رصد فعالیت‌های فرهنگی و در راس آنها دستگاه‌هایی که امور سیاست‌گذاری، اجرا و نظارت بر فعالیت‌های فرهنگ و هنر کشور را بر عهده دارند در راستای آسیب‌شناسی، برطرف ساختن نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت آنها، اصلی غیرقابل انکار در مسیر توسعه و تعالی فرهنگ به‌شمار می رود.
هرچند برای تحقق این مهم نیازمند بهانه نیستیم اما هفته دولت می‌تواند یکی از مهمترین دلایل و بهانه‌ها برای مداقه و تدقیق در حوزه عملیاتی شدن شعارها و فعالیت‌های عنوان شده به‌عنوان سیاست‌های کلان عرصه فرهنگ و هنر در دستگاه های زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باشد.
به همین بهانه با قادر آشنا مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره برنامه‌های او از زمان سکان‌داری‌اش در این اداره کل از اسفند ماه ۱۳۹۸ به بهانه هفته دولت به گفت‌وگو نشستیم. در این گفت‌وگو در کنار تأکید بر مسئله بودجه به‌عنوان یکی از ارکان اصلی رشد و توسعه تئاتر در کشور تلاش کردیم تا با تاکید بر نگاه آماری، رویکرد فعالیت‌های تئاتری در کشور را به بحث بگذاریم.
رویکردی صریح که نیازمند پاسخ‌هایی با چاشنی صراحت و فارغ از تعارف بود. آنچه که آشنا از آن استقبال کرد.
امروز، هنر تئاتر به گستره ایران‌زمین توسعه یافته است
آقای آشنا برای آغاز بحث و ورود به اقدامات صورت گرفته در عرصه تئاتر و هنرمندان آن به مناسبت هفته دولت ابتدا بفرمایید، هنر تئاتر و نقش آن در توسعه فرهنگی جامعه در دیدگاه دولت‌مردان از شخص آقای دکتر سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تا دکتر حسینی معاون هنری وزارتخانه و در نگاهی کلان‌تر میان وزرای دیگر دستگاه‌های اجرایی و مدیریت فعال عرصه فرهنگ و هنر کشور، چه جایگاهی دارد؟
پیش از پرداختن به پاسخ این پرسش باید بر این اسل تاکید کرد که واقعیت آن است، هنر تئاتر جایگاه و نقش ویژه‌ای در ایران‌زمین دارد. اگر قبل از انقلاب تئاتر تنها در شهر تهران و یا انگشت‌شمار شهرهای بزرگ جریان داشت یا اگر تعداد هنرمندان تئاترمان در آن دوران آن‌قدر محدود بود که همگی آنها به استخدام دولت درمی‌آمدند، امروز هنر تئاتر به گستره ایران‌زمین توسعه یافته است و پا به پای سایر رشته‌ها چه در بحث نگاه آکادمیک و چه در حوزه فعالیت حرفه‌ای از تولید تا اجرای عمومی به حرکت رو به رشد و طی کردن مسیر تعالی خود ادامه می‌دهد.
جای خوشبختی است که فعالیت این هنر زیبا و زیربنایی عرصه هنر در شاخه‌های مختلف بازیگری، کارگردانی، طراحی‌صحنه، نمایشنامه‌نویسی و دیگر حوزه‌ها به گستره ایران توسعه یافته است. همین امروز که با هم درحال گفت‌وگو هستیم و در ایام هفته بزرگداشت دولت قرار داریم، چندین تماس از هنرمندان سراسر کشور داشتم که با وجود شیوع بیماری کرونا و همراهی این روزها با دهه نخست ماه محرم، هنرمندان با تمام توان در حال اجرای آثار نمایشی از تعزیه تا تئاترهای دینی و مذهبی هستند و مهمترین مطالبه آنها بحث نگاه حمایتی اداره کل هنرهای نمایشی، مسئولان و بدنه دولت از فعالیت آنهاست.
همین مساله به خودی خود نشان‌دهنده آن است که تئاتر در تمام ژانرها و گونه‌هایش در کشور حضوری زنده وپُربار و فعال دارد. امروز با قدرت می‌توان گفت که سالن‌های فراوانی در کشور داریم و به سبب همین استمرار در تولید، اجرای عمومی و فعالیت‌هاست که هیچ مسئول، وزیر، معاونان و مدیران کل او نمی‌تواند تئاتر و جایگاه تئاتر را نبیند. چراکه امروز این جایگاه کاملاً ملموس و مشهود است.
به زعم من، تئاتر در ایران و بعد از انقلاب بیشترین توجه را به خود جلب و جذب کرده است. اما اگر سوال شود آیا این توجه، تام و تمام بوده؟ پاسخ، قطعاً خیر است! چرا که تا رسیدن به وضع مطلوب فاصله داریم. آمارها از این مهم حکایت دارند که طی تاریخ ۴۱ ساله پیروزی انقلاب هرچه به جلوتر حرکت می‌کنیم، هنر تئاتر و هنرمندانش، مخاطبان خاص خود را پیدا کرده و هر روز شاهد افزایش تعداد اجراها و توسعه این هنر در کشور هستیم.
با قدرت می‌توان گفت که سال به سال تئاتر رونق پیدا کرده است؛ اما در همین روند زمان‌هایی وجود داشته که ممکن است شاهد درجا زدن و یا کند شدن حرکت رشد و توسعه هنر نمایش در کشور باشیم.
در ابتدا به عنوان خادم مردم و جامعه هنری و سپس به عنوان مدیر تئاتر کشور با قدرت می‌گویم تئاتر بالندگی خود را دارد. اما بر این مساله نیز تاکید می‌کنم که بی‌هیچ تردیدی باید به تعداد سالن‌ها افزوده شود؛ بودجه تئاتر نیازمند رشد بیشتری است و قطعاً باید حمایت‌مان از خانواده نجیب و عزیز تئاتر گسترده‌تر شود.
این‌که می‌گویم تئاتر بالنده است و مورد توجه است، بدون هیچ تردید این‌گونه است! اما این‌که تا رسیدن به نقطه مطلوب چه به لحاظ متن، محتوا، چه به لحاظ فنی و کارگردانی در مقایسه با جایگاه فرهنگ و هویت ایران‌زمین فاصله داریم و باید به زیرساخت‌ها توجه ویژه‌ای داشت.
مخاطبان آثار نمایشی در کشور طی سه سال اخیر قریب به ۲۰ میلیون نفر است
پیش از ورود به جزییات در این گفت‌وگو، بحث‌مان را بر مدار آمار استوار کنیم. در حوزه تعداد نمایش‌های تولید و اجرا شده، تعداد مخاطبان با محوریت توسعه رصد ضریب نفوذ هنر تئاتر میان عموم افراد جامعه و در نهایت تعداد گروه‌های ثبت شده و فعال تئاتر کشور، امروز در چه جایگاهی قرارداریم. آیا آمارها نیز آن نگاه بالنده و توسعه‌سافتگی تئاتر در سطح کشور را که شما بر آن تاکید دارید ثابت می کند؟
آمارهایی که به آنها اشاره می کنم بازه زمانی سه ساله ۱۳۹۶، ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ را شامل می شود. در سال ۹۶، شش هزار و ۹۳۰ عنوان نمایش در کشور اجرا رفته است. این آمار در سال ۹۷ به هفت هزار و ۱۹۸ نمایش افزایش پیدا کرد اما در سال ۹۸ به دلیل شیوع ویروس کرونا در ماه‌های پایانی سال این این آمار دست‌خوش تغییر شد و به شش هزار و ۴۱۵ نمایش کاهش یافت.
به عبارتی در طول سه سال یاد شده ۲۰هزار و ۵۴۳ عنوان نمایش برای اجرای عمومی، تولید و به صحنه رفتند. باید تاکید نم که این آمار منهای نمایش‌های آئینی و تعزیه، منهای تئاتر خیابانی و منهای آثاری است که در جشنواره‌ها به صحنه رفته و اجرا شدند. اگر آثار این حوزه‌ها را به اجراها اضافه کنید، رقم مذکور از ۳۰هزار نمایش فراتر خواهد رفت.
۳۰هزار عنوان نمایش در کشور! به استناد همین اعدا و ارقام به هیچ وجه نمی‌توان گفت که تئاتر در کشور جایگاهی ندارد. تئاتر هنری بالنده و مورد اقبال عموم مردم است.
۲۰هزار و ۵۴۳ عنوان نمایش تولید شده که عرض کردم، ۲۸۳هزار و ۳۶۷ شب اجرای عمومی را تجربه کردند. در مواجهه با آمار مخاطبان این آثار به عدد ۱۹میلیون و ۴۱۰هزار و ۷۳۶ نفر مخاطب می‌رسیم که به تماشای آن آثار نشستند.
تمام این اعداد و ازقام بر اساس آماری است که به شکل مستند از ادارات کل ارشاد و انجمن هنرهای نمایشی استان‌ها به دست ما رسیده است و در این میان ممکن است که اجراهایی در نقاط مختلف کشور به صحنه رفته که از دید ما پنهان مانده باشند. آمارهای ارائه شده، کف آماری است که به شکل مستند و متقن به دست ما رسیده است.
یا در حوزه ثبت و شناسنامه‌دار کردن گروه‌های نمایشی کشور برای تحقق نگاه هدفمند حمایتی تا کنون ۸۲۰ گروه نمایشی در سراسر کشور ثبت شده است و ۷۴ گروه نیز در شرف صدور پروانه هستند. با تجمیع این اعداد نزدیک به ۹۰۰ گروه تئاتری در کشور شناسایی و به ثبت رسیدند و تا پایان سال این تعداد به ۱۰۰۰ گروه قبت شده در کشور افزایش پیدا خواهد کرد.
بودجه تئاتر را بسیار ناچیز می‌دانم
یکی از اصلی‌ترین کلیدواژه‌هایی که در راستای مطالبات گروه‌های نمایشی، هنرمندان و در نگاهی کلان‌تر خانواده تئاتر در مواجهه با مدیران عرصه فرهنگ و هنر شنیده می شود به مسئله بودجه و به شکل اختصاصی بودجه اختصاص‌یافته به عرصه هنرهای نمایشی بازمی‌گردد. باتوجه به تاکید شما بر بالندگی، گسترش جریان فعالیت هنرمندان تئاتر و تلاش برای تحقق هرچه بیشتر توسعه ضریب نفوذ تئاتر میان افراد جامعه، به عنوان نفر نخست مسئول، سیاست‌گذار و مجری قوانین تئاتر کشور آیا بودجه موجود پاسخ‌گو تمام نیازهای خانواده است؟
واقعیت آنست که بودجه تئاتر پایین است. وقتی به گستره فعالیت‌های هنر نمایش در کشور اشاره می کنم، ۲۴ یا ۲۵ میلیارد تومان بسیار ناچیز است. بنابراین به شدت می‌طلبد که بودجه تئاتر افزایش چندین برابری پیدا کند و این التماس من نه به‌عنوان مدیر بلکه به‌عنوان کارشناس این حوزه که از سال ۱۳۷۶ این حوزه را می‌شناسم است که مبلغ و بودجه موجود را برای تئاتر بسیار ناچیز می‌دانم. تاکید دارم که لازم است شاهد جهش چند صددرصدی بودجه باشیم تا تئاتر به جایگاهی برسد که بتوانیم این هنر و هنرمندان شریفش را در سراسر کشور به شکلی کامل و رضایت‌بخش مورد حمایت قرار دهیم.
برای رفع یا کاستن از این دغدغه امروز همه در حال تلاش هستیم. دکتر صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و دکتر حسینی معاون هنری وزیر طی هر بار گفت‌وگو و جلسات مشترک به این موضوع اذعان دارند و امیدواریم بتوانیم تا یک سالی که به پایان دولت مانده بتوانیم بودجه تئاتر را افزایش دهیم و حمایت‌ها را از تئاتر بیش از پیش توسعه دهیم.
افزایش بودجه تئاتر، کفِ انتظارِ منِ مدیر از مسئولا است
با توجه به جامعه آماری که پیش‌تر در حوزه تعداد نمایش‌های تولید شده، مخاطبان و گروه‌های صبت شده و دارای شناسنامه طی سه سال ۹۶ تا ۹۸ که به آنها اشاره کردید؛ اگر بخواهیم در آن سه سال به بودجه تئاتر نگاه کنیم، تا چه میزان شاهد افزایش بودجه تئاتر بودیم؟ و آیا این میزان افزایش کافی بوده یا خیر؟
واقعیت آن است که طی این سه سال به دلیل تحریم‌ها، همراه شدن با بحران‌هایی مانند شیوع ویروس کرونا، همچنین تاکید بر رعایت اصل سیاست اقتصاد مقاومتی و بودجه‌های انقباضی شاهد رشد چشمگیر بودجه تئاتر در کشور نبودیم. بر همین اساس امسال توقع من آنست که بخشی که ما طی چند ماه اخیر به‌عنوان تسویه بدهی هنرمندان پرداخت کرده‌ایم به بودجه امسال تئاتر افزوده شود و همین عدد پایه‌ای برای بودجه سال آینده شود. این کف انتظار من از مسئولان است که درحال پیگیری آن هستم.
۲۰ یا ۳۰ میلیارد برای جامعه ۳۰۰ هزار تحصیلکرده تئاتر عدد ناچیزی است
یکی از اصلی‌ترین موارد در مبحث بودجه تئاتر متوجه این مساله است که هیچ‌گاه عددی که به‌عنوان بودجه اصلی تئاتر تعیین می‌شود، هنگام پرداخت و اختصاص منابع مالی، به آن عدد تعیین شده نمی‌رسد و همواره کمتر از آن میزان اختصاص پیدا می‌کند. آیا این باعث برهم خوردن برنامه‌ریزی‌های شما در اداره کل هنرهای نمایشی براساس آن عدد ابتدایی و کاهش آن هنگام تخصیص نمی‌شود؟
در یکی، دو سال اخیر خصوصاً در سال ۱۳۹۸ آنگونه که از آثار دکتر قبادی مشاور اجرایی معاون هنری وزیر شنیدم، بودجه تئاتر توسط معاونت امور هنری تقریباً کامل پرداخت شده است. اما در نگاه کلی اشاره شما درست است. هرساله معمولاً رقمی که به‌عنوان اعتبار اعلام می‌شود هنگام تخصیص، بین ۷۰ تا ۸۰ درصد آن به شکل نهایی به اداره کل هنرهای نمایشی می‌رسد. اما در سال گذشته (۱۳۹۸) بیش از ۹۵ درصد اعتبار اختصاص یافته به هنر تئاتر پرداخت شده بود.
البته باز هم تاکید می‌کنم که این بودجه بسیار ناچیز است. واقعاً یک بار برای همیشه در نظام جمهوری اسلامی ایران که انقلاب آن فرهنگی است، دینِ آن دینی مبتنی بر نگرش‌های فرهنگی، هویت ایران‌زمین و تاریخ و تمدن همراه آن که لبریز از قلل فرهنگی است نیازمند آن است تا بودجه ناچیز آن در عرصه فرهنگ و هنر افزایشی چشکگیر داشته باشد.
باید فکری برای آن کرد و ان‌شاءالله که شرایط کشور به حالت ثبات خود بازگردد و با رهایی و عبور از این تحریم‌های ظالمانه که به ناحق به کشورمان تحمیل شده و در نهایت با پشت سر گذاشتن شرایط کرونا نیازمند بازنگری جدی در حوزه بودجه فرهنگ و هنر کشورمان هستیم.
این تاکید مقام معظم رهبری است؛ اگر دقت کنیم شعارهایی که ایشان در ابتدای انتخاب شعار برای هر سال به آن اشاره داشتند تأکید بر نگاه‌ها و شعارهای فرهنگی بوده است. این روزها لازم است در تعامل با نمایندگان بر اقتصاد و فرهنگ تاکید ویژه‌ای داشته باشیم.
۲۰ میلیارد و ۳۰ میلیارد برای یک جمعیت ۳۰۰ هزار تحصیلکرده عرصه نمایش رقم قابل‌توجهی نیست و پاسخگوی نیاز آنها نیز نیست! کلاً بودجه فرهنگی پایین بسته شده است و باید ارتقاء پیدا کند. معتقدم یکی، دو سالی باید از بودجه دستگاه‌ها و وزارتخانه‌های دیگر زده شود و منابع آن به حوزه فرهنگ که با روح، روان، دل و جان انسان‌ها سروکار دارد سرمایه‌گذاری شود. اگر در حوزه‌های دیگر مانند مبارزه با اعتیاد، مبارزه با قاچاق کالا، تلاش برای افزایش نرخ ازدواج و نظایری از این دست ورود پیدا و هزینه می‌کنیم؛ برای تحقق همه آنها باید در حوزه فرهنگ سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی صورت گیرد. پرواضح است که عرصه تئاتر، هنرمندان و خانواده شریف آن نیز در همین بستر فرهنگی نیازمند بازتعریف نگاه حمایتی هستند.
وزارت فرهنگ و معاونت امور هنری، تمام قد کنار تئاتر ایستاده‌اند
کمی نگاه‌مان را از تهران به سمت کل کشور تغییر دهیم. از دید شما به‌عنوان مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در مسیر تحقق شعار «ایران فقط تهران نیست» در بازه زمانی چند سال اخیر چقدر شاهد رشد گروه‌های تئاتری در استان‌ها بودیم؟
خوشبختانه هرچه جلوتر می‌رویم شاهد افزایش گروه‌های تئاتری در کشور بودیم. همین الان که با هم درحال گفت‌وگو هستیم نزدیک به ۱۰۰ پرونده در دست بررسی برای افزوده شدن به گروه‌های نمایشی است.
از اسفندماه سال ۱۳۹۸ که در اداره‌کل هنرهای نمایشی کار خود را آغاز کردم انصافاً نگاه سید عباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به تئاتر، نگاهی مطلوب و مبتنی بر توانمندی‌های موجود در این حوزه بوده است. بدون تعارف تاکید می‌کنم مضیقه‌ها و مشکلات موجود کشور را می‌شناسم و با اتکا به همین شناخت می‌گویم علی‌رغم همه این‌ها نگاهی که آقای دکتر صالحی به هنر تئاتر داشتند قابل تقدیر است.
با وجود شیوع ویروس کرونا و فشارهای مختلف اقتصادی ناشی از این بیماری در کشور هر جا در اداره امور تئاتر به مشکل مالی برخورد کردیم شخص وزیر و معاون هنری او تمام قد در میدان حاضر بوده و به حمایت پرداخته است. به عنوان مثال برنامه‌ای که من برای حمایت از صندلی‌های خالی سالن‌ها در استفاده از ظرفیت ۵۰درصدی آنها برای میزبانی از مخاطبان در ایام شیوع ویروس کرونا ارائه دادم، به پشتوانه حمایت‌های وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی و معاونت امور هنری آن بوده است. یا در پرداخت و تسویه بدهی‌های اداره کل هنرهای نمایشی نسبت به تعهدی که به گروه‌های تئاتری داشته که الحق عدد قابل توجهی نیز بوده، آقای دکتر صالحی و دکتر حسینی تمام قد در کنار تئاتر و هنرمندان آن بودند.
تلاش‌مان آن است تا برای نمایش‌هایی که تا پایان آذرماه ۱۳۹۹ با استناد به ظرفیت ۵۰ درصدی سالن‌ها به صحنه می روند با توجه به قیمت مصوب بلیت آثار تئاتری، حمایتی ۵۰ تا ۷۰ درصدی را از گروه‌ها و سالن‌های میزبان آثار داشته باشیم.این طرح و ایده‌ای‌ست که داده شد و معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با آن موافقت کردند و بودجه آن را اختصاص دادند. پس مسئله تنها بحث وعده نیست، بلکه توجه به تئاتر و هنرمندان آن به شکل عینی و عملی است.
از: امین خرمی
نظر شما