بن‌بست‌های حقوقی ترامپ برای اجرای مکانیسم ماشه

قطعنامه پیشنهادی واشنگتن برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران در شورای امنیت ۲۵ مرداد ماه، فقط با دو رأی مثبت آمریکا و جمهوری دومینیکن همراه شد. 

۱۱ کشور از جمله اعضای اروپایی شورای امنیت به این قطعنامه رأی ممتنع و چین و روسیه به آن رأی مخالف دادند. پس از این شکست اما مقامات آمریکایی بلافاصله از تلاش برای فعال کردن مکانیسم ماشه خبر دادند و سعی دارند تا بر هر دری بکوبند و ایران را بیشتر تحت فشار قرار دهند.

تحریم های تسلیحاتی ایران ۱۸ اکتبر (۲۷ مهر ماه) به موجب قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد لغو می شود و چون بعد از پنج سال از اجرای برجام این تحریم‌ها عنوان بین‌المللی نخواهد داشت، این مساله آمریکایی‌ها را نگران کرده است.

پیشینه تحریم های تسلیحاتی ایران به چه زمانی بر می گردد؟
نخستین تحریم‌ بین المللی تسلیحاتی ایران در قطعنامه ۱۶۶۹ جولای ۲۰۰۶ وضع شد. این قطعنامه به طور کلی به ممنوعیت فروش و صادرات سلاح به ایران اشاره دارد اما در ۲۷ مارس ۲۰۰۷ قطعنامه ۱۷۴۷ از سوی شورای امنیت علیه ایران صادر شد که گام مهمی در تحریم های تسلیحاتی ایران محسوب می شود.

در قطعنامه ۱۸۰۳ شورای امنیت نیز سامانه هایی که قابلیت پرتاب تسلیحات هسته ای را دارند، تحریم شدند و بعد از آن، قطعنامه ۱۹۲۹ در ۹ ژوئن ۲۰۱۰ صادر شد.

در این قطعنامه به صورت جدی به موضوع تحریم های تسلیحاتی ایران توجه شد و اعمال محدودیت­ های مندرج در قطعنامه های قبلی را به ممنوعیت تبدیل کرد.

به دنبال توافق برجام در ۲۰ جولای ۲۰۱۵ و صدور قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، موضوع ممنوعیت های قطعنامه ۱۹۲۹ تعدیل و در قالب خاصی از تحریم تسلیحات در پیوست قطعنامه گنجانده شد.

در پیوست دوم قطعنامه ۲۲۳۱، شورای امنیت با یک مکانیسم، موضوع تحریم‌های تسلیحاتی را مطرح و برای رفع تحریم‌ها و محدودیت‌ها جدول زمانی تعیین می کند و مقرر می شود تا ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ تحریم ها برداشته شود.

محمدرضا حسینی حقوقدان بین‌الملل و استاد دانشگاه می گوید: در بند پنجم و ششم پیوست دوم قطعنامه ۲۲۳۱ قید شده که از همه کشورهای عضو خواسته می‌شود به مدت پنج سال (از جولای ۲۰۱۵ ) محدودیت‌هایی در ارتباط با معاملات تسلیحاتی ایران مراعات کنند و از خرید و فروش و هرگونه مبادلات و ترابری در مورد تجهیزات سنگین نظامی مانند تانک، سامانه‌های توپخانه‌های سنگین، هواپیماهای جنگی، هلیکوپترهای تهاجمی، ناو و سامانه‌های موشکی پرهیز کنند.

وی می افزاید: همچنین در این پیوست آمده است، بعد از پنج سال از توافق برجام، کشورها می توانند با ایران مبادلات تسلیحاتی داشته باشند و حتی تاکید شده که قبل از پنج سال هم اگر آژانس تایید کند که ایران انحرافی در تعهدات خود نداشته، این محدودیت‌ها می تواند برداشته شود.

حسینی خاطرنشان می‌کند: طبق اسناد موجود، کارشناسان آژانس بین‌المللی بطور میانگین سالانه ۳۳ مرتبه از سایت و تاسیسات هسته‌ای ایران بازدید کرده‌اند، از این رو باید تاکید کرد که ایران بالاترین همکاری را با این نهاد بین‌المللی داشته است.  

محسن عبداللهی کارشناس حقوق بین‌الملل و دانشیار دانشگاه شهید بهشتی نیز می‌گوید: ایران در مسیر انحراف هسته‌ای حرکت نکرده و درست است که ایران بخشی از تعهداتش را در قالب برجام و براساس مکانیسم اقدام متقابل که در بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام پیش بینی شده بود، تعلیق کرد ولی به معنای دقیق کلمه، ایران ناقض برجام محسوب نمی شود.

عبداللهی تاکید می کند: همه موارد تعلیق شده از سوی ایران به اطلاع آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای و طرف‌های برجام رسیده و تحت نظارت بوده و نتیجه اینها این است که هیچ گزارشی دال بر انحراف هسته‌ای ایران دیده نمی‌شود.

سفر مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی به تهران و حسن نیت ایران
پنجم شهریور ماه نیز پس از سفر دو روزه «رافائل گروسی» مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی به تهران، بیانیه ای منتشر شد که طبق این بیانیه، آژانس بین المللی انرژی اتمی و جمهوری اسلامی ایران توافق کردند تا همکاری های خود را بیش از پیش تقویت کرده، و اعتماد متقابل را به منظور تسهیل اجرای کامل موافقتنامه جامع پادمان و پروتکل الحاقی به آن، که از ١۶ ژانویه ٢٠١۶ بصورت موقت توسط ایران در حال اجرا است، ارتقا بخشند.

همچنین مقرر شد آژانس هیچ سؤال و هیچ درخواستی برای دسترسی به مکان‌هایی فراتر از آنچه که توسط ایران تحت موافقتنامه جامع پادمان و پروتکل الحاقی اظهار شده‌اند، ندارد.

۱۱ شهریور شانزدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام به ریاست «هلگا اشمید» معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در وین برگزار شد و طبق بیانیه پایانی این نشست، اروپا، چین و روسیه بار دیگر بر غیر قانونی بودن تلاش‌های آمریکا برای اعاده تحریم‌های تسلیحاتی ایران تاکید کردند.

نکته محوری و کانونی بیانیه این بود که آمریکا نمی‌تواند فرایند بازگشت تحریم‌های ملل متحد تحت قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را آغاز کند. در بند نخست این بیانیه پس از اعلام برگزاری نشست و طرف‌های حاضر، برجام یک عنصر کلیدی از ساختار عدم اشاعه جهانی دانسته شده که توسط قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت ملل متحد نیز تایید شده است.

این صراحت بیانیه در تاکید بر کلیدی بودن برجام در عدم اشاعه سلاح هسته ای در جهان، یکی از نتایج مثبت سفر اخیر «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی به ایران و تاکید بر تداوم همکاری ایران با این نهاد بین المللی است.

از سویی دیگر، «عبدو آباری» رئیس دوره‌ای شورای امنیت نیز اعلام کرده که با فعال شدن مکانیسم ماشه علیه ایران مخالف است و نیازی به ارائه قطعنامه علیه ایران احساس نمی‌کند و به تصمیم ماه گذشته این شورا به ریاست اندونزی مبنی بر مخالفت با اعمال مکانسیم ماشه علیه ایران، پایبند می‌ماند.

عبداللهی کارشناس حقوق بین‌الملل خاطرنشان می کند: لغو تحریم های تسلیحاتی ایران از دستاوردهای برجام محسوب می شود و برجام ایران را در موضع حقانیت بین‌المللی قرار داده و آمریکا به دنبال از بین بردن این سازوکار حقانیت است. مادامی که برجام وجود دارد، آمریکا با سختی بسیار و به طور نامشروع، در حال اعمال تحریم‌های یکجانبه خود علیه ایران است.

اکنون بعد از شکست قطعنامه پیشنهادی واشنگتن برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران در شورای امنیت، مقامات آمریکایی موضوع فعال‌سازی مکانیسم ماشه را مطرح کرده اند و سعی دارند تا با استناد به برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ این سازوکار را برای مقابله با ایران به کار گیرند.

آیا آمریکا می تواند مکانیسم ماشه را فعال کند؟
عبداللهی معتقد است نه تنها از متن برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ بلکه عمر پنج ساله برجام هم نشان می دهد، مکانیسم ماشه در برجام وجود ندارد و در هیچ جای سند برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ عبارت مکانیسم ماشه نیامده است. آنچه به عنوان مکانیسم ماشه از آن یاد می‌شود، ساز و کار حل و فصل اختلاف پیش بینی شده در بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام است.

وی یادآور می شود: اما آمریکا در سال ۲۰۱۸ صریح و روشن از برجام به طور غیرقانونی خارج شد و اعاده تحریم‌های یک جانبه علیه ایران از مصادیق مهم نقض برجام است و نتیجه خروج آمریکا از برجام این است که دیگر نمی‌تواند به این توافق استناد کند.

کارشناس حقوق بین‌الملل می گوید: همچنین مستقل از برجام، آمریکا نمی تواند به قطعنامه ۲۲۳۱ هم برای بازگرداندن تحریم های ایران استناد داشته باشد زیرا قطعنامه ۲۲۳۱ حیات حقوقی مستقل ندارد و علت وجودی این قطعنامه در برجام نهفته است و در یکی از بندهای برجام تاکید می‌شود که دولت‌های طرف برجام قدری پس از امضای آن، در یک قطعنامه از سوی شورای امنیت همه تحریم‌های ایران را خاتمه می‌دهند.

حسینی حقوقدان بین‌الملل نیز با تاکید بر اینکه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت برای اجرای برجام صادر شده، می‌افزاید: آمریکا با این استدلال که هرچند از برجام خروج کرده اما همچنان مشارکت کننده در قطعنامه هست، می خواهد با استناد به قطعنامه ۲۲۳۱ از مکانیزم ماشه استفاده کند و تحریم‌های علیه ایران را باز گرداند.

حسینی تاکید می کند: از منظر حقوقی، توافق برجام در واقع پیوست اول قطعنامه ۲۲۳۱ است و آمریکا نمی‌تواند بگوید که از بخشی از قطعنامه خارج شده و در بخشی دیگر از آن مشارکت دارد. بنابراین دیگر نمی‌تواند از بند غروب آفتاب (اتمام دوره پنج ساله تحریم‌های تسلیحاتی) در قطعنامه ۲۲۳۱ استفاده و این تحریم‌ها را تمدید کند.

انتخابات آمریکا و دست‌های خالی ترامپ
کش و قوس های واشنگتن در حالی برای جلوگیری از لغو تحریم های تسلیحاتی ایران انجام می شود که آمریکا در آستانه انتخابات  قرار دارد و کاخ سفید را بر آن داشته تا برای جبران شکست های پی در پی ترامپ، بر پرونده ایران تمرکز کند و بهانه نخست هم نگرانی از تحریم های تسلیحاتی است.

به گفته داود هرمیداس باوند عضو سابق نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد و کارشناس مسائل آمریکا، تلاش واشنگتن برای فعال کردن یکجانبه مکانیزم ماشه در حالی که هیچ کشوری با این خواست واشنگتن موافق نیست، به نوعی تجاوز به حقوق بین‌الملل و شورای امنیت است و پیگیری و اصرار ایالات متحده در این زمینه سوال‌برانگیز است.

باوند با اشاره به نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا می گوید: پافشاری آمریکا بر تحریم ایران را با توجه به نزدیک شدن به ایام انتخابات آمریکا ارزیابی می‌کنم زیرا می‌خواهند این کار را در بوق و کرنا کرده و آن را دستاورد ترامپ در قبال ایران معرفی کنند و بگویند با این کار، صلح و امنیت بین‌المللی را هم تامین کردیم.

از: حنانه شفیعی

1071