هفته کتاب، خلاصه‌ فرهنگ و تمدن هزاران ساله ایران

به گزارش روز جمعه گروه فرهنگی ایرنا، حتی پیش از آغاز و خط و کتابت، مردم ایران اهل دانش بوده‌اند، پس از هزاران سال که کتاب، تبدیل به بخشی از زندگی روزانه شده و در دسترس همه قرار گرفته، باید برای حفظ این پیوندها تلاش کرد، هفته کتاب یکی از راه‌هایی است که برای دوستی میان مردم ایران و مطالعه بیشتر، باید جدی گرفته شود. اهل قلم و اندیشه معتقدند هفته کتاب، نماینده هزاران سال فرهنگ و تمدن ایرانی است که در کتاب‌ها باید آن را جست.

تعریف کتاب، امروز گسترده‌تر از گذشته است

دکتر شهین اعوانی دانشیار فلسفه در مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران و عضو هیئت‌مدیره انجمن حکمت و فلسفه ایران در گفت‌وگو با ستاد خبری بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران بیان کرد: ۲۴ آبان روز کتاب، کتابخوانی و کتابدار است. همچنین ۲۴ آبان روز رحلت علامه طباطبایی نیز هست. فکر می‌کنم وقتی در سال ۱۳۷۲ که موضوع اختصاص و نامگذاری یک هفته‌ در سال (هر سال از ۲۴ آبان) به نام هفته کتاب تعیین شد، سالروز رحلت علامه طباطبایی (۲۴ آبان ۱۳۶۰) مدنظر بوده است که شاید اگر از همان موقع سالروز تولد ایشان مد نظر قرار می‌گرفت، شور و شوق برای کتاب مؤثرتر و عملی‌تر می‌بود. البته شاید چون تولدشان مصادف با اوایل فروردین‌ ماه بوده تاریخ مناسبی برای برگزاری هر جشنواره یا هفته کتاب میسر نبوده است و از سال ۱۳۷۲ به بعد همیشه یک یا دو هفته منتهی به ۲۴ آبان به هفته کتاب اختصاص داشته است.

او با اشاره به این که امروزه جامعه‌ای که افراد آن به هر نحوی از انحاء مختلف با کتاب و هنر سروکار دارند، جامعه فرهنگی به حساب می‌آید، بیان کرد: کتاب بیانگر تمدن و فرهنگ زنده یک ملت است. ولی همانطور که می‌دانید مصادیق کتاب در روزگار ما به تیراژ چاپ کتاب و تعداد چاپ و... ندارد. شاید بتوانیم بگوییم در حال حاضر تعریف کتاب خیلی گسترده‌تر از ۱۰ سال پیش است. عصر دیجیتال اقتضائات خاص خود را به همراه دارد. 

اعوانی همچنین گفت: نسل ما تحولات وسیعی را در مفهوم و مصداق کتاب مشاهده کرد. مثلا کتاب‌ های گویا (صوتی) و ایبوک ‌ها (Ebook) (کتاب الکترونیکی) به طور نامحسوس (در حافظه تلفن همراه شما یا لپ ‌تاپ) با شماست. کتاب متداولی که کاغذی و به تبع آن سنگین باشد، نیست. اصلا شما کتابخانه کوچکی از تمامی منابع مورد نیاز خود را به صورت ایبوک به همراه دارید. البته همه این ‌ها اقتضائات زمان ماست. وقتی آموزش مستقیم و شاگردپروری جای خود را به آموزش از راه دور (Fernunterricht/ Distance learning) که به اختصار D learning گفته می‌شود، داد ابزار آن هم مهیا شد، کتاب و کتابخانه هم به دو بخش کاغذی و دیجیتالی تقسیم شد.

او با بیان این که نظرسنجی‌ هایی که صورت گرفته حاکی از آن است که جوانان طرفدار برگزاری نمایشگاه‌ های ملی و بین‌المللی کتاب و بخصوص تخفیف‌ هایی که در نمایشگاه‌ ها به علاقه‌مندان خرید کتاب داده می‌شود، هستند، بیان کرد: بسیاری از پژوهشگران در بررسی شاخص ‌های توسعه، میزان کتابخوانی را شاخص توسعه تلقی می‌کنند. در این جا از فرصت استفاده می‌کنم و تذکری ضروری به انعکاس مطالبی که در رسانه‌ها به طور کلی درباره کتاب و کتابخوانی می‌شود، می‌دهم. چند روز پیش بود که خبری در رسانه‌ها آمد که متوسط ساعات مطالعه مردم هند به طور کلی هفته ‌ای ۱۰ ساعت است و این میزان در ایران معادل یک ساعت و اندی است.

او در ادامه اظهار کرد: معمولا تبلیغات داخلی به ما چنین می‌فهماند که ایرانیان مردمی کم ‌مطالعه ‌اند. در صورتی که به نظر بنده چنین می‌آید که روش آمارگیری‌ ما همانطور سنتی مانده است ولی جوانان از فضای مجازی و نسخه ‌های دیجیتالی به وفور استفاده می‌کنند که اصلا در این آمار نمی‌آید. بیان یک مثال می‌تواند روشنگر این موضوع باشد. شما وقتی در مترو سوار می‌شوید می‌بینید تقریبا بیش از ۵۰ درصد جوانان با تلفن همراه چیزی را مطالعه می‌کنند. بنده نمی‌گویم همه کتاب می‌خوانند ولی دیده‌ ام که از این طریق مقاله رد و بدل می‌ کنند، معرفی کتاب، معرفی فیلم یا برنامه هنری، بخصوص ورزش و... حتی  مطالب اقتصادی، اجتماعی  و سیاسی اطلاع‌رسانی می‌شود. هیچ یک از این ‌ها در نظام آمار سنتی ما، مطالعه به حساب نمی‌آید.

عضو هیئت‌مدیره انجمن حکمت و فلسفه ایران بیان کرد: روی ‌هم رفته به دلیل اپیدمی کرونا در جامعه جهانی و نیز ایران، امسال که نمایشگاه بین‌المللی فرانکفورت به صورت مجازی برگزار شد که به عنوان اولین تجربه خیلی رضایت‌بخش نبود و در ایران هم نمایشگاه بین‌ المللی کتاب نداشتیم و مسلما در هفته کتاب هم ویژه ‌برنامه‌ هایی را نمی‌توانیم داشته باشیم. در چنین نمایشگاه‌ هایی خرید یا سفارش کتاب یکی از جنبه‌ های مهم رویداد نمایشگاه کتاب است. مهم‌تر از همه تعامل جوانان با یکدیگر، شور و نشاطی که در برنامه‌ریزی سفر به تهران به صورت جمعی و ... نیز آشنایی با کتاب‌های جدید الانتشار و غیره از مزایای دیگر نمایشگاه کتاب برای جوانان است. البته مسلما در زمان شیوع ویروس کرونا، ضرورت دارد که سلامتی جامعه در اولویت باشد.

این پژوهشگر ضمن بیان این که اکثر پژوهشگران، معلمان و مربیان جوانان، معتقدند عادت به مطالعه از کودکی شروع می‌شود، اظهار کرد: اگر این فعل حسنه تا دوران جوانی استمرار یابد از سنین جوانی به بعد در آنان به صورت عادت نهادینه می‌شود. ما برای تحقق چنین ایده‌ای به روش و تجهیزاتی نیازمندیم.

وی افزود: به نظر می‌آید یکی از کمبودهای مدارس ما بخصوص در دوره متوسطه، کمبود کتاب‌خانه‌ هایی است که در آن کتاب‌ های ادبی، اجتماعی، تاریخی، علمی و... باشد. ممکن است نسخه‌های سووشون سیمین دانشور، یا مجموعه ۱۰ جلدی کلیدر دولت‌آبادی، بینوایان هوگو یا جنگ و صلح تولستوی، در اینترنت به صورت نسخه دیجیتالی یا حتی نسخه صوتی موجود و در دسترس باشد ولی ابتدا باید در نوجوان انگیزه به این کتاب‌ ها شکل گیرد.

او در ادامه گفت: یعنی ابتدا به صورت غیرمستقیم با این آثار آشنا شود. مثلا معلم درس انشاء یا ادبیات، نویسنده ای را معرفی کند و معروف‌ترین آثارشان را برشمارد و بگوید من در سنین شما بودم فلان اثر را خوانده ‌ام (البته اگر خوانده باشد!) و خیلی مایل بودم که فلان اثرش را هم بخوانم یا مجموعه داستان‌هایش را ... ولی در آن زمان هنوز به فارسی برنگشته بود و این یک انگیزه می‌شود تا جوان به سراغ آن اثر برود.

دانشیار فلسفه در مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران ضمن بیان این که معرفی یک کتاب تا همین حد کنجکاوی جوانان را برمی‌انگیزد تا آن را از کتابخانه مدرسه امانت بگیرند، اظهار کرد: در صورتی که اولا کتابخانه داشته باشد و ثانیا کتاب‌هایی را که معلم‌ها معرفی می‌کنند، در آن موجود باشد. در این جا والدین هم نقشی اساسی دارند. وقتی جوان کتاب غیردرسی مطالعه می‌کند به او گوشزد نکنند که این چه وقت کتاب‌خوانی است!. سال دیگر یا دو سال دیگر کنکور داری و....

اعوانی در پایان ابراز امیدواری کرد تا سال آینده درمانی برای بیماری کرونا که قربانیان آن نیز روزافزون است، پیدا شود تا دوباره شاهد برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب و نیز هفته کتاب و بزرگداشت روز قلم و ... باشیم.

صلح و دوستی بین مردم و کتاب مهمترین کار هفته کتاب است

فریبا یوسفی شاعر، نویسنده و منتقد ادبی، درباره هفته کتاب بیان کرد: این که هفته‌ ای را به کتاب و روزی را به عنوان کتابخوانی در نظر بگیریم به نظر می‌رسد به حال کسانی که از درون و نهاد وجود خود به کتابخوانی اهمیت می‌دهند و مطالعه را لازم دانسته و احساس نیاز می‌کنند چندان فرقی ندارد. در واقع هدف ما از نامگذاری و ارزش‌گذاری بر این موضوعات آن دسته از افرادی هستند که ممکن است به هر دلیل توجه کمتری به مبحث کتابخوانی داشته باشند.

وی در ادامه اظهار کرد: اختصاص روز و هفته‌ ای برای یک موضوع بیشتر به کار کسانی می‌آید که از آن موضوع غافل شدند یا دقت لازم را نسبت به آن ندارند؛ بنابراین لازم است که برای توجه بخشیدن به این گروه برنامه‌های بیشتری طرح ریزی و اجرا شود.

این منتقد ادبی با اشاره به این که این فعالیت ‌ها می‌تواند به شکل‌های مختلفی باشد عنوان کرد: یکی آن که زمینه‌ و فضای مناسب برای مطالعه را در معرض دید افراد قرار دهیم برای این که ببینند برای مطالعه چه مسیری را می‌توانند طی کنند تا به آن اهدافی که برای این منظور در نظر گرفته شده است برسند.

او همچنین بیان کرد: به نظر من توجه بخشی به کتاب و کتابخوانی یک قسمت ماجرا است و ایجاد زمینه ‌ها برای رسیدن به هدف لازم نیز بخش دیگری از کار است که هردوی این موارد باید مورد توجه قرار بگیرد.

یوسفی در ادامه گفت: به نظر می‌رسد تعداد کسانی که خودشان به طور ذاتی به کتاب و کتابخوانی توجه دارند نسبت به جمعیت کمتر است؛ فعالیت ‌هایی که در هفته کتاب انجام می‌شود جمعیت بیشتری که توجه کمتری به کتاب دارند را دربرمی‌گیرد.

این نویسنده افزود: در هفته کتاب باید بین کسانی که چندان اهل مطالعه نیستند و کتاب، انس و الفتی ایجاد کرد. برقراری صلح و دوستی بین مردم و کتاب مهمترین کار هفته کتاب است.

یوسفی در پایان گفت: نهایت مطالعه برخی از افراد جامعه اطلاعاتی است که در فضای مجازی وجود دارد و به صورت عبوری آن را خوانده و می‌گذرند؛ باید این اشخاص و گروهی که کمتر اهل مطالعه هستند یا اصلا کتاب نمی‌خوانند را به شیوه‌ای به کتاب علاقه‌مند کرد.

حمایت از خریدار برای خرید کتاب طرح بسیار ارزشمندی است

گودرز رشتیانی مترجم و نویسنده حوزه ایرانشناسی و عضو هیات علمی دانشگاه تهران، با بیان اینکه، در این هفته ناشران و نویسندگان گردهم می­ آیند که این امر باعث هم ­افزایی میان آنها و معرفی محصولات جدید به مخاطبان می­ شود، گفت: قطعا این اتفاق ارزشمندی است که فعالان و دست ­اندرکاران این حوزه شاهد آن هستند.

وی با تاکید بر اینکه برگزاری هفته کتاب موجب ایجاد شور و نشاط در بین افراد جامعه و ب­ویژه دانش­ آموزان و دانشجویان می ­شود، گفت: به ­ویژه در ایام شیوع کرونا که به­ دلیل ایجاد شرایط خاص لزوم توجه به کتاب و کتابخوانی بیش از پیش اهمیت یافته این موضوع به­ خوبی حس می ­شود.

رشتیانی تصریح کرد: البته ارائه نظری مشخص در رابطه با میزان تاثیر هفته کتاب بر ترویج فرهنگ مطالعه، نیازمند آمار و ارقام و لازمه آن انجام کار پژوهشی است. اما، نکته ­ای که در این میان وجود دارد این است که برگزاری این رویداد باید شکل عمومی ­تری به خود بگیرد.

وی ادامه داد: از این­­ رو، به ­نظر می­ رسد اگر در برگزاری این رویداد هر چه بیشتر از تشکل ­های غیردولتی، انجمن ­های صنفی و سایر فعالان بخش خصوصی در مسیر تبیین و ترویج این هفته استفاده شود، قطعا شاهد نتیجه بهتری خواهیم بود. البته این به معنی نادیده گرفتن امر مهمی چون ضرورت حمایت دولت از این مقوله نیست.

رشتیانی در ادامه در رابطه با طرح‌های توزیع یارانه کتاب از طریق کتابفروشی‌ها (طرح‌های فصلی فروش کتاب) گفت: این طرح بسیار موثر است و نقش به سزایی در ترغیب افراد به خریداری کتاب ­های مورد علاقه خود دارد. گرچه، برخی ناشران معتقدند حمایت مستقیم از ناشر نتیجه بهتری دارد، اما به اعتقاد من حمایت از خریدار برای خرید کتاب طرح بسیار ارزشمندی است؛ چنانچه شاهد بودیم که تا کنون نیز خروجی مثبتی هم داشته است.

ایجاد سوال، خرید کتاب را در پی دارد

امیرمحمد گمینی منتقد، نویسنده و عضو هیات علمی پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران، با بیان اینکه، نیاز به کتاب و کتابخوانی باید در افراد جامعه ایجاد شود، گفت: بسیاری از کارشناسان معتقدند گرانی کتاب و مشکلات اقتصادی باعث کاهش سرانه مطالعه در کشور شده است؛ قطعا نمی ­توان تاثیر مسائل اقتصادی بر این مقوله را نادیده گرفت اما، بسیاری از افراد با همین شرایط اقتصادی به رستوران می‌­روند، هزینه­ ای پرداخت کرده و غذا می ­خورند.

وی عنوان کرد: دلیلش هم این است که درک کاملی از لذت غذا خوردن دارند و در لحظه هم این لذت را حس می کنند، حال اگر برنامه ­ریزی ­ها و سیاست­ ها در جامعه به­ گونه ­ای باشد که فرد نسبت به خرید کتاب و مطالعه هم همین حس را داشته باشد، دیگر با بهانه ­هایی نظیر کمبود وقت، شرایط اقتصادی نامناسب و... این موضوع را منتفی نمی ­کند.

گمینی افزود: حال سوالی که در اینجا پیش می ­آید این است که چگونه می­ توان چنین شرایطی را در میان افراد جامعه ایجاد کرد؟ پاسخ به این سوال در گرو فعالیت ­ها و برنامه­ های هفته کتاب و نوع دیدگاه دست ­اندرکاران این حوزه است. به این معنا که در ابتدا باید سوال در ذهن مخاطب ایجاد شود تا سپس فرد برای یافتن پاسخ خود به کتاب رجوع ­کند. وقتی چنین جوی در جامعه ایجاد شود و کتاب به مثابه غذای روح تلقی شود دیگر فرد به هیچ بهانه ­ای از خرید این محصول سرباز نمی­ زند و حتی اگر طرح و تخفیفی هم نباشد باز برای رفع نیاز خود اقدام به خرید کتاب می­ کند.

این نویسنده و استاد دانشگاه اظهار کرد: از دیگر موضوعاتی که وجود آن در برنامه­ های هفته کتاب ضروری به نظر می ­رسد، معرفی کتاب­ ها و موضوعات مختلف به مخاطب است. چنانچه این کار درست و اصولی انجام شود، وقتی سوالی در ذهن فرد ایجاد می ­شود می ­تواند به محتواهای تولید شده در این زمینه رجوع و محتوای مورد نظر خود را انتخاب و سپس اقدام به خرید کند. اینگونه قطعا از خرید خود راضی است و با اشتیاق مطالعه می­ کند.

وی در ادامه در رابطه با طرح‌های توزیع یارانه کتاب از طریق کتابفروشی‌ها (طرح‌های فصلی فروش کتاب) گفت: حال در این میان، طرح­ ها و تخفیف­ های ویژه می­ تواند شور و شوق خرید را در بین مخاطبان چند برابر کرده و در میان قشر کتابخوان شور و نشاطی ایجاد کند. در چنین شرایطی می ­توان از کارکرد چنین طرح ها و تاثیرشان بر افزایش سرانه مطالعه سخن گفت.

هفته کتاب در یک نگاه

۲۴ آبان ماه در تقویم رسمی کشوردر سال ۷۲ شمسی به عنوان روز کتاب و کتاب‌خوانی تعیین شد. در سال‌های گذشته هفته پایانی آبان ماه، هفته کتاب نامگذاری شد.

نخستین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران در روزهای چهارم تا دهم دی ماه سال ۱۳۷۲ با پیام مقام معظم رهبری، برگزار شد.

همزمان با هفته کتاب، در مدارس، مساجد، دانشگاه‌ها و استان‌های کشور نمایشگاه‌ها و جشن‌های کتاب و سخنرانی همراه با نشست های مختلف و... با موضوعات چاپ و نشرِ و کتاب و ترویج کتابخوانی با هدف افزایش میزان سرانه مطالعه برگزار می‌شود.

براین اساس با مجموعه سیاست‌گذاری و برنامه ریزی های انجام گرفته سعی شده تا ترویج فرهنگ مطالعه به خصوص بین نوجوانان، هدف و محور اصلی این برنامه‌ها باشد از این رو بزرگداشت روز کتاب، کتابدار و کتاب‌خوانی همه ساله در این ایام با شکوه هرچه تمام تر از سوی اهالی قلم، فرهیختگان، مسئولان و فعالان فرهنگی، اساتید، ‌دانشگاهیان، دانشجویان، دانش آموزان، اصحاب نشر و چاپ و کتاب و ... برگزار می شود.

امسال نیز همزمان با بیست و هشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار دانایی؛ مانایی این رویداد بزرگ فرهنگی از شنبه ۲۴ آبان تا۳۰ آبان ماه جاری در سراسر کشور و بیشتر با محوریت فضای مجازی بواسطه شیوع ویروس کرونا برگزار شد.