دسترنج هنرمند ایرانی به کام خریداران اروپایی

آشنایی من با استاد "رحیم" که در محله ما به استاد رحیم "ده‌ست‌گه‌وره" (بزرگ دست) مشهور است به چندین سال قبل برمی‌گردد که هر بار که از جلوی کارگاه نجاری وی عبور می‌کردم از اینکه در این عصر آهنی و رواج انواع فلزات دیگر، درب و پنجره‌های این کارگاه از جنس چوب هنوز هم خریدارنی داشت تعجب می‌کردم.  ‌

در کنار سختی کار نجاری، حضور تنه‌های بزرگ و کوچک درختان، گونی‌های پر شده از خاک اره و صدای اره برقی که با حرکت دورانی خود لایه‌های چوب را از هم جدا می‌کرد در این چند سال تمام ذهنیتی بود که از کارگاه نجاری استاد رحیم داشتم و هرگز به این کارگاه نجاری نرفته بودم.

اما چند روز پیش برای خرید چند قطعه چوب برای کاردستی پسرم وارد کارگاه شدم و از لابلای تنه‌های درخت و گرد و خاکی که روی پنجره‌های کارگاه نشسته بود استاد رحیم را از دور دیدم و با دستانش اشاره کرد که داخل کارگاه شوم.

در مقابل در ورودی یک قطعه چوب به صورت مانع گذاشته بود، که به خاطر بیماری کرونا مشتریان وارد کارگاه نشوند، نگاهی به استاد رحیم کردم دوباره اشاره کرد و گفت که داخل شوم.

داخل کارگاه نیز مانند بیرون آن از تنه‌های درختان و چوب‌هایی در اندازه‌های مختلف پر شده بود و در چند جای دیگر نیز دستگاه‌های برش، رنده و اره قرار داشت که از نزدیکی آنها، باریک راهی برای تردد باقی مانده بود.

استاد رحیم در گوشه پایینی کارگاه ایستاده بود و در دستانش جعبه‌ای چوبی کوچکی قرار داشت که ناخوداگاه توجه انسان را به خودش جلب می‌کرد و رنگ مایل به تیره داشت.

 قسمت بیرونی این جعبه صفحه شطرنج مبت‌کاری شده‌ای بود و از وسط به ۲ قسمت مساوی تقسیم می‌شد، قسمت رویه آن نیز که ۲ قسمت مجزا داشت در انتهای ۲ طرف نیم‌دایره‌های نصب شده بود.

پس از سلام و احوال‌پرسی و قبل از اینکه از استاد رحیم بخواهد چند قطعه چوبی را که برای کاردستی لازم دارم بمن بدهد از روی حس کنجکاوی از سازه چوبی که در دست داشت پرسیدم.

استاد رحیم گفت: این وسیله یک نوع بازی مفرح به نام "تخته‌نرد" است که یکی از مشهورترین صنایع دستی چوبی بوده و در سطح دنیا به نام "تخته‌نرد ایرانی" شهرت دارد و از جنس چوب گردو ساخته شده است.

به خاطر جذابیت خاصی که "تخته‌نرد" استاد رحیم داشت خواستم کمی بیشتر در مورد وسیله‌ای که ساخته است بیشتر بدانم. 

وی اضافه کرد: این تخته‌نرد از جنس گردوی مرغوب ساخته شده و برای ساخت آن حدود ۱۰ روز مستمر کار کرده‌ام به طوری که لایه‌های چوب را به گونه‌ای برش داده‌ام که از هر طرف قرینه هم باشند و پس از برش آنها را رنده و سپس صیقل دادم.

وی اظهار داشت: تکه‌های چوب صیقلی داده شده را با استفاده از چسپ به هم متصل کردم و سپس برای نمایان شدن خطوط آن و زیبایی بیشتر آن را محلول مخصوص لاک و الکل جلا می‌دهم و سرانجام کار به این شکل در می‌آید.

وی در خصوص قیمت این وسیله نیز گفت: با توجه به ظریف‌کاری‌های انجام شده روی این تخته‌نرد و جنس مرغوب چوب آن، در حدود ۵۰ میلیون ریال قیمت آن است البته این تخته‌نرد را برای یکی از مشتریانم در یکی از کشورهای اروپایی درست کردم.

خریدار چنین اثری که از مرغوبیت  بالایی برخوردار است بیشتر کشورهای اروپایی هستند و کمتر کسی در اینجا حاضر می‌شود چنین مبلغ را برای یک تخته‌نرد بپردازد

در حالی که نگاهم را به تخته‌نرد استاد رحیم دوخته بودم از مشتریانش سوال پرسیدم که در جواب استاد رحیم گفت: خریدار چنین اثری که از مرغوبیت و قیمت بالایی برخوردار است بیشتر کشورهای اروپایی هستند و کمتر کسی در اینجا حاضر می‌شود چنین مبلغ را برای یک تخته نرد بپردازد.

وی افزود: درکنار کار نجاری هر ماه سه تا چهار تخته‌نرد را با این کیفیت درست می‌کنم و بیشتر سفارش‌هایی که دارم از کشورهای اروپایی است و هر تخته‌نردی که می‌سازم حداقل می‌توان ۲۰ سال از آن استفاده کرد.

وی اطهار داشت: با استفاده از اینترنت و فضای مجازی عکس و یا فیلم آثارم را برای مشتریانم می‌فرستم و آنان نیز هر طرحی که لازم داشته باشند انتخاب می‌کنند.

وی در حالیکه مشغول آماده‌کردن تخته‌نرد برای بسته‌بندی کردن و ارسال آن با استفاده از پست به مقصد اروپا بود اجازه داد من هم آن را لمس کنم و با استفاده از دوربین عکاسی که این روزها اغلب به همراه دارم، چند عکس نیز از آن بگیرم و برای تهیه گزارشی از آن استفاده کنم.

استاد رحیم افزود: این روزها صنایع چوبی در بین مردم ما جایگاه خود را از دست داده و مردم به جای این صنایع چوبی از مواد فلزی و پلاستیکی استفاده می‌کنند.

روی میز کار استاد رحیم چندین قطعه چوبی دیگر از جمله قاب عکس، عصا و ابزار کار از جمله سوهان، مته، اره، چکش نیز دیده می‌شد اما یک تکه چوب مکعبی نیز که از ۲ سمت دارای ورودی بود دیده می‌شد که ابداع خود استاد رحیم بود؛ این وسیله در واقع پایه گوشی تلفن همراه بود و وقتی گوشی تلفن را روی آن قرار می‌دادی صدا گوشی را چندین برابر می‌کرد که امروزه می‌تواند در هر منزل و یا محل کاری کاربرد داشته باشد.

استاد رحیم متولد سال ۱۳۵۱ شهر مهاباد است که تنها تا مقطع ابتدایی ادامه تحصیل داده و از سال ۱۳۶۴ برای نخستین بار به عنوان شاگر در مغازه استاد حسین نجار به این حرفه روی آورده و تاکنون نزدیک به ۳۵ سال است در این حرفه فعالیت می‌کند.

وی هنگام کارکردن در کارگاه نجاری یکی از انگشتانش را هم از دست داده اما با این وجود هم همچنان یکی از چیره‌دست‌ترین استادان نجاری در مهاباد به شمار می‌آید و در این روزها که هنرمندان هم به خاطر شیوع کرونا و هم به خاطر تغییر سلیقه مردم مورد بی‌مهری قرار گرفته‌اند لازم است مسوولان نگاه و حمایت خود را از آنها برندارند.

هنرمندانی مانند استاد رحیم در جامعه ما کم نیستند اما با توجه به اینکه در گم‌نامی قرار دارند و نهادی نیست که از آنان در زمینه تولید و فروش آثارشان حمایت کنند، در جامعه ما شناخته شده نیستند و حاصل دسترنج آنان در مقابل مبلغ اندکی در بازارهای خارجی و داخلی به تارج می‌رود.

تخته‌نرد از بازی‌های فکری و متکی به برنامه‌ریزی، روش، شمارش و شانس است در این بازی ۲ نفره، طرفین مهره‌های خود را بر اساس ۲ عددی که بر روی تاس نقش می‌بندد در جهت حرکت عقربه‌های ساعت یا خلاف آن حرکت می‌دهند و درآخر از صفحهٔ بازی خارج می‌سازند، در پایان بازیکنی برنده خواهد بود که زودتر همهٔ مهره‌های خود را از زمین بازی خارج کند.