نقش مغفول سلامت روان در روزهای کرونایی

کرونا این میهمان ناخوانده آمد و در کمترین زمان همه جهان را تحت قلمرو خود درآورد، کمتر کسی فکر می کرد این بیماری بتواند چنین اثرات مخرب اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی وسیعی را از خود برجای بگذارد.

بسیاری این ویروس هزار چهره را تنها یک عامل بیماری زای گذرا همانند بسیاری دیگر از پاندمی‌های شیوع یافته در نسل بشر  تصور می کردند که خیلی زود عمرش به پایان می رسد و کوله بار خود را می بندد و برای همیشه می رود اما گذشت بیش از هشت ماه از ورود این ویروس به جهان نشان داد که قرار است همچنان بتازد و روز به روز افراد بیشتری را در بستر انداخته و یا راهی خانه ابدی کند.

هر چند دولت ها تلاش کردند با پیروی از توصیه های سازمان جهانی بهداشت (who) قوانین سختگیرانه ای برای جلوگیری از شیوع این بیماری به کار بگیرند، اما همین خسارت های ناشی از کرونا و در قرنطینه ماندن، تاب و تحمل بسیاری از مردم را ربود، بگونه ای که سازمان جهانی بهداشت از این وضعیت ابراز نگرانی کرد و کاهش آسیب های اجتماعی به ویژه  گسترش و ارتقای سلامت روان را بیش از گذشته مورد توجه قرار داد.

پیش از پاندمی کرونا، کشورهای جهان کمتر از ۲ درصد بودجه کلی سلامت خود را به حوزه سلامت روان اختصاص می‌دادند و به همین علت، اغلب توانایی پاسخگویی به نیازهای شهروندان را در این حوزه نداشتند.

 اما  بررسی اخیر سازمان جهانی بهداشت نشان می دهد، شیوع بیماری کووید -۱۹ موجب بروز اختلال یا توقف در ارائه خدمات سلامت روان ضروری در ۹۳ درصد کشور جهان شده در حالی که تقاضا برای دریافت این نوع خدمات روبه افزایش است.

همین سازمان اعلام کرده که با ارزیابی وضعیت ۱۳۰ کشور در سراسر جهان، اطلاعات دست اولی را جمع‌آوری کرده است که آثار نامطلوب شیوع بیماری کووید -۱۹ را بر دسترسی به خدمات بهداشتی و سلامتی و همچنین نیاز فوری به سرمایه‌گذاری در این حوزه نشان می‌دهد. درحالیکه پیش از این نیز نسبت به کمبود سرمایه‌گذاری در حوزه بهداشت روان هشدار داده بود.

اکنون شیوع گسترده کووید -۱۹ موجب کاهش درآمد، قرنطینه طولانی، از دست دادن عزیزان و سوگواری در تنهایی شده و نیاز عمومی به دریافت خدمات بهداشت روانی را به میزان قابل توجهی افزایش داده  بطوری که بسیاری از شهروندان در این دوران درگیر مصرف موادمخدر و  اضطراب و بی‌خوابی شده‌اند و  این در حالی است که ابتلا به بیماری کووید ۱۹ نیز می‌تواند به طور مستقیم موجب بروز پیچیدگی‌های روانی مانند هذیان، تحریک‌پذیری و سکته مغزی شود.

زهرا ۳۹ ساله که خود و خانواده اش چندی پیش به کرونا مبتلا شده بودند، در این خصوص گفت: از وقتی که ویروس منحوس کرونا پا به دنیا گذاشت،  همه را به نوعی به طور مستقیم و غیرمستقیم گرفتار کرد به طوریکه هم اکنون نوعی دلهره و اضطراب عجیبی در خانواده ها حاکم  شده چراکه با تجربه جدید و در نوع خود وحشتناکی مواجه هستند.

وی اضافه کرد: در همان ماه های اول شیوع این ویروس، اغلب مردم نکات متعدد بهداشتی را با وسواسه فکری بالا مورد توجه قرار می دادند اما ادامه وضعیت رعایت پروتکل های بهداشتی را ضعیف کرده و از سویی دل نگرانی های عمومی را به مراتب افزایش داده است.

این شهروند زنجانی ادامه داد: از طرفی نباید از بیماران کرونایی غافل بود، چرا که پس از بهبودی نیز شاهد نگاه های سرد و دوری اطرفیان از خودشان هستند، انگار جرم مرتکب شده اند، طرد می شوند و بروز همین مساله نیز سلامت روان آنان را با چالش جدی مواجه می کند.

به اعتقاد کارشناسان و متخصصان این موضوع بیانگر آن است که سلامت روان بعدی از مفهوم سلامتی است و در بحران ها، نقش حفظ و ارتقای سلامت روان بیشتر به میان می آید، زیرا تجربه ثابت کرده که در بحران ها اختلالات روان پزشکی و مسائل روان شناختی بیشتر مطرح می شوند و این امر کاملا طبیعی است، زیرا علت بروز این اختلالات ریشه در مسائل روانی و اجتماعی و زیستی دارد پس باید با برنامه های  پیشگیرانه برای جلوگیری از بروز یک سری از بیماری های ناتوان کننده روانپزشکی به مقابله با این بحران رفت و برای شرایط در حین کرونا و بعد از کرونا برنامه های پیشگیرانه بیشتر و بهتری برای بودن در کنار مردم ارائه کرد.

راه درازی برای آگاهسازی سلامت روان در پیش داریم

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی استان زنجان نیز با بیان اینکه شعار هفته سلامت روان امسال " سـلامت روان بـرای همـه، سـرمایه گذاری بیشـتر، دسترسی بیشـتر، برای همه، همـه جـا" نامگذاری شده است، گفت: بـدون تردیـد یکـی از مهمترین مخاطبان این پیـام، مسؤولان کشـور هسـتند و مهمترین روش برای پیشـبرد اهداف عالی حوزه سـلامت روان، حمایـت طلبی اسـت.

دکتر محمدرضا صائینی افزود: هم اکنون جامعه تا حدود زیادی از اهمیت سلامت روان و وجود آن برای افراد جامعه آگاه شده اما راه درازی در ادامه آگاه سازی جامعه پیش رو داریم و در این میان وظیفه متولیان حوزه بهداشت و درمان کشور و سازمان های متولی امر در ارتباط با مردم و در شرایط کنونی  بیشتر شده است چرا که اکنون دنیا در شرایط  بحرانی قرار دارد و  بیش از هر زمان دیگر در این شرایط باید از هر فرصتی برای ارائه خدمت به مردم و  مشارکت با مردم استفاده کرد.

وی ادامه داد: شیوع کووید -۱۹ در جهان که بر سلامت روان میلیون ها انسان تاثیر دارد و شـواهد موجـود نشـان مـی دهـد کـه همـه گیـری بیمـاری کرونـا در جامعـه، منجـر بـه ابتـلا و مـرگ تعـدادی از هـموطنـان شـده، بـدون تردیـد یکـی از مهمتریـن تبعـات ایـن همه گیـری عـلاوه بـر آسـیب هـای اجتماعـی و اقتصـادی و مـرگ و میـر بـالای آن، عوارض روانشـناختی بـه جامانـده از آن خواهد بود.

صائینی خاطرنشان کرد : متاسفانه این بیماری در گـروه های مختلـف جامعـه موجب افزایـش اسـترس، اضطراب و گاهی ترس شده که در این زمینه بارها گفته شده که بر اساس نتایج آخرین پیمایش سلامت روان در سال ۹۰-۸۹ در جمعیت ۱۵ تا ۶۴ ساله کشور، ۲۳ درصد از افراد مبتلا به یک اختلال روان پزشکی در طیف شدید تا خفیف بوده اند که نشان دهنده این است که اختلالات روانی شیوع بالا با بار بیماری زیاد است.

وی اظهار داشت: اختلالات روانپزشکی بیماری های شدید و ناتوان کننده ای هستندکه بار زیادی برخانواده و جامعه دارند، بطوری که خودکشی اورژانس روانپزشکی بوده و دومین علت اصلی مرگ در بین سنین ۱۵ تا ۲۹ محسوب می شود، هر خودکشی فاجعه ای است که خانواده ها، جامعه و کل کشور را تحت تاثیر قرار می دهد و تاثیرات طولانی مدت و مخربی بر افراد بازمانده دارد.

صائینی گفت: با توجه به اینکه در شرایط فعلی با یک بحران بهداشت روان ممکن است روبه رو شویم در نتیجه نیاز به حمایت روانی اجتماعی و مداخلات بهداشت روان در این مدت بیشتر شده، بطوری که  پوشش بهداشت جهانی" uhc" با هدف این که همه افراد بدون مشکلات مالی به خدمات بهداشت روان با کیفیت مورد نیاز خود، در هر زمان و مکانی که نیاز دارند، باید در دسترسی باشند و اعتقاد بر این است که این امر امکان پذیر است و مراقبت های بهداشتی اولیه باید ادامه دار و با خدمات بیشتر انجام شود.

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی استان زنجان ادامه داد: بنابراین در این شرایط فعلی، هیچ کس نباید از مراقبت های بهداشت روان در هر کجا که باشد منع شود و برنامه های حمایت های روان شناختی در بلایا  و بهداشت روان در شرایط  همه گیر کووید- ۱۹ و تاثیر آن بر شهروندان از اهمیت زیادی برخوردار بوده و به همین دلیل موضوع روز جهانی بهداشت روان در سال ۲۰۲۰ " بهداشت روان برای همه سرمایه گذاری بیشتر دسترسی بیشتر همه جا و همه وقت"  نام گذاری شد.

اولویت بر توجـه و تمرکـز جـدی بـر آمـوزش و ارتقـای سـوادسـلامت روان باشد

وی افزود: بر این اساس، سلامت روان بیش از هر زمان دیگری در اولویت است و شرایط فعلی یکـی از سـخت ترین بحـران هـای حـوزه سـلامت است که  بـدون تردیـد عـوارض و آسـیب هـای بـه جامانـده از ایـن بحـران، تاثیـرات زیادی بـر تمـام ابعـاد زندگـی انسـان هـا خواهـد گذاشـت.

صائینی گفت : از ایـن رو توجـه و تمرکـز جـدی بـر آمـوزش و ارتقـای سـوادسـلامت روان، توانمنـدسـازی و تـاب آوری افراد جامعـه، برنامـه ریـزی دراز مدت در حـوزه سـلامت روانـی اجتماعـی به عنوان وظیفـه انسـانی، یـکی از  ضـروریات مهم در حوزه سـلامت است.

این مسؤول اظهار داشت: از این رو گروه سـلامت روانـی، اجتماعــی و اعتیــاد بــا همــکاری ســایر حوزه های سلامت  تــلاش فراوانی درجهت پاسـخ گویی بـه نیازهـای حـوزه سـلامت روان جمعیت عمومـی و ارائـه خدمـت بـه گـروه هـای در معـرض خطـرداشته  و به علت شیوع ویروس کرونا  و ایجاد محدودیت ها  تلاش شده تا خدمـات حــوزه ســلامت  کاهش نداشته باشد و از طــریق دیگــر از جملــه خدمات تلفنــی ماننــد سامانه کشوری ۴۰۳۰ و سامانه ۳۳۰۱۹۰ دانشگاه  به عموم مردم در زمینه پیشگیری از استرس و نگرانی و مداخله در اورژانس های روان پزشکی و از همه تر مشاوره در سوگ  را برای جمعیت عمومی ارائه می کند.

وی با اشاره به اینکه هیچ ابزاری در حد آگاه سازی و بالا بردن سواد سلامت روان و خودمراقبتی تاثیر گذار نخواهد بود، اضافه کرد:  باید همچنان اقداماتی انجام شود تا سطح آگاهی مردم افزایش یابد تا زمانی که نگرش شان تغییر پیدا کند تا آنجایی که سلامت روان جزو اعتقادات مردم شود.

به گفته این مسؤول بهداشتی، اعتقاد به سلامتی و اعتقاد به حفظ سلامتی و خود مراقبتی با توجه با افزایش آگاهی عمومی و همچنین" uhc "که همان پوشش سلامت همگانی است باید جدی گرفته شود و علاوه بر آن در سیستم بهداشتی در دانشگاه می توان با آموزش های همگانی، در ارائه خدمات بهداشتی و درمانی همگانی مثل همیشه مفید واقع شد.

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی استان زنجان خاطر نشان کرد: در این زمینه همکاری ذینفعان جامعه، نهاد ها و سازمانها برای  کمک به همدیگر و بالابردن آگاهی فرد و جامعه در مورد سلامتی، تاثیر بسزایی دارد و باید بیشتر از هر زمان به ارائه خدمات مربوط پوشش همگانی سلامت روا گام برداشت، چون جای درنگ نیست اکنون زمان و تاریخ منتظر ماست منتظر انسان هاست که این بحران را نیز همچون بحران های گذشته همچون حوادث و بلایایی که شاهد و ناظر بوده ایم، پشت سر بگذاریم.

ترس و اضطراب از کرونا تا حدودی طبیعی است 

عضو کمیته روانپزشکی اجتماعی انجمن علمی روانپزشکان ایران نیز بااشاره به موضوع سلامت روان وکرونا گفت: ترس، نگرانی و استرس همواره در مواجهه با موقعیت های نامطمئن و ناشناخته امری نرمال محسوب می شود که این مساله نیز در مواجهه با همه گیری ویروس کرونا درحد طبیعی و نرمال بوده است که با انجام اقداماتی می توان این مهم را به لحاظ فردی و اجتماعی به حداقل رساند.

دکتر حسن فلاح پور، افزود: سلامت روان در تعریف ساده، داشتن خودآگاهی و شناخت از خود برای سازگاری با شرایط فردی و اجتماعی است تا بتوانیم نقش موثری را در زندگی فردی و جامعه داشته باشیم، بر این مبنا می توان دید که مقوله مهم سلامت روان وقتی حاصل می شود که عوامل موثر بر آن نیز کنترل شده باشد.

 این متخصص اعصاب و روان(روانپزشک) اظهار داشت: طبق تحقیقات انجام گرفته عوامل اجتماعی حدود ۵۵ درصد بر سلامت روان فراد تاثیر دارد و نقش مهم این عوامل اجتماعی و اقتصادی در سطح اجتماعی شامل برنامه ریزی و کنترل آن بوده که تا حدودی می تواند خارج از حیطه فردی نیز باشد.

وی در خصوص ویروس کرونا نیز گفت: شیوع کرونا مشکلات متعددی را برای افراد جامعه بوجود آورده است، بطوری که محدودیت هایی را در رفت و آمد افراد ایجاد کرد و از طرفی نباید از مشکلات اقتصادی، بیکاری، کاهش درآمد خانوارها نیز غافل بود، حتی دیدارهای چهره به چهره افراد با نزدیکان نیز به حداقل رسید که تمامی این مسائل برای داشتن یک سلامت روان خوب مورد نیاز است.

فلاح پور افزود: علاوه بر آن، شرایط اقتصادی نیز به نوبه خود مشکلات مضاعفی را به افراد جامعه وارد می کند که در بسیاری از اوقات برخی نکات و رعایت پروتکل های بهداشتی مورد نیاز از سوی مردم مورد توجه قرار نمی گیرد و از طرفی نباید از این موضوع نیز گذشت که اقدامات نامتناسب و دیرهنگام حاکمیت و دولت منجر به افزایش فشار روانی بر مردم می شود.

وی تصریح کرد: همانطوری که این موارد موجب عدم کنترل کرونا می شود، به همان میزان موجب افزایش فشار روانی می شود و از طرفی تبعیض و نابرابری در برخورداری از امکانات در این موقعیت موجب می شود که استرش و فشار روانی بر عده ای بیشتر باشد و این نابسامانی و بی نظمی در رعایت پروتکل های بهداشتی توسط مردم نیز مشاهده می شود، همانطوریکه بی نظمی ها و نابسامانی هایی در شیوه برخورد با این بیماری در جامعه در پیش گرفته شد، مردم هم در مواجهه با آن نتواستند آنگونه که باید و شاید موارد اعلام شده را خوب رعایت کنند، تا کاهش شیوع بیماری را شاهد باشیم.

این متخصص اعصاب و روان(روانپزشک) ادامه داد: این مسائل موجب شده روز به روز بر شمار مبتلایان و حتی فوتی ها در بیمارستان های کشور روند افزایشی داشته باشد و نکته مهم این بیماری این است که رسانه ها به آن توجه نکرده اند که یک سهم مهمی از مسوولیت رعایت نکات و کنترل بیماری کووید -۱۹ ناشی از سیاستگذاری ها کلان است و همیشه توپ در زمین مردم قرار گرفته و اینکه همه مشکلات ناشی از رعایت نکردن موارد بهداشتی از سوی عموم اعلام شده و هیچ مشکلی از جانب بی برنامگی، بی نظمی و  برنامه ریزی برای کنترل کرونا در نظر گرفته نشده است که این مهم موجب می شود فشار روانی بر مردم مضاعف شود.

وی یادآوری کرد: همواره در رسانه ها می گوییم مردم در ارتباط با کرونا مقصر هستند، باید رعایت کنند در حالی که اگر شرایط اولیه و نکاتی بهنگام در کشور انجام می گرفت، اکنون شاهد شیوع بالای و موج های مکرر بیماری نبودیم.

این  متخصص اعصاب و روان با اشاره به راهکارهای کاهش استرس بیماری کووید - ۱۹ ادامه داد: این موارد هر چند کوچک و جزئی به نظر می رسد اما در بهبود سلامت روان تاثیر بسزایی دارد که از جمله آن می توان با یک برنامه ریزی منظم در فعالیت روزمره استرس کرونایی را کاهش داد به عنوان نمونه زمان بیدار شدن مشخصی داشته باشیم، رعایت نکات بهداشتی را به شکل یک عادت مثبت در خود ایجاد کرده و ملزم به رعایت آن باشیم، مصرف غذاهای سالم  و مناسب، تمرینات ورزشی سبک نیز مورد توجه قرار گیرد.

وی تصریح کرد: علاوه بر آن سرگرمی هایی برای خود و  خانواده ایجاد کنیم تا استرس ها کاهش یابد و از طرفی دیگر اقدام خوب این است که بیش از حد خبرهای استرس زا مطالعه نکنیم و این کار را به یک یا ۲ بار  در روز محدود و  اخبار را فقط از منابع معتبر دنبال و سعی کنیم ارتباطات اجتماعی را با وجود فاصله گذاری اجتماعی از طریق تلفن و فضای مجازیبا دوستان و خویشاوندان حفظ کنیم و از شبکه های اجتماعی نیز به شکل مناسب استفاده کرده و پیامهای مثبت و امید بخش را مورد توجه قرار دهیم.

فلاح پور افزود: اگر پیام اشتباهی در فضای مجازی در حال نشر است، سعی کنیم اخبار تصحیح  شده را باز نشر دهیم و تلاش کنیم برای دیگران و افراد سالمند که ناتوان هستند کمک حال باشیم، و در نهایت زحمات و تلاش پرسنل بهداشتی و درمانی که در مواجه مستقیم با این بیماری هستند را ارج بنهیم.

وی خاطرنشان کرد: نکته مهم در بیماری ناشی از کرونا مساله سوگواری است که متاسفانه بسیاری از افراد عزیزان خود را به علت این بیماری از دست می دهند که در واقع داغی را برای افراد جامعه ایجاد می کند که در این ارتباط نیز می توان سوگواری ها را از طریق فضای مجازی و تلفن برگزار کرد و تسلی بخش خانواده های داغدار بود.

وی خاطرنشان کرد: در این میان برخی علائم  ممکن است در بزرگسالان باشد که فرد به شوک و انکار، خشم، اضطراب، بیخوابی و بی اشتهایی دچار شود که این نشانه ها در نوجوانان به شکل ایزوله کردن خود و یا بیقراری است که همه این موارد نیازمند ارجاع به یک متخصص سلامت روان است تا خدمات لازم را دریافت کنند و یا این خدمات می تواند از طریق مشاوره خدمات درمانی  باشد تا مشکلات روحی به وجود آمده در خانواده کاهش یابد.