موسسه مطالعات اسرائیل: مرگ پادشاه سعودی راه عادی سازی روابط را هموار می کند

به گزارش امروز (یک شنبه) پایگاه خبری «الخلیج الجدید»، «یائیل جوزانسکی» کارمند سابق شورای امنیت اسرائیل و یکی از برجسته ترین محققان موسسه مطالعات امنیت ملی این رژیم و نویسنده چندین کتاب در مورد کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس در این مطلب نوشته است که اسرائیل با توجه به اهمیت اقتصادی، مذهبی و سیاسی عربستان، مشتاق انعقاد قرارداد عادی سازی روابط با این کشور است؛ با این حال ریاض دارای محدودیت های مختلف داخلی و خارجی و همچنین برخی حساسیت های ویژه ای است.

به عقیده جوزانسکی این احتمال وجود دارد که قیمت سازش با عربستان بالاتر از سایر کشورهای عرب حوزه خلیج فارس باشد و بنابراین مشخص نیست که عربستان چه زمانی و تحت چه شرایطی آماده امضای توافق نامه ای مشابه توافق نامه های امارات، بحرین و سودان با اسراییل است، اما حمایت عربستان از توافق نامه های "ابراهیم" نشان داد که ریاض از موضع گیری قبلی خود عقب نشینی کرده است.

این تغییر همچنین در اعطای مجوز به هواپیماهای اسرائیلی برای پرواز بر فراز حریم هوایی عربستان به امارات و بحرین، پوشش رسانه ای مثبت نسبت به اسرائیل و اظهارات مقامات ارشد فعلی و سابق این کشور نشان داده است، همانطور که «فیصل» وزیر خارجه عربستان اخیراً گفت که عادی سازی روابط ریاض - تل آویو اجتناب ناپذیر است.

جوزانسکی افزود: سعودی ها دیگر انتقادات خود از رهبری فلسطین را پنهان نمی کنند و این کشور نیز مانند رژیم اسرائیل، فلسطینیان را مسئول عدم پیشرفت در روند صلح می داند؛ با این حال "بن فرحان" تأکید کرده که عربستان هنوز به روابط عادی سازی با اسرائیل برای حل مسئله فلسطین بر اساس طرح صلح عرب نیاز دارد.

این عضو سابق شورای امنیت اسرائیل معتقد است که روابط اسرائیل و عربستان طی سال های متمادی از طریق چندین کانال موازی تکامل یافته است، کانال امنیتی-اطلاعاتی که پایه محکمی برای روابطی است که اساساً مخفی باقی مانده است و کانال اقتصادی – تجاری و در ادامه که در سال های اخیر اتفاق افتاده، کانال گفتگوی بین ادیان است و همچنین روابط سری که بیشتر این کانالها را پوشش می دهد و نیز روابط علنی که با گذشت زمان گسترش یافته و اکنون هم جلساتی میان شخصیت های برجسته هر دو طرف به ویژه کسانی که قبلا مناصب رسمی داشتند، برگزار می شود.

علیرغم تکذیب مقامات ارشد عربستان، این احتمال وجود دارد که مذاکرات و توافق نامه ها با امارات، بحرین و سودان با مشورت و حمایت سعودی انجام شده باشد.

به طور کلی توافق نامه های امضا شده امارات و بحرین با اسراییل، تامین کننده منافع عربستان است و معیاری را در اختیار مقامات ریاض قرار می دهد که می تواند از آن برای ارزیابی مزایا و خطرات احتمالی توافق با اسرائیل، از جمله واکنش های عمومی بهره گیرد.

چالش های عادی سازی

جوزانسکی با پرداختن به عادی سازی رابطه سعودی با تل آویو می نویسد، به نظر می رسد که ولیعهد عربستان در مسئله عادی سازی روابط با دیگر مقامات این کشور اختلاف نظر دارد و این در حالی است که رهبران گذشته و فعلی عربستان اظهارات عمل گرایانه درباره اسرائیل دارند و به نظر می رسد ملک سلمان نیز به نگاه سنتی تر به اسرائیل و مسئله فلسطین پایبند است.

"سلمان" در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سپتامبر ۲۰۲۰، بار دیگر عادی سازی رابطه با اسرائیل را مشروط به انجام مجموعه ای از شرایط بر اساس معیارهای ابتکار صلح عرب کرده بود.

پیام های ضد و نقیضی که ولیعهد سعودی درباره این موضوع می فرستد، ممکن است نشان دهنده علاقه پادشاهی در حفظ فضای کافی برای مانور باشد تا بتواند بسته به شرایط، آن را به عقب برگرداند یا به سمت عادی شدن پیش ببرد.

احتمال عادی شدن رابطه با اسرائیل پس از مرگ ملک سلمان افزایش خواهد یافت، بویژه اگر پسرش به عنوان پادشاه منصوب شود.

در سال های اخیر جامعه عربستان تغییرات عمده اجتماعی و اقتصادی را پذیرفته است، اما این بدان معنا نیست که توافق صلح با اسرائیل از چنین حمایتی برخوردار خواهد شد.

تغییراتی از این دست احتمالاً به پادشاهان کمک می کند تا با انعطاف پذیری بیشتری نسبت به این اقدامات گسترده عمل کنند.

کاخ سلطنتی سعودی آرزوی خود برای تغییر گفتمان داخلی این کشور  از جمله گفتمان مذهبی را پنهان نکرده است، زیرا دین نقش اصلی را در گفتمان پادشاهی بازی می کند و قدرت از آن به عنوان ابزاری برای تأثیرگذاری بر احساسات و جلب حمایت مردمی بهره می گیرد.

نتایج عادی سازی

این احتمال وجود دارد که عربستان سعودی منتظر بماند تا پس از انتخابات ایالات متحده و در صورت انتخاب "جو بایدن" چیزی برای ارائه داشته باشد.

عربستان سعودی معتقد است که توافق با اسرائیل احتمالاً باعث بهبود چهره و جایگاه بین المللی آن از جمله در کنگره آمریکا می شود، جایی که طی سالهای اخیر با اقدامات "بن سلمان" آسیب دیده است.

این منطبق بر تلاش های سعودی برای تجاری سازی "اسلام میانه رو" به عنوان بخشی از روند مدرن سازی در حال انجام است.

علی رغم مزایای روابط مخفی عربستان و اسرائیل، عادی سازی روابط دسترسی آسان به فناوری اسرائیل و افزایش نفوذ عربستان در اماکن مذهبی قدس را تسهیل می کند.

این احتمال وجود دارد که در حال حاضر، توافق نامه عادی سازی کامل با اسرائیل گامی بیش از حد تلقی شود.

در سالهای اخیر، نخبگان سعودی در هنگام به خطر افتادن منافع اصلی خود در مورد حمایت آمریکا مطمئن نیستند، ریاض توافق با تل آویو را راهی برای تقویت روابط خود با واشنگتن می دانند.

عربستان سعودی معتقد است که توافق با اسرائیل احتمالاً باعث بهبود چهره و جایگاه بین المللی آن از جمله در کنگره آمریکا می شود، جایی که طی سالهای اخیر با اقدامات "بن سلمان" آسیب دیده است.

این منطبق بر تلاش های سعودی برای تجاری سازی "اسلام میانه رو" به عنوان بخشی از روند مدرن سازی در حال انجام است.

مقامات عربستان ممکن است به زمان بیشتری برای تقویت اعتماد به نفس نیاز داشته باشند تا در مورد نزدیک شدن به اسرائیل تدابیری را اتخاذ کنند.

ممکن است خواسته های ریاض از خواسته های ابوظبی بیشتر باشد.

اگر توافق اسرائیل و امارات طرح اسرائیل برای الحاق اراضی در کرانه باختری را متوقف کند، در این صورت شرایط عربستان می تواند مطالبات بیشتر از اسرائیل در مورد مسئله فلسطین را شامل شود.

علاوه بر این، امارات خواستار دستیابی به سلاح های پیشرفته آمریکایی از جمله جنگنده های F-۳۵ است و خواسته های عربستان در این زمینه احتمالاً بالاتر از خواسته های امارات خواهد بود و ممکن است تا حوزه هسته ای نیز گسترش یابد.

موضع کشورهای حوزه خلیج فارس در قبال اسرائیل پویا و فعال است، بنابراین ممکن است تعهد ریاض به مفاد ابتکار عمل صلح عربی به عنوان مبنای مذاکرات نه تنها برای حفظ ثبات و موقعیت پادشاهی بلکه به عنوان یک چانه زنی در مذاکرات عادی سازی روابط با ایالات متحده نیز مفید باشد.

نکته اصلی این است که عربستان سعودی در جهت عادی سازی روابط با اسرائیل اقدامات محتاطانه و تدریجی را انجام می دهد. مقامات سعودی در حال ایجاد توازن بین تهدیدها و دستاوردها هستند و تعیین اینکه چه زمانی و با چه شرایطی این کشور آماده پیوستن به توافق نامه های "ابراهیم" است، دشوار است.

در مسیر دستیابی به توافق ریاض - تل آویو، عربستان سعی خواهد کرد دو معیار اصلی را امتحان کند: موفقیت و گسترش توافق نامه های "ابراهیم" و بهبود روابط اسرائیل و فلسطینی ها.

تمایل اسرائیل به گام برداشتن برای پیشبرد روند صلح، در نهایت عربستان را به عادی سازی ترغیب می کند. توافق ایالات متحده برای فروش سلاح های پیشرفته به عربستان و تغییرات داخلی پادشاهی در مورد وضعیت اسرائیل در افکار عمومی و اینکه چه کسی تاج و تخت عربستان را به دست خواهد آورد، از جمله عوامل مثبت دیگر برای این کشور است.