از این رنگ بوی سنت و تجربه و کمال به مشام می‌رسد. نمی‌خواهم با ادغام بی دلیل رنگ‌ها و بدون اندیشیدن به محتوا، نقاشی و خطاطی کنم. من به فرهنگ غربی دامن نمی‌زنم و مانند هر انسان وطن‌دوستی که به فرهنگ کشورش علاقه‌دارد، نمی‌گذارم فرهنگ بیگانه بر من مسلط شود؛ اینها بخشی از گفته های رضا مافی است که به خلق نقاشیخط در دوره معاصر پرداخت.
رضا مافی در پنجم آذر ۱۳۲۲ خورشیدی در مشهد به دنیا آمد. پدرش زرگر و حکاک بود و برادر بزرگترش محمد نقاشی می‌کرد و به هنرهای تجسمی بسیارعلاقه‌مند بود. به همین دلیل رضا هم از همان دوران کودکی به آموختن خوشنویسی پرداخت. بنابراین رش و نمو در چنین خانواده هنر دوستی باعث تاثیر زیادی در زندگی رضا مافی شد تا اینکه در نوجوانی به گلدوزی نقوش تزئینی و مذهبی بر روی پارچه‌های مخمل در مغازه گلدوزی مشغول شد.
کلاس‌های خوشنویسی
مافی در سال های نوجوانی در مشهد در کلاس های خوشنویسی حاضر می شد و در خدمت جلال الدین اعتضادی مشق خط می کرد. اعتضادی که در دستان کوچک رضا، کیمیایی می دید، بی دریغ آن چه می دانست به او آموخت. شاگردی اعتضادی فرصتی طلایی در آشنایی با تاریخ و شیوه های خوشنویسی قدیم برای مافی به وجود آورد.
رضا مافی مدتی بعد به تهران رفت و در ۱۳۴۳ خورشیدی در انجمن خوشنویسان ایران، در کلاس درس حسین میرخانی استاد ارشد آن انجمن شاگردی کرد و بعد هم به تمرین از خطوط میرزا غلامرضا اصفهانی خوشنویس صاحب‌نام عهد ناصرالدین شاه پرداخت و شیوه‌اش بر خلاف خوشنویسان هم عصر خود به طرف کار قدما میل کرد.
این هنرمند در کلاس‌های آزاد خوشنویسی، رموز این فن را به‌سرعت و دقت آموخت و در زمینه نستعلیق و شکسته‌نستعلیق استاد شد و آن را زیبا می نوشت، چنان‌که از همان نخستین نمایشگاهش در موزه ایران باستان در ۱۳۴۶ خورشیدی توجه هنرشناسان به خط و ربط او جلب شد.
ویژگی‌های هنر نقاشیخط
مافی در خلق آثارش یک سونگر و تک بعدی نبود و به یک اندازه به هر ۲ بیان بصری سنتی و مدرن توجه داشت. این ویژگی، او را در میان خوشنویسان و نقاشان معاصرش ممتاز کرد.
وی در استفاده از تکنیک‌ها و متریال‌های گوناگون دست به تجارب جدید می‌زد و با تلفیق مواد مختلف به مضمون اثر می‌رسید. بنابراین او در ایجاد اثر هنری نقاشیخط، روش‌های خاص خود را داشت و به احساس آنی یا بداهه علاقه‌مند بود و آن را مهم می‌دانست.
مافی از خوشنویسی صرف آغاز کرد، جذبه خط نستعلیق او را به نقاشی کشاند. خمره‌های متفاوت او در پی یکدیگر و به شیوه ای تکامل یابنده بود. تابلوهای او نقاشی‌هایی است که از خط نیز بهره‌برده است.
این هنرمند در آثارش پیشرو و آگاه و ترکیب آثارش متنوع و هوشیارانه بود. در یک تابلو، او ترکیبی اریب از رنگ قهوه‌ای ساخته است. انگار از تکه ابری باران بارد و قطرات باران حرف های نستعلیق است اما در مجموع از دور که بنگری، ترکیب تابلو از حرکت رنگ، سایه‌روشن حروف، با حرکت سریع قلم، ساخته شده‌است. در اثری دیگر شرابه‌های حروف بر سطح تابلو می‌لغزد و رویه‌های گوناگون پدید می‌آورد. انگار واژه‌ها در هم بافته شده است.
مافی درباره آثار و شیوه هنری خود می‌گوید: هدف من زنده نگه داشتن خط زیبای نستعلیق است. تابلوهای من بر پایه‌های یک هنر اصیل و سنتی استوار است و از این روست که با فارغ بالی جست و جو می‌کنم بی‌آنکه بخواهم ریشه این هنر را بخشکانم، چراکه هدف آن احیاست نه انهدام. فکر می‌کنم انواع خطوط و به ویژه خط نستعلیق از نظر فرم بسیار غنی است، با فراز و نشیب‌ها و کشیدگی‌ها و دوایر آن که کاملاً حالات القایی زیادی را دربردارند.
این هنرمند به سنت و مدرنیسم توجه داشت. با اینکه آثار او متوجه و متاثر از هنرهای سنتی است اما دستیابی به فرم‌های جدید از اصول تخطی ناپذیر او بود. بیان تصویری آثارش یکسونگر و تک بعدی نبود و از ویژگی‌های مهم کارهای او چند بعدی بودن نگرشش در قلمرو هنر خوشنویسی بود. این ویژگی او را در میان خوشنویسان و نقاشان معاصرش ممتاز کرده بود.
گرایش به ادبیات و فرهنگ ایرانی و اسلامی
این هنرمند به ادبیات و فرهنگ ایرانی و اسلامی گرایش شدید داشت. خود او در این باره می‌گوید: من یک نقاش خطاط هستم ولی خواننده شعر هستم و زیاد هم شعر می‌خوانم و همین شعرها است که بر من تأثیر می‌گذارند و من می‌توانم یک تابلو به وجود آورم اما از شعرهایی استفاده می‌کنم که حرف اتصالی بیشتری داشته باشند. برای مثال «باهر دو جهان عشق، به یک دل نتوان باخت»، یکی از شعرهایی است که خیلی خوب می‌شود از آن استفاده کرد.
دستاوردهای هنری
مافی علاوه بر کار هنری، برای تحقیق و به قول خودش سیاحت و مطالعه در زمینه هنرهای شرقی چندین بار به کشورهای آسیایی و اروپایی سفر کرد و ره‌آورد این سفرها همیشه برای او پربار بود.
برگزاری نمایشگاهی از آثار نقاشی آمیخته با خط این هنرمند در گالری سیحون نقطه عطفی در تاریخ این هنر به شمار می‌رود زیرا برای نخستین بار خوشنویسی که تا به آن روز هنری سنتی به حساب می‌آمد با شیوه‌های نقاشی مدرن تلفیق می‌شد. مافی که هم خوشنویس بود و هم نقاش، از ترکیب این ۲ هنر راهی نو و شیوه‌ای جدید در هنر معاصر ایران پدید آورد که تا به امروز ادامه پیدا کرده و پیروان فراوانی دارد.
مافی در ۱۳۵۸ خورشیدی نمایشگاهی در باغ فردوس ترتیب داد که سخت مورد استقبال قرار گرفت. وی با خط سودایی خود، شعرهای انقلابی شاعران متعهد زمان را هنرمندانه بازتاب داد.
مافی در طول ۳۹ سال زندگی بیش از ۸۰۰ تابلو از خود به یادگار گذاشت و در حدود ۵۰ نمایشگاه از آثار او در داخل و خارج از کشور از جمله در کشورهای فرانسه، پاکستان، بلژیک، ترکیه، یوگسلاوی، انگلستان، سوئیس و ایتالیا عرضه و مورد توجه علاقه‌مندان قرار گرفت و در حال حاضر هم نمونه‌هایی از آثارش در گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران، کتابخانه ملی ایران، وزارت امور خارجه و چند مجموعه خصوصی خارج از ایران نگهداری می‌شود.
همچنین نمایشگاه در موزه ایران باستان (۱۳۴۶)، نمایشگاه‌های انفرادی (سال‌های ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۴)، نمایشگاه جمعی در پاریس (۱۹۷۱)، نمایشگاه انفرادی در پاریس (۱۹۷۲)، نمایشگاه انفرادی تهران -نمایشگاه هنرمندان معاصر در موزه ایران باستان (۱۳۵۰)، نمایشگاه جمعی تالار دانشکده‌های هنرهای زیبا (۱۳۵۱)، شرکت در نمایشگاه هنرمندان ایران در پاکستان (۱۳۵۲)، نمایشگاه جمعی در گالری لوترک (۱۳۵۳)، نمایشگاه سیمایی از هنر معاصر ایران (۱۳۵۴)، نمایشگاه جهانی بلونیا در ایتالیا و شهر بال سوئیس (۱۳۵۵)، نمایشگاه انفرادی در بزرگداشت شهدای انقلاب اسلامی در باغ فردوس (۱۳۵۸) از جمله نمایشگاه هایی هستند که مافی در آنها شرکت داشت.
درگذشت
رضا مافی آخرین نمایشگاه آثارش را در ۱۳۵۸ خورشیدی در تهران برای بزرگداشت شهیدان راه آزادی برپا کرد. در این نمایشگاه در پوستری تحت عنوان «آزادی اگر می‌طلبی غرقه به خون باش» نوشت: نقدینه‌ای که از فروش تابلوها به دست آمده خرج سنگ نبشته‌های انقلاب اسلامی شود و سرانجام این هنرمند در یکم مهر ۱۳۶۱ خورشیدی در ۳۹ سالگی و در اوج موفقیت هنری به‌هنگام اسب‌سواری از اسب سقوط کرد و دچار خون‌ریزی مغزی شد و در روز چهارم مهرماه درگذشت و در حرم عبدالعظیم حسنی به خاک سپرده شد.
نظر شما