مهم‌ترین ویژگی یک استارتاپ، دانش‌بنیان بودن است

به مناسبت بیست‌وهشتمین هفته کتاب، بعدازظهر دوشنبه ۲۶ آبان‌ماه، نشستی با عنوان «نقش استارت‌آپ‌های حوزه کتاب در ارتقای صنعت نشر» به همت پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

در این نشست که به دبیری داریوش مطلبی (معاون پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات) برگزار گردید، صاحبنظران این حوزه چالش‌ها و مولفه‌های کسب وکارهای مبتنی بر استارتاپ‌ها را مورد مداقه قرار دادند.

مطلبی در ابتدای جلسه ضمن معرفی استارتاپ ها به عنوان شرکت های نوپا  که صرفا اپلیکشین و سایت نیستند تصریح کرد که استارتاپ ها لزوما سایت نیستند و می توانند غیر از این باشند.

وی تاکید کرد که استارتاپ ها کسب و کارهای جدید هستند که با ترکیب ایده ها آغاز می شوند همانند کسب و کارهای زیادی که در حوزه کتاب شکل گرفته و رواج یافته است.

ایوب دهقانکار (مدیرعامل مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران) و دبیر هفته کتاب نیز در ارزیابی وضعیت استارتاپ ها در ایران توضیح داد: این واژه امروز در ادبیات ما به خصوص در حوزه نشر آشنا است؛ اما مهم‌ترین ویژگی و شاخصه استارتاپ تلقی‌کردن یک کسب و کار، دانش بنیان بودن آن است و این شرط اساسی یک استارتاپ است که آن را از سلیقه‌ها و ایده‌ها و نگاه‌ها متفاوت می‌کند؛ به این معنی که صاحبان این ایده بدانند علم در این مورد چه می گوید؛ یعنی علم در گذشته چه گفته است، امروز چه می گوید و آینده چه خواهد گفت.

وی در ادامه خبر از امضای یک تفاهم نامه برای بسترسازی ایجاد استارتاپ‌ها داد و گفت: پس از پیگیری های متعدد، دو طبقه از ساختمان سرای اهل قلم را به استارتاپ های فرهنگی اختصاص داده ایم و تفاهم نامه ای را منعقد کردیم. از بین شتاب دهندگان متعدد یکی از شتاب دهندگان را انتخاب کرده ایم و انشالله به زودی به شکل عملیاتی و اجرایی مستقر شده و این مرکز به پاتوق استارتاپ های فرهنگی بدل و یک فرایند انتخاب حرف ای استارتاپ ها شروع خواهد شد.

استارتاپ های حوزه کتاب به شدت به فناوری نیازمند هستند

مهدی علیپور حافظی (استادیار انشگاه علامه طباطبایی) در این نشست با اشاره به کسب و کارهای نوین در حوزه نشر، بیان کرد: حوزه صنعت نشر کتاب حوزه ای وسیع است که فعالان متعددی را شامل می شود و بسیاری مستقیم و غیرمستقیم در صنعت نشر کتاب حضور دارند؛ نوآوری در عمل به بخشی از یک صنعت اضافه می شود و این نوآوری مصائب آن حوزه را حل می کند؛ امروز استارتاپ های مرتبط با فناوری ارتباطی هستند و امروز با استارتاپ هایی مواجه هستیم که از این نوآوری ها کمک می گیرند. استارتاپ ها درحوزه هایی وارد می شوند که بتوانند اثرگذار بوده و منبعی از درآمد باشند؛ الزاما استارتاپ محصول ارائه نمی کند و در صنعت نشر کتاب با خدمات در این عرصه توسط استارتاپ مواجه هستیم.

وی افزود: یکی از ابهامات و مسائل استارتاپ ها این است که از کنار هم قرار گرفتن آدم هایی تشکیل می شوند که متخصص اند اما ابهام ها در حوزه هایی است که با آن آشنایی ندارند؛ در نتیجه مشکلاتی برایشان ایجاد می شود.

استارتاپ ها در صنعت نشر می توانند نقش آفرینی کنند اما یکی از مسائل در این حوزه این است که این صنعت درقیاس با صنایع دیگر شاید خیلی بزرگ نباشد؛ در تیجه استارتاپ صنعت نشر کتاب نیز خیلی بزرگ نیست.

علیپور حافظی تاکید کرد: استارتاپ ها همیشه استارتاپ نیستند و تا زمانی به شرکتی استارتاپ می گوییم که بیش از ۵ سال از عمرش نگذشته باشد؛ در غیر این صورت یک شرکت کامل است؛ استارتاپ در رشد فرایندی را طی می کند که تبدیل ایده به یک کالا یا خدمتی است که برای آن ایجاد شده است. بیشتر استارتاپ ها با هزینه های اندکی شکل گرفته و وارد کسب و کار می شوند و اگر آن کسب و کار این ایده ها را در خود پذیرفته و  هضم کند، رشد می کند که البته باید سودآور باشند.

امروز در حوزه ها و عرصه های مختلف حمایت های خوبی از این استارتاپ ها می شود؛ این استارتاپ ها وقتی فعالیت خود را انجام می دهند نیازمند حمایت هایی برای رشد هستند مهمترین هزینه اینها در حوزه بازریابی است که ممکن است صورت بگیرد یا نگیرد. بر اساس این موارد از ۱۰۰ استارتاپ پاگرفته ممکن است ۹۰ تای آن از بین بروند و این یکی از ویژگی های استارتاپ ها است؛ یعنی بعضا نوآوری ها و خلاقیت های خوبی دارند اما به دلیل عدم حمایت و تقویت در آینده نزدیک از بین می روند و اگر هم باقی بمانند اثرگذاری زیادی نخواهند داشت.

وی در ادامه و با اشاره به پژوهشی که در این باره انجام داده است گفت: امروز ۱۵۰ استارتاپ داریم که در صنعت نشر فعالیت می کنند؛ بررسی اولیه نشان می دهد برخی رو به افول و در حال حذف شدن هستند؛ ولی امروز به تعدادی محدود سرویس می دهند؛ دسته بندی ما بر این ۱۵۰ استارتاپ به چهار حوزه رسید؛ فروش و توزیع الکترونیکی کتاب (عمده فعالیت استارتاپهای کتاب در ایران در این حوزه است)، تبدیل کتاب به شکل الکترونیکی، تبدیل کتاب به نسخه صوتی  (استفاده از مجریانی که کتاب را می خوانند و فایل صوتی کتاب را در اختیار دیگران قرار می دهند) و حوزه آخر تعدادی محدود در فضای مجازی فعاالیت می کنند (تشکیل گروه کتاب خوانی و ....). این استارتاپ ها غالبا در شکل اپلیکشین های همراه در ورژن های مختلف اندروید و ویندوز و ... و باقی از طریق وب در دسترس قرار می گیرند.

استارتاپ های حوزه کتاب به شدت به حوزه فناوری ها نیازمند هستند و این عرصه آنان را شکل و نشان می دهد. این که مشتریان این استارتاپ ها حداکتر ۲ تا ۳ میلیون نفر است نشان و هشدار می دهد که این استارتاپها خیلی شناخته شده نیستند. و نشان می دهند که مارکتینگ (بازار) خوبی در مورد این استارتاپ ها شکل نگرفته است؛ ضمن این که نشان از عدم حمایت سرمایه گذاران در این حوزه دارد و باعث عدم رشد مناسب آنان شده و اقبال جمعی نمی یابند.

اولین گام یک استارتاپ مسئله شناسی است

بهروز رسولی (استاد پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران) در توضیح استارتاپها تصریح کرد: استارتاپها، کسب و کارها و شرکت هایی هستند که تازگی دارند و نتیجه ابداع و کارآفرینی بوده و سریع رشد کرده و دنبال راه حل نوآورانه برای حل مسئله ای پیشینی هستند که راهکاری عملی داشته باشد. بسیاری از استارتاپ هایی که امروز شکل می گیرند به دنبال حل یک مسئله هستند؛ این که مثلا یک استارتاپ برای فراغت ایام کرونا چه می تواند انجام دهد؟

وی ادامه داد: امروز تمایز و جزیره ای کردن کسب و کارها مانند قدیم معنی ندارد و فضای جزیره ای از بین رفته است؛ امروز می توانید هم خالق اثر باشید و هم دریافت کننده آن که همه می تواند در یک پلتفرم که استارتاپ باشد، صورت گیرد.

به شکلی کلی می شود گفت امروز تمام راه حل های خلاقانه که می تواند رخ دهد را می توان زیر چتر استارتاپ‌ها تعریف کرد. داغ ترین حوزه های ورود استارتاپ ها عبارتند از حوزه هایی چون: غذا، مراقبت های بهداشتی، تولیدات سبز، حمل و نقل و دریافت و تحویلی که قبلا پست انجام می داد و این حوزه ها نسبت به حوزه های کتاب داغ تر هستند اما جای خوشحالی دارد که یکی از اولین استارتاپ ها (آمازون) در حوزه نشر کتاب بوده و حل چالش ارسال و دریافت کتاب را در ابتدا پوشش داده است.

رسولی در ادامه و در توضیح نقصان‌ها و چالش‌های حوزه استارتاپ ایران خاطرنشان کرد: کسب و کار و بازار ما خیلی خصوصی نیست و این می تواند دامن گیر شود؛ ذات استارتاپ چابکی و کوچکی است و نمی تواند در ابعاد بزرگ دولتی محلی از رشد داشته باشد.

استارتاپ اگر امروز کاری را انجام ندهد شاید فردا رقیبش آن را تجاری سازی کند و این با ماهیت روند دولتی نمی خواند. اقتصاد ما هنوز خیلی خصوصی نشده است و این موضوع سرآغاز بسیاری از مشکلات استارتاپ ها در این حوزه است. موضوع دیگر اخلاق کسب و کار است که متاسفانه در ایران خیلی به آن توجه نمی کنیم؛ ضمن این که بحث اخلاق کسب و کار را در ایران خیلی رعایت نمی کنیم و بعد از جذب مشتری و فروش و ... کیفیت ها افت می کند و قیمت بالا می رود و ...

به گفته وی موارد مذکور از چالش های اساسی کسب و کارها در ایران است. موضوع دیگر این است که بسیاری از این کسب و کارها دنبال رفع و حل نیستند چرا که بعد از شکل گیری یک پلتفرم، چندین مورد از این پلتفرم با همان مختصات (و حتی ضعیف تر) تکرار می شوند و این نشان می دهد استارتاپ نه دنبال حل مسئله از مردم که دنبال کسب درآمد بوده است؛ کسب درآمد خوب است به شرط این که مشکلات قبلی را رفع کند نه این که خودش هم تکرار مشکلات باشد. یکی از اصول اساسی استارتاپ رفع مشکلی از جامعه ای است که قرار است خدمتی به آن ارائه شود که اگر این نباشد آن پلتفرم اساسا استارتاپ نیست.

این استاد دانشگاه در انتها و در تشریح روند اصولی که یک استارتاپ باید طی کند، گفت: اولین گام استارتاپ مسئله شناسی است و این که می شود برای آن کسب وکاری راه انداخت؟ یعنی باید ابعاد موضوع را شناخت که شامل موارد مقطعی و زودگذر است یا دائمی و همیشگی؟ مشتریان چه کسانی هستند و ... بعد از شناسایی مسئله دنبال راه حل هستند تا ایده ای که جدی و کاربردی است را دنبال کنند؛ مسئله بعدی تیم هست و این که بهترین تیم (متخصصان آن حوزه خاص) برای رسیدن به هدف تشکیل شود. مرحله بعد شناسایی کاربرانی است که قرار است به آنها سرویس دهیم (شناسایی و گروه بندی)؛ آموزش خدمات ما به مخاطبان؛ نمونه ای کوچک را برای کار مشخص کرده و در آن به اجرای برنامه بپردازیم. قرار است این کسب و کار را چطور توسعه دهیم و از چه کسانی بودجه دریافت کنیم. و اینها را یک شرکت استارتاپ باید گام به گام در راستای موفقیت طی کند.