روح الله شیرازی در نشستی که یکشنبه شب در محوطه تخت‌جمشید به منظور تبیین ناگفته‌های کشف اخیر در آبراهه‌های این میراث جهانی برگزار شد، استان فارس را ویترین باستانشناسی ایران خواند و افزود: وجود دستکم دو محوطه میراث جهانی شامل تخت‌جمشید و دیگری مجموعه پاسارگاد که از بنای آرامگاه و مجموعه باغ‌های شاهی تشکیل شده، نشان‌دهنده اهمیت این استان ازلحاظ باستانی است؛ همچنین گاه‌نگاری، پیشینه تاریخی و توالی دوره‌های فرهنگی از ۲۵۰۰ سال پیش تا کنون مامنی برای کشفیات باارزش فرهنگی ایجاد کرده است.
وی افزود: استان فارس منشأ فرهنگ و هویت ایرانی است؛ از سوی دیگر تنوع و طولانی بودن استقرار جوامع در این ناحیه جغرافیایی باعث می شود از لحاظ انجام مطالعات مربوط به میراث فرهنگی، مهم‌ترین پروژه‌های باستانشناسی، حفاظت، مرمت و سایر حوزه‌ها همچون زبان‌شناسی در کانون توجه پژوهشگران قرار گیرد.
رییس پژوهشکده باستانشناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور ابراز داشت: برنامه‌های مطالعاتی در محوطه باستانی تخت جمشید سابقه‌ای دیرینه دارد و از دهه ۳۰ میلادی آغاز شده است؛ اما با وجود حفاری‌ها و کاوش‌ها تا امروز بسیاری از جنبه‌های معماری تاریخ، هنر، باستانشناسی و مطالعات مربوط به تختگاه تخت‌جمشید در هاله ای از اسرار است.
هدف از ایجاد آبراهه‌ها حفاظت از تخت جمشید بوده است
شیرازی با بیان اینکه آبراهه‌های تخت جمشید از چند منظر حایز اهمیت است، افزود: وجود آبراهه‌ها قبل از هرچیز برای دفع آبهای زائد موضوعی حفاظتی و مرمتی به‌شمار می‌رود. ایرانیان باستان می‌دانستند باید تمهیدی برای حفظ و نگهداری از این مجموعه صورت گیرد و با ایجاد آبراهه‌ها، چاره‌ای برای هدایت آبهای سطحی به بیرون از مجموعه یافته بودند.
وی با اشاره به یافته‌های چهار فصل کاوش در آبراهه‌های تخت جمشید، گفت: یافته‌های اخیر به روشن شدن بخشی از تاریخ تخت‌جمشید کمک خواهد کرد.
تمام لایه‌ها در آبراهه‌ها قابلیت تاریخ‌گذاری دارند
شیرازی یکی از دغدغه‌های پژوهشگران را مربوط به حوزه تاریخ‌گذاری دانست و اظهار کرد: تمام لایه‌ها در آبراهه‌ها قابل تاریخ‌گذاری هستند؛ اما این مهم با روش‌های آزمایشگاهی و طی فرآیندی زمان‌بر روی می‌دهد؛ زیرا تشخیص بسیاری از این موارد در آزمایشگاه‌های داخل کشور ممکن نیست؛ از همین رو در حال حاضر نمی‌توان تاریخ استخوان‌ها را مشخص کرد.
این مقام مسوول گفت: تاکنون یافته‌های متنوعی از سفال، بقایای جانوری و گیاهی به دست آمده است که هریک اهمیتی ویژه دارد؛ برای نمونه در کاوشهای فصول قبل که بقایای گیاهی کشف شده بود، اطلاعات بسیاری درباره رژیم غذایی مردمان این ناحیه مشخص شد و دستیابی به این دانسته‌ها بر غنای اطلاعاتی آبراهه‌های تخت جمشید افزود.
وی در ادامه مبحث اهمیت آبراهه‌های باستانی ابراز داشت: یکی از مباحث بسیار مهم در حوزه باستانشناسی به بازسازی تکنولوژی‌های و فناوری‌های باستان معطوف است. در حوزه فنی‌مهندسی سدسازی فرایندی مدرن به‌شمار می‌رود که آن را منتسب به کشورهای پیشرفته غربی می‌دانیم؛ درحالیکه حدود ۲۵۰۰ سال پیش، مهندسان ایرانی همان تکنیک‌ها را برای ایجاد بندها و سدها استفاده می‌کردند و چه بسا در مواردی عملکرد آنها متنوع تر وپیشرفته‌تر از مهندسان امروزی بوده است که نشان‌دهنده تداوم تفکر مهندسی است.
شیرازی افزود: جغرافیای سخت و خشن ایران مردمان را واداشته به بهترین وجه از امکانات خود استفاده کنند و امیدواریم با بهره‌گیری از امکانات پژوهشی پژوهشگاه در حوزه مطالعات اجرایی و با کمک وزارت نیرو که متولی ساخت‌وسازهای امروزین در زمینه یادشده است، سیر تحول تاریخی آبراهه‌ها، سدها و بندها را در مسیر زمان شناسایی کنیم.
هنوز در ایران به طور کامل نقشه جامع ژنتیک نداریم
رییس پژوهشکده باستانشناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور همچنین به برخی پژوهش‌ها درراستای تهیه نقشه ژنتیکی جغرافیای ایران اشاره کرد و بیان داشت: مطالعات ژنتیک در حوزه باستانشناسی علمی جدید به‌شمار می‌رود که از حدود دو دهه گذشته آغاز شده است؛ اما هنوز به مرحله‌ای نرسیده که بتوانیم از رهگذر آن نقشه ژنتیکی ایران را ارایه دهیم؛ زیرا ایران از لحاظ جغرافیایی بسیار پهناور است و دارای توالی تاریخی طولانی است.
او عنوان کرد: حضور گروه‌های انسانی مختلف در دوره زمانی طولانی، به معنای تنوع در ژن‌هاست؛ بنابراین هنوز به طور کامل نقشه جامع ژنتیک نداریم، اما در تلاش هستیم با پژوهش در اکثر محوطه‌هایی که در آنها تدفین‌های باستانی روی می‌دهد، مطالعات ژنتیک صورت گیرد؛ آنچه اهمیت دارد، این موضوع هم‌اکنون در گورستان‌های سراسر ایران در حال انجام است، هرچند نباید خود را محصور به جغرافیای امروزی ایران بدانیم زیرا ایران فرهنگی دایره وسیع‌تری از جغرافیای سیاسی امروزین دارد.
شناخت آبراهه‌ها و معماری آنها حلقه‌ای مفقوده در تاریخ معماری ایران است
سرپرست کاوش آبراهه‌های تخت جمشید نیز در این نشست خبری با اشاره به اینکه تاکنون چهار فصل کاوش باستانشناسی در این میراث جهانی صورت گرفته است، گفت: شناخت آبراهه‌ها و معماری آنها حلقه‌ای مفقوده در تاریخ معماری ایران است که از پیش از هخامنشی وجود داشته و پس از آن هم ادامه می‌یابد.
علی اسدی با بیان اینکه از هزاره سوم پیش از میلاد شاهد سیستم دفع آبهای زائد در تمدن‌های گوناگون هستیم، تخت‌جمشید را برخوردار از کامل ترین و دقیق‌ترین سیستم دفع آبهای سطحی در میان تمدن‌های ایرانی دانست و حاصل این دستاورد را به دورهای اسلامی نیز منتسب کرد.
وی درباره کاوشهای اخیر که منجر به کشف بقایای استخوانی انسانی و حیوانی در آبراهه ها شد، بیان کرد: این کاوش‌ها نخست جنبه حفاظتی داشت و هدف این بود که بتوانیم مشکل دفع آبهای سطحی را در تخت جمشید حل کنیم؛ البته قسمت عمده آن در سال ۱۳۹۱ انجام شد؛ افزون بر این، ادامه شیب‌بندی فضای کاخ‌ها بود که در فصول دوم، سوم و چهارم انجام شده بود.
استاد دانشگاه هنر شیراز ابراز داشت: در عین حال، با کاوش در آبراهه‌ها موفق شدیم دستاوردهای پژوهشی نیز داشته باشیم که یکی از آنها شناسایی یک خروجی دیگر برای آبراهه ها در فصل دوم کاوش بود و در این دوره نیز به داده‌های استخوانی برخورد کردیم که البته تاریخ‌گذاری آنها هم‌اکنون ممکن نیست؛ اما با توجه به مطالعاتی که انجام خواهد شد در ماه‌های آینده به پاسخ خواهیم رسید.
اسدی از همکاری بین دانشگاهی و موسسات آزمایشگاهی معتبر برای رسیدن به پاسخ پرسش‌ها درباره کاوشهای اخیر سخن گفت و افزود: تاریخ گذاری همان‌گونه که برای عموم مورد توجه است، برای باستان‌شناسان نیز اهمیت دارد؛ از همین رو سعی می‌کنند در هر محوطه‌ای که کاوش می‌کنند، با روش‌های باستانشناسی سنتی گمانه‌زنی‌هایی ارائه دهند و بر آن اساس داده‌های خود را طبقه‌بندی کرده و بعد پژوهش‌های تکمیلی را صورت دهند.
وی افزود: یکی از گمانه‌زنی‌های ما ارتباط این یافته های استخوانی به دوران هخامنشی بود؛ هرچند ممکن است مربوط به دوره‌های پس از هخامنشی باشند و این احتمال حتی تا دوره‌های متاخر اسلامی نیز محتمل است.
دانشگاه تربیت مدرس و یک موسسه خارجی درباره یافته‌های اخیر تحقیق می‌کنند
سرپرست کاوش آبراهه‌های تخت جمشید با بیان اینکه تاریخ گذاری داده‌ها و پیوندهای ژنتیکی داده‌های استخوانی یا همکاری دانشگاه تربیت مدرس و یک موسسه خارجی انجام خواهد شد، افزود: فرستادن نمونه‌ها به خارج از کشور زمان‌بر است؛ اما با وجود این، در چند ماه آینده موضوع تاریخ گذاری را حل می‌کنیم؛ البته در این میان، علت و نحوه مرگ نیز اهمیت دارد که در پژوهش‌های متاخر به آن اشاره خواهد شد.
اسدی با اشاره به اینکه کاوشهای تخت‌حمشید از سده‌های گذشته بسیار اهمیت داشته است، گفت: تخت‌جمشید همواره سایت مهمی برای باستانشناسی بوده است و از ابتدا بیشتر توجه‌ها معطوف به شناخت تخت‌جمشید دوره هخامنشی شد و توجه کمی به روند حوادث تخت جمشید بعد از دوره هخامنشی روی داد؛ اما مثلا امروزه می‌دانیم کاخ ملکه در دوره ساسانی مورد استفاده بوده و بعد در دوره‌های اسلامی کتیبه‌هایی در این مکان یافت شده است.
این پژوهشگر ادامه داد: مطالعات باستانشناسی به‌صورتی دقیق به کاوشهای باستانی می‌پردازند و نتایج قطعی آنها بعد از بررسی‌های آزمایشگاهی منتشر می‌شود؛ به بیان دیگر نتایج به داده‌ها روح می‌بخشد و بعد، این اطلاعات کنار داده‌ها قرار می‌گیرد و واقعیتی را ترسیم می‌کند، این یافته‌ها پس از کاوش به مجموعه تحت جمشید تحویل داده می‌شود و به گنجینه موزه می‌رود و ممکن است زمانی که به توضیحات درستی درباره آنها دست یابیم به بخش نمایشی موزه ورود یابد و در معرض دید عموم قرار گیرد.
کشف اخیر در تخت‌جمشید که خبر آن بیست و ششم مرداد ۹۹ اعلام شد شامل اسکلت‌های انسانی و حیوانی در آبراهه‌های این مجموعه جهانی، نگاه‌ها را متوجه تاریخ و روایت پس پشت این یافته‌ها کرده است.
ابتدا اعلام شد که ۱۱ اسکلت انسانی و ۲ اسکلت سگ‌سانان در جریان لایروبی آبراهه از دروازه نیمه‌تمام به سمت حیاط صدستون پیدا شده است و بعد دو اسکلت انسانی دیگر نیز نمایان شد که تعداد این یافته‌ها را افزایش داد.
شکل قرارگیری این استخوان‌ها نشان می‌دهد که احتمالا این افراد تدفین نشده‌اند بلکه در جریان زد و خوردی که ممکن است به حمله اسکندر مقدونی به ایران مربوط باشد، کشته شده و در آبراهه‌ها رها شده باشند.
یافتن این اسکلت‌های انسانی مسوولیت خطیری را فراروی دست‌اندرکاران حوزه میراث فرهنگی قرار می‌دهد و می‌تواند دری تازه به روی گردشگری روایت‌محور و خلاق بگشاید و حتی پای گردشگری ادبی را به این میراث باستانی باز کند.
یادمان تاریخی تخت جمشید که متعلق به دوره هخامنشیان است یکی از آثار ثبت شده استان فارس در فهرست آثار جهانی است که در سال ۱۹۷۹ میلادی با شماره ۱۱۴ در سازمان جهانی علمی، فرهنگی ملل متحد (یونسکو) ثبت شد.
سلسله هخامنشیان از سال ۳۳۰ تا ۵۵۰ پیش از میلاد حکومت کردند.
مجموعه جهانی تخت جمشید در شهرستان مرودشت و در فاصله ۵۵ کیلومتری شمال شیراز واقع شده است.
نظر شما