثال‌های آلودگی نوری عبارتند از ساختمان‌ها و برج‌های نورانی، چراغ‌های روشنایی خیابان‌ها و چراغ‌های اتومبیل‌ها که همگی با درجه‌های متفاوت باعث ایجاد اختلال در محیط زیست انسانی و طبیعی می‌شود؛ حتی نورهای درخشان در مراکز خرید و غیره می‌توانند آلوده‌کننده باشد و در موارد جزئی‌تر حتی نور بنرها و تابلوی اعلانات نیز می‌تواند مضر باشد.
جهان در آستانۀ گذار به سوی تکنولوژی لامپ‌های LED است و اگر توجه دقیقی به روشنایی نشود، افزایش ۲ تا چهار برابری منابع نوری غیرطبیعی در شب را شاهد خواهیم بود
به گفته «انصاری» از آنجا که جهان در آستانۀ گذار به سوی تکنولوژی لامپ‌های LED است و اگر توجه دقیقی به روشنایی نشود، افزایش ۲ تا چهار برابری منابع نوری غیرطبیعی در شب را شاهد خواهیم بود.
وی با تاکید بر اینکه برای مقابله با آلودگی نوری بسیاری از کشورها تلاش کرده‌اند تا بهره‌برداری از نور و انتشار آن را در چارچوب استانداردها و ضوابط ملی تعریف نماید، تصریح می‌کند: آلودگی نوری حساسیت قانونگذاران را در برخی از کشورها در رابطه با وضع قوانین و مقررات ملی برانگیخته است.
اثر آلودگی نوری بر حیات وحش
مدیرکل محیط زیست شهرداری تهران ادامه می‌دهد: استفاده از نورهای مصنوعی تأثیر اساسی بر روی زیست‌شناسی و اکولوژی گونه‌ها گذاشته و تاثیر نورهای مصنوعی در جذب آنها به ویژه در هوای ابری و زمانی که پرندگان در فاصله کمتری از سطح زمین پرواز می‌کنند، شناخته شده است.
«هنگامی که پرنده‌ای به سمت نور پرواز می‌کند، دید خود نسبت به افق را از دست داده و از نور مصنوعی برای جهت‌یابی استفاده می‌کند و در جهت نامناسب پرواز خواهد کرد»
وی اضافه می‌کند: همچنین نورهای قرمز و آبی برج‌های بلند پرندگان را جذب خود می‌کند و در نهایت باعث برخورد دسته‌های پرندگان به ساختمان‌ها و به کشته شدن آنها منجر می‌شود.
انصاری تاکید می‌کند: گزارش کارشناسان موید این موضوع است که بخشی از پرندگان با افزایش آلودگی نور، تهران را ترک کرده‌اند و پرندگان مهاجر به ویژه گنجشک‌های مهاجر دیگر وارد تهران نمی‌شوند؛ با افزایش روندآلودگی‌ها، سالهاست که گونه‌های کم‌نظیر دامنه‌های البرز مانند عقاب طلایی و هما در تهران کمتر دیده شده‌اند.
اثر آلودگی نوری بر حیات گیاهان
به گفته مدیرکل محیط زیست شهرداری تهران رسیدن هر نوع نور بیش از اندازه مورد نیاز به گیاه، رشد آن را دچار اختلال می‌کند و در مواقعی مرگش را موجب می‌شود؛ از نتایج برهم خوردن سیکل زندگی گیاهان می‌توان به درختان برگ‌ریزی اشاره کرد که در زمان ریزش برگهایشان توان نمایش رنگ‌های پائیزی خود را از دست می‌دهد یا درختانی که بر اثر آلودگی نوری، فصل از دست دادن برگ خود را فراموش کرده و دیده شده تا نیمه‌های زمستان همچنان دارای برگ‌های زرد است.
«این عامل و همزمانی بارش برف در این فصل باعث سنگین شدن بدنه درخت و سرنگون شدن آن می‌شود؛ اثرهای مخرب آلودگی نوری بر گیاهان شامل اختلال در رشد، اختلال در زمان از دست دادن برگ‌ها در فصل ریزش، اختلال در بروز رنگ‌های طبیعی و اختلال در جهت رویش است».
انصاری ادامه می‌دهد: از مهمترین دلایل وجود آلودگی نوری در کشور می‌توان به نبود طرح جامع نورپردازی در سطح کشور، ناهماهنگ بودن طراحان، مجریان و بهره‌برداران سیستم‌های روشنایی و نورپردازی شهر، استفاده ناصحیح بخش تجاری از روشنایی و نورپردازی با هدف جلب مشتری، نامناسب بودن روشنایی معابر به دلیل استفاده از چراغ‌های پریزماتیک، نبود رشته تخصصی مهندسی روشنایی در سطوح دانشگاهی، آگاهی نداشتن عموم و نبود شبکه توزیع و انشعاب برق مستقیم در نقاط مورد نظر جهت نورپردازی اشاره کرد.
وی با تاکید بر اینکه آلودگی نوری نیز به اندازه آلودگی‌های دیگر نیازمند قوانین سفت و سخت و حمایت مسوولان است. تصریح می‌کند: اهرم های الزام‌آور بیشتری باید در این زمینه به کار گرفته شود.
به گفته وی امروزه در ایران مسائل زیست محیطی از اهمیت زیادی برخوردار است اما تا به حال هیچ ابزار قانونی خاصی جهت جلوگیری از آلودگی نوری به تصویب نرسیده و خلأ حقوقی در این زمینه سبب شده است تا نظارت کافی و لازم برای مبارزه با آلودگی نوری در ایران وجود نداشته باشد.
مدیرکل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران تاکید می‌کند: با توجه به وضعیت نامناسب آلودگی نوری در کلانشهرها و اثرهای مخرب این آلودگی بر محیط زیست نیاز است ضوابط و سازوکارهای قانونی در خصوص موضوع آلودگی نوری در کشور تصویب شود.
آلودگی نوری امروز نه تنها بر روی انسان‌ها و حیات آنها تاثیر می‌گذارد بلکه بر روی رشد یا مرگ سایر موجودات و گیاهان تاثیر می‌گذارد و عرصه را برای آنان تنگ می‌کند.
نظر شما