مشهورترین و بزرگ‌ترین زیگورات به جا مانده از دوران باستان، زیگورات چغازنبیل است، زیگورات‌ها جزو با اهمیت‌ترین پرستشگاه‌ها هستند که تعداد آنها به ۴۰ بنا در سراسر دنیا نمی‌رسد و چغازنبیل یکی از مشهورترین آنهاا در جهان است.
معبد چغازنبیل در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر باستانی شوش، و ۳۵ کیلومتری غرب شهر باستانی شوشتر واقع است، این سازه در سال ۱۹۷۹ (۱۳۴۸ هجری شمسی) نخستین اثر تاریخی از ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت و جامعه بین‌المللی برای آن ارزش فوق العاده و استثنایی قایل شد.
خبرهای اخیر اما در فضای مجازی و اعتراض برخی دوستداران میراث فرهنگی خوزستان حاکی از خطری جدی در بیخ گوش این بنای جهانی است؛ به گفته علاقمندان میراث فرهنگی ساخت یک کارخانه قند آن هم در حریم درجه یک چغازنبیل می‌تواند ضربه جبران ناپذیری به آبروی میراث فرهنگی در ایران در برابر یونسکو وارد کند.
میراث جهانی یونسکو مجموعه مکان‌های فرهنگی یا طبیعی ثبت‌شده در سازمان جهانی یونسکو است که به صورت فهرستی توسط کمیته میراث جهانی این سازمان برگزیده شده و می‌شوند؛ سایت‌هایی که در فهرست میراث جهانی قرار می‌گیرند بر اساس کنوانسیون حفاظت از میراث جهانی فرهنگی و طبیعی متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص، محسوب می‌شوند و دولت‌ها موظف به حفظ و نگهداری این آثار هستند.
خطر خروج چغازنبیل از ثبت جهانی
یک دوستدار میراث فرهنگی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: اگر شوش به شهرت جهانی رسید تنها به خاطر جغرافیای طبیعی از جمله داشتن رودها، بیشه‌ها و دیگر داشته‌های محیط زیستی‌اش بود که تمدن‌های بزرگی در آن تشکیل شد وجود محوطه باستانی در شوش، شهر باستانی دورانتاش و معبد زیگورات عیلامی چغازنبیل و شهر بزرگ اسلامی مگرنات و دیگر محوطه‌های باستانی باعث شهرت شوش در عرصه جهانی شده است. شوش تنها به این خاطر به شهرت رسیده نه بخاطر صنعت.
قاسم آل‌کثیر بیان کرد: متاسفانه با اقداماتی که نشان از مشکل در مدیریت دارد باعث شده‌ایم عرصه‌های جهانی ما مورد تعرض و در خطر خروج از فهرست جهانی شوند.
وی ادامه داد: امروزه برخی از بناهای تاریخی توسط افراد یا ارگان‌های مختلف تخریب یا مورد تعرض قرار می‌گیرند. همچنین حریم بناهای ثبت شده در فهرست میراث فرهنگی یونسکو به سادگی مورد تجاوز قرار می‌گیرد به طوری که برخی از بناهای ثبت شده کشورمان در فهرست میراث فرهنگی جهانی در خطر خروج از این فهرست قرار گرفته است.
این دوستدار میراث فرهنگی بیان کرد: بررسی‌ها حکایت از آن دارد که ساخت یک کارخانه‌ی قند در مساحتی بالغ بر ۳۲۰ هکتار در حریم درجه یک و ۲ میراث جهانی شهر باستانی دورانتاش و زیگوراتِ چغازنبیل از برخی دستگاه‌های متولی مجوز گرفته گرچه تاکنون هیچ پروانه‌ای از سوی وزارت میراث فرهنگی و پایگاه جهانیِ زیگورات صادر نشده است.
وی گفت: البته فرآیند ساخت کارخانه قند نزدیک به ۲ سال است که پیگیری می‌شود و از همان موقع دوستداران میراث فرهنگی نگرانی خود نسبت به تعرض به عرصه جهانی را هشدار می‌دادند. برپایه‌ی ضوابط پایگاه‌های جهانی ساخت هرگونه کارخانه و کارگاه‌های آلاینده‌ی محیط زیست ممنوع است. چگونه است که این واحد صنعتی استعلام از مراجع چندگانه از جمله اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خوزستان را ندارد اما اقدام به زیرسازی برای ساخت شرکت می‌کند؟ مسوولان و متولیان ناظر باید حساسیت بیشتری به این موضوع داشته باشند.
آل‌کثیر ادامه داد: تا مدتی پیش ناظرانی همچون نمایندگان مجلس می‌گفتند چون سازمان میراث فرهنگی یک وزارتخانه نیست برای همین امکان پرسش و تذکر وجود ندارد اما اکنون که این سازمان یک وزارتخانه شده است می‌طلبد که همه نمایندگان خوزستان در مجلس شورای اسلامی و حتی کشور نسبت به تعرضاتی که به عرصه‌های جهانی می‌شود حساسیت بیشتری به خرج دهند. متاسفانه وجود نفت باعث شده اولویت استان ما نفت و صنعت شود و کسی به چنین داشته‌هایی توجه نمی‌کند.
وی افزود:البته که میراث فرهنگی و پایگاه‌هایمان هم کارنامه ضعیفی در افزایش خودآگاهی افکار عمومی و به ویژه جوامع محلی نسبت به ارزش محوطه‌های باستانی داشته‌اند و رویدادهای ویژه‌ای در این مسیر از آنها ندیدیم.
این دوستدار میراث فرهنگی بیان کرد: پایگاه جهانی زیگورات چغازنبیل هنوز نتوانسته میزان حساسیت به محوطه‌های باستانی را نه در بین افکار عمومی، نه جوامع محلی و نه مسوولان محلی و استانی بالا ببرد؛ اکنون تنها خبرهای بد از محوطه‌ها می‌شنویم. ماجرای چهارراه شوش که عرصه جهانی را تهدید می‌کند و بی‌توجهی به عرصه شهر مگرنات نمونه‌هایی از دیگر مشکلاتی است که پس از سال‌ها هنوز به سامان نرسیده است.
آبروی وزارت میراث فرهنگی در گرو تعهد به قوانین یونسکو
بنا بر قانون ضوابطی به نام عرصه و حریم برای بناهای تاریخی و ثبت جهانی وجود دارد که بر روی این عرصه و حریم‌ها مطالعات مختلفی صورت می‌گیرد. پس از مطالعات خطوط، عرصه و حریم کشیده می‌شوند. در آثار ثبت جهانی این خطوط به طور دقیق به یونسکو ابلاغ می‌شوند و وزارت میراث فرهنگی به عنوان نماینده دولت در یونسکو تعهد می‌دهد از ضوابط و خطوطی که مشخص شده حراست و حفاظت کند.
مدیر پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه به ایرنا گفت: سال ۹۷ اداره جهاد کشاورزی شوش از اداره میراث فرهنگی شوش و پایگاه چغازنبیل استعلام کرد که قصد دارد بخشی از زمین‌های ملی را واگذار کند، در پاسخ به این استعلام اعلام شد که آن بخش حریم درجه یک بنای ثبت جهانی چغازنبیل است و طبق قانون صدور سند، احداث کارخانه و تسطیح، تغییر کشت از روش سنتی به صنعتی ممنوع است و این عوامل برای جهاد کشاورزی ارسال شد.
عاطفه رشنویی بیان کرد: متاسفانه با وجود اعلام ممنوعیت ساخت و ساز در حریم درجه یک بنای جهانی سند به نام یک شخص صادر شد و موافقت اصولی برای ایجاد یک کارخانه قند از چغندر قند، یعنی کشت چغندر و احداث کارخانه به نام شرکت قند پانی گستر صادر شد.
وی افزود: اواخر سال ۹۷ ماشین آلات سنگین به محدوده حریم بنا وارد شدند تا کار خود را شروع کنند؛ میراث فرهنگی همان زمان فعالیت آنها را متوقف کرد و تنها راه توقف کار آنان نیز شکایت به مراجع قضایی بود که تاکنون ۲ بار نسبت به این مجوز شکایت شده است.
مدیر پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه گفت: به طور کلی در سال ۹۷ بخش‌هایی از حریم را تسطیح کردند و اوایل سال ۹۸ اقدام به ساخت یک دیوار بتنی به دور زمین کردند البته از اردیبهشت ۹۸ تا به حال این پروژه تعطیل است اما پایگاه همچنان نگران است که نکند مجدد مخالف با ضوابط به فعالیتی در حریم اقدام شود. نگهبانان ما مدام در محل هوشیار هستند تا هرگونه تحرکی را گزارش دهند.
وی ادامه داد: وقتی وزارت میراث فرهنگی به عنوان عضو به میراث جهانی تعهد داده است که از ضوابط عرصه و حریم حفاظت کنیم اما به این عرصه و حریم تجاوز صورت می‌گیرد درواقع نشان از این است که تعهدمان را در قبال میراث جهانی عملی نکرده‌ایم که این اتفاق بازتاب خوبی در جامعه جهانی برای میراث فرهنگی به عنوان یکی از متولیان فرهنگی ندارد.
عواقب بد تعرض به حریم
کارشناس ارشد بنا و میراث فرهنگی نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا بیان کرد: عرصه و حریم چغازنبیل در سال ۸۵ مصوب شده و در حریم درجه یک احداث هر گونه کارخانجات ممنوع اعلام شده است ما هم مکلف هستیم ضوابط یک بنای تاریخی را آنگونه که اعلام شده رعایت کنیم.
احمدرضا حسینی بروجنی ادامه داد: ضوابط عرصه و حریم چغازنبیل به طور کامل ابتدا به استانداری خوزستان و سپس از سوی استانداری خوزستان به تمامی دستگاه‌ها استان ابلاغ شده است.
وی با تاکید بر ممنوعیت ساخت و ساز در حریم درجه یک بنای تاریخی بیان کرد: با توجه به اینکه ضوابط عرصه و حریم ابلاغ شده یک نسخه از این ضوابط در اختیار یونسکو قرار دارد که در صورت سرپیچی از آن عواقب خوبی در انتظار بنا نخواهد بود.
این کارشناس ارشد میراث فرهنگی افزود: در صورت تعرض به حریم چغازنبیل، یونسکو این اثر را در معرض خطر اعلام می‌کند و ممکن است به صورت دایمی یا موقت آن را از فهرست آثار ثبت جهانی خارج کند.
وی ادامه داد: نکته دیگر اینکه زمین‌های اطراف چغازنبیل از جمله زمین‌های بکر و تپه ماهور هستند که از لحاظ طبیعی هم تسطیح آنها به محیط بکر خدشه وارد می‌کند.
بدون مجوز میراث فرهنگی، ساخت کارخانه منتفی است
بنا بر اعلام وزارت میراث فرهنگی در خصوص ضوابط حریم درجه یک بناهای تاریخی، هرگونه نوع ساخت و ساز و احداث بنا با کاربری غیرمسکونی در محدوده حریم ممنوع است و هر نوع اقدام و فعالیت عمرانی از بهسازی و نوسازی و احداث بنا و تعریض معابر در محدوده این حریم پس از تهیه طرح و تصویب آن از سوی سازمان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری معتبر و قابل اجرا خواهد بود.
رییس اداره جهاد کشاورزی شوش بیان کرد: تاکنون اقدامی برای ساخت کارخانه قند در این محل انجام نشده و میراث فرهنگی جلوی کار آنها را گرفته است.
علیرضا ملک زاده افزود: شروع به کار این کارخانه قند تنها زمانی ممکن خواهد بود که مجوزهای مختلفی که از دستگاه‌های مختلف از جمله اداره کل میراث فرهنگی، اداره کل محیط زیست، اداره کل راه و ترابری و ... صادر می‌شود، دریافت شود.
وی بیان کرد: اگر تنها یکی از دستگاه‌های مورد نظر با احداث کارخانه موافقت نکند به طور قطع مجوز کارخانه ابطال و ساخت کارخانه منتفی اعلام خواهد شد.
رییس اداره جهاد کشاورزی شهرستان شوش تاکید کرد: تا زمان دریافت تمامی مجوزها از دستگاه های مختلف نیز، مسوولان این کارخانه حق هیچ گونه فعالیتی در منطقه مذکور در ساخت کارخانه نخواهند داشت.
اکنون با توجه به شرایط پیش روی این بنای ثبت جهانی و با توجه به عواقبی که برای این اثر تاریخی در صورت تعرض به حریم وجود دارد، باید دید آیا دستگاه‌های ناظر بر روند ساخت کارخانه قند حاضر به زیرسوال رفتن وزارت میراث فرهنگی در برابر یونسکو و خروج این اثر از ثبت جهانی می‌شوند یا چاره‌ای دیگر می‌جویند؟
نظر شما