مواضع ترکیه و درگیری ارمنستان و جمهوری آذربایجان

این مساله می تواند ناشی از علایق فرهنگی، نژادی، اجتماعی، دینی، اقتصادی نیز باشد. برای نمونه روابط ترکیه با بخش ترک نشین قبرس و جمهوری آذربایجان نیز متفاوت از روابط این کشور با دیگر کشورها است.

بخش ترک نشین قبرس و جمهوری آذربایجان مناطق اولویت دار برای ترکیه هستند. ترکیه بعد از استقلال جمهوری آذربایجان روابطی بسیار نزدیک و حتی متفاوت از دیگر جمهوری های ترک نشین آسیای میانه با باکو برقرار کرد.

بعد از اعلام استقلال جمهوری آذربایجان و شناسایی رسمی آن کشور از سوی ترکیه طبق یک رسم نانوشته روسای جمهور ترکیه پس از روی کار آمدن اولین سفر خارجی خود را به بخش ترک نشین قبرس و جمهوری آذربایجان انجام می دهند.

از سوی دیگر اختلافات تاریخی بین ترکیه و ارمنی ها و ارمنستان نیز مساله ای نیست که بر کسی پوشیده باشد. به رغم برخی تلاش های ناموفق برای حل این اختلافات تاریخی بعد از روی کار آمدن حزب عدالت وتوسعه، ترکیه و ارمنستان موفق به حل مسایل فیمابین نشدند و تاکنون از عمق این اختلافات نه تنها کاسته نشده بلکه این اختلافات در برهه های زمانی مختلف تشدید نیز شده است.

در سالهای گذشته و به رغم نیازهای مبرم  اقتصادی ارمنستان، دو کشور از بازگشایی مرزهای مشترک خودداری کردند. فاصله ایروان از مرزهای ترکیه  بسیار اندک است و در صورت بازگشایی مرزهای مشترک آن کشور علاوه بر تامین نیازهای خود می تواند گردشگران ترک را جذب کند. به رغم این مساله دو کشور مرزهای خود را همچنان مسدود نگهداشته اند و مرزهای ترکیه و ارمنستان تنها مرزهای مسدود ترکیه با همسایگانش است.

در اختلافات مختلف بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان نیز ترکیه منطبق با سیاست سنتی خود بدون قید و شرط از جمهوری آذربایجان حمایت می کند و دیدگاه عمومی در ترکیه نیز منطبق با سیاست دولت و در راستای حمایت از مواضع باکو است.

در آخرین مورد درگیری بین نیروهای جمهوری آذربایجان و ارمنستان نیز این سیاست تغییری نکرده و علاوه بر مسوولان رسمی و سیاستمداران این کشور مردم عادی نیز در شبکه های اجتماعی بطور گسترده حمایت خود را از جمهوری آذربایجان اعلام کرده اند.

دیدگاه مقامات ترکیه درباره جنگ قره باغ

بعد از آخرین درگیری ها که هر یک از طرفین درگیر مدعی آغاز درگیری از جانب طرف مقابل بودند, وزارت خارجه ترکیه با حمایت از جمهوری آذربایجان در بیانیه ای ارمنستان را بخاطر آنچه"نقض آشکار حقوق بین‌المللی" خواند، این کشور را به شدت محکوم کرد.

تندترین موضع گیری در این زمینه را رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه داشت. وی بعد از سخنان نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان که از جامعه جهانی خواست از عدم مداخله ترکیه در درگیریها اطمینان حاصل کنند، از شهروندان ارمنستان خواست علیه نخست وزیر کشورشان بایستند و آینده خود را بدست بگیرند.

اردوغان، در یک اظهار نظر دیگر در زمینه این درگیریها در سمپوزیوم مشترک دانشگاه‌های استانبول و مرمره که با موضوع «مدیترانه شرقی و قوانین بین‌المللی در چارچوب تاریخ، سیاست و روابط بین‌المللی» در کاخ دلمه‌باغچه استانبول برگزار شد، تصریح کرد: باید بحران در منطقه که با اشغال قره‌باغ کوهستانی آغاز شد، هر چه سریعتر پایان یابد.با ترک فوری سرزمین‌های اشغالی جمهوری آذربایجان توسط ارمنستان، صلح و آرامش مجددا در منطقه برقرار خواهد شد.
اردوغان گفت: ترکیه با تمام توان و قلب خود همچنان در کنار کشور دوست و برادر جمهوری آذربایجان خواهد ماند
خلوصی آکار وزیر دفاع ملی ترکیه نیز متعاقب شروع درگیریها با همتای خود در جمهوری آذربایجان ذاکر حسن اوف تماس تلفنی گرفته و تاکید کرد که آنکارا در دفاع از تمامیت ارضی در کنار برادران خود در جمهوری آذربایجان خواهد بود.
متعاقب شروع درگیریها مصطفی شنتوپ، رئیس مجلس ترکیه نیز با صاحبه غفاراوا، همتای خود در جمهوری آذربایجان مکالمه تلفنی انجام داد و گفت:ترکیه  از جمهوری آذربایجان با شعار «یک ملت، دو دولت» حمایت همه جانبه به عمل خواهد آورد.

دیدگاه های مخالف در داخل ترکیه

در این میان برخی دیدگاه های مخالف هم در ترکیه وجود داشت که "فهمیم تاشتکین" از جمله معدود روزنامه نگاران ترکیه است که دیدگاهی مخالف جریان عمومی در این زمینه ابراز کرد.

وی در مقاله ای در پایگاه اینترنتی گازته دیوار با تیتر "تله"نوشت:  ائتلاف «حزب عدالت و توسعه- حزب حرکت ملی گرا – ملی گرایان» به عنوان یک حلقه «تنش-درگیری»، دیگر استعداد و توانایی حل مسائل از راه های طبیعی در داخل و خارج را ندارد.این ائتلاف، به علت طبیعت و ماهیتی که دارد، در اصل از ابتدا چنین استعدادی نداشت. قفقاز هم به چیدمان تنش و درگیری در سوریه، لیبی و شرق مدیترانه افزوده می شود. با توجه به ابعاد تسویه حساب مستقیم و غیرمستقیم با روسیه، می توان این چیدمان را به شکل مثلث سوریه، لیبی و قفقاز ترسیم کرد.  

وی با اشاره به اینکه درگیری ها میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان مجدداً شعله ور شد و این بار وضعیت بسیار جدی است، نوشت:  هر دو کشور حالت فوق العاده اعلام کردند. اتهامات در مورد آغازکننده حملات، اهمیتی ندارد. علل و نتایج مسئله۳۰ ساله، موضع طرفین و مولفه های درگیری برهمگان آشکار است. روسیه در بحران ماه جولای، علاوه بر شرکت در رزمایش نظامی۲۰۲۰ قفقاز به همراه ارمنستان که یکی از اعضای این رزمایش است، موضع «یک برادر بزرگ که احساس مسئولیت می کند» را بین دو طرف اتخاذ کرده بود. ترکیه هم به شکل بی سابقه ای به لحاظ رزمایش های نظامی، هم افزایش ظرفیت نظامی و هم هماهنگی با باکو، موضع تهاجمی اتخاذ کرده بود. از آن تاریخ به بعد، هر اتفاقی از آمادگی برای جنگ خبر می داد.  

به نوشته تاشتکین، پراکندگی بیش از حد بین جوامع بین المللی، دور شدن آمریکا از این موضوع به دلیل نزدیک شدن تاریخ انتخابات، موضع دوگانه روسیه که برغم حمایت از ارمنستان، به مناسبات خود با  جمهوری آذربایجان نیز اهمیت قائل است و بی شک حمایت شدید ترکیه، باعث می شود که باکو به خود بگوید «یا الان، یا هیچ وقت».

به نوشته روزنامه نگار ترک، درتاریخ ۲۴ سپتامبر وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان گام ها و سخنانی که نیکول پاشینیان بعد از نشستن برکرسی نخست وزیری ارمنستان از سال ۲۰۱۸ برداشته و صرف کرده است را «اقدامات تحریک آمیز و ناقض صلح» ارزیابی کرده و با تاکید بر لزوم تهیه یک تقویم، گفته بود «باید مسئله بر مبنای تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان حل گردد. به هیچ وجه نباید تمامیت ارضی این کشور موضوع مذاکره باشد. قره باغ به جمهوری آذربایجان تعلق دارد». این اظهارات به همراه آمادگی و تدارکات نظامی، خبر از شروع یک عملیات نظامی می داد. در اصل حتی اگر دولت پاشینیان اساس«دادن خاک برای صلح» را کنار گذاشته و روابط خود با قره باغ را تقویت کند، باز هم ارمنستان عموماً موضع دفاعی اتخاذ می کند. استراتژی ارمنستان بر« اجبار به پذیرش و حفظ وضعیت موجود در مناطق بدست آمده» و استراتژی جمهوری آذربایجان بر «بازپس گرفتن این مناطق» استوار است.  

تاشتکین با اشاره به پیروزهای اعلامی از سوی جمهوری آذربایجان در این درگیریها نوشت: اخبار دیروز ابتدا به شکل «در پی حمله نیروهای ارمنستان به مناطق مسکونی، درگیری ها آغاز گردید» بود و ساعتی بعد جای خود را به مژده «نجات خاک آذربایجان از اشغال ارمنستان» داد. درطول روز اعلام گردید ۷ روستا و کوه آزاد شد، جاده واردنیس- آغدره هم تحت کنترل درآمد. ارتش جمهوری آذربایجان نقاط زیادی از جمله استپاناکرت (هان کندی) پایتخت قره باغ را با موشک ها مورد هدف قرار داد. ارتش جمهوری آذربایجان این بار در مقایسه با حملات قبلی، بسیار برنامه ریزی شده پیش می رود.

تاشتکین با اشاره به سخنان پاشینیان نخست وزیر ارمنستان مبنی بر آمادگی ارمنستان برای جنگ و فراخوان به بسیج عمومی، افزود: وی با پوتین رهبر روسیه تماس برقرار نموده و خطاب به جوامع بین المللی گفت که "تمامی امکانات خود را جهت منصرف کردن ترکیه از مداخله گری در امور قفقاز بکار ببرید. اگرترکیه متوقف نشود، وضعیت ممکن است به سمت یک جنگ تمام عیار پیش رود. اگر به دیپلماسی برنگردیم، پس از یک مرحله، ممکن است در مورد خطر رویارویی ترکیه و روسیه صحبت کنیم." 

به نوشته تاشتکین، وزارت خارجه ترکیه اعلام کرد «جمهوری آذربایجان به هر شکل که بخواهد، درکنار آنها قرار خواهیم گرفت». معنای این جمله یعنی دادن ضمانت در مورد قواعد تعامل دولتی است. آیا منظور از «به هر شکل که بخواهد»، کدامیک از اینهاست؟ وحدت نظامی، مداخله هوایی، دادن تانک، توپ، تفنگ، پهپادهای مسلح و غیرمسلح، شبه نظامی.... و یا همه اینهاست؟  

به نوشته تاشتکین، آخرین موردی که در میان کمک ها برشمرده شده « شبه نظامیان»، می تواند سر و صدا راه بیاندازد. چند روزی است که ادعای سازماندهی به شبه نظامیان سوریه و اعزام آنها به منطقه درگیری در قفقاز، بیش از پیش در آنکارا به گوش می خورد. تصاویر شبه نظامیانی که در هواپیما کنار هم نشسته اند، تصاویر کسانی که در آزادراه های جمهوری آذربایجان با خودروها به جبهه می روند و صدای یک جنگجو در فضای مجازی پیچیده است.   

وی افزود: دیده بان حقوق بشر سوریه دیروز وارد عمل شد. به اعتقاد آنها ۳۰۰ شبه نظامی که اکثر آنها متعلق به گردان های سلطان مراد و الشامات هستند، با وعده حقوق ماهانه ۲۰۰۰-۱۵۰۰ دلاری از عفرین جدا شده و به جمهوری آذربایجان انتقال داده شدند. در تاریخ ۲۶ سپتامبر ۱۴۰۰ تن از شبه نظامیان از لیبی به سوریه بازگشتند. از بین آنها نیز تعداد زیادی برای رفتن به منطقه درگیری در قفقاز متقاعد شده اند. بعضی از منابع هم ادعا می کنند، حقوق ماهانه این شبه نظامیان ۶۰۰-۵۰۰ دلار است.

تاشتکین افزود: هم زمان با این خبرها، رسانه های طرفداردولت ترکیه با موضعی که بسیج شبه نظامیان را معذور نشان می داد، نوشتند: «ارمنستان به منظور آموزش شبه نظامیان علیه جمهوری آذربایجان، تروریست های پ.ک.ک-ی.پ.گ را به سرزمین های تحت اشغال خود انتقال می دهد». چون خبرهای بسیج شبه نظامیان علیه جمهوری آذربایجان تایید نشده بود، این خبرها با احتیاط مورد ارزیابی قرار گرفت. طرف مقابل هم به تبلیغات خود ادامه می دهد. درلیبی هم ابتدا گفته بودند شبه نظامیان به این کشور فرستاده نشدند، اما اردوغان بعداً خبر اعزام شبه نظامیان به لیبی را تایید کرده و به آن افتخار کرد.  

روزنامه نگار ترک با تاکید بر اینکه از آغاز بحران سوریه، شبه نظامیان به ابزار سیاست خارجی دولت اردوغان تبدیل شده اند، افزود: متاسفانه ترکیه به کشوری که ارباب گروه های جهادگر می باشد، تبدیل شده است. هر چند جریان شبه نظامی میان سوریه و لیبی، ترکیه را وارد کلوپ «دولت های غیرطبیعی»کرده است، اما تا حدودی هم فرستنده ها و هم گیرنده های شبه نظامیان راضی بودند.

تاشتکین نوشت: لیکن مسئله قره باغ، بسیار متفاوت است. قبل از هر چیز جنگجویان جهادگر سنی را مجبور می کنند در صف های مشترک با شیعیانی که «دشمن و کافر» می شمارند، وارد جنگ شوند،  این رابطه را راساً خودشان تشکیل می دهند.

به نوشته روزنامه نگار ترک، فراتر از هویت دینی جمهوری آذربایجان، وارد کردن جهادگران به قفقاز، به منزله خط و نشان کشیدن به روسیه است. یکی از فاکتورهایی که روسیه را برای ورود به جنگ سوریه متقاعد کرد، ایده «سر به نیست کردن جنگجویان قفقاز در جغرافیای دورتر از قفقاز بود». احتمال بازگشت جنگجویان قفقازی از سوریه، زنگ خطر را در روسیه به صدا درآورده است .  در حال حاضر شبه نظامیانی که به جبهه قفقاز انتقال داده شده اند، از بین لشکر حمزه و گردان سلطان مراد انتخاب شده اند. اما در هر حال یک کریدور گشایش یافته و ممکن است دیگران هم بیایند. انگیزه اصلی تمامی این گروه ها، جنگ با روسیه است. روسیه در برابر این تحول، بی تفاوت نخواهد ماند.   

تاشتکین نوشت: تلاش ترکیه برای حضور در قفقاز از طریق جمهوری آذربایجان با الهام از بسیج ۱۹۱۸، از سوی روسیه چندان قابل هضم نیست. ارمنستان در خط مقدم جبهه قرار دارد، روسیه هم در یک قدمی آن کشور ایستاده است. شاید مخاطب بحران، بر اساس ابعاد مداخله، بسرعت تغییر یابد. لذا باید از کسانی که به دنبال ماجرا جویی در قفقاز هستند، پرسید «در این اقدام خود تا چه اندازه جدی هستید؟» شاید جمهوری آذربایجان برای تغییر وضعیت موجود، به جنگ تن بدهد. اما حرکت ترکیه با شعار«دو دولت، یک ملت»، با کدام استراتژی و یا انتظارات ارتباط دارد؟ اگر مسئله «قره باغ» است، آیا تصور می کنند که می توانند این جنگ را تا آخر ادامه دهند؟ آیا هدف، در تنگنا قرار دادن روسیه در لیبی و سوریه با شعله ورکردن آتش در قفقاز می باشد؟   

روزنامه نگار منتقد ترکیه می پرسد: آنکارا در سوریه در ازای خروج از ادلب، درخصوص واگذاری کوبانی، منبج و تل رفعت به ترکیه چانه زنی می کند. آیا منتظر مسامحه در این زمینه هستند؟ و یا خواستار رفع مانع روسیه درمقابل جفرا و سیرت در لیبی می باشند؟ اگر روسیه در این چانه زنی شرکت نکند، چه خواهد شد؟

این نویسنده منتقد ترک در خاتمه تنها راهکار منطقی  در مواجهه با بحران قفقاز را مذاکره و دیپلماسی می داند و می گوید: جنوب قفقاز از دو قرن پیش صحنه بازی روسیه محسوب می شود، هرگونه درگیری در قفقاز، استعداد کنترل بیشتر منطقه توسط روسیه را تقویت کرده است. حال که فشارها در سوریه و لیبی افزایش یافته و بادبان ها در شرق مدیترانه به آب انداخته شده، شاید هم آتش قفقاز برای خشک کردن عرق شرکای حاکمیت کفایت کند، اما نباید از سکوت روسیه برداشت غلط نمود. از سوی دیگر به آتش انداختن قفقاز، زخم های عمیقی در میان ملت ها ایجاد خواهد کرد. این بار، بسیار سنگین است. باید برای تقویت صلح، به راه های صلح آمیز متوسل شد.