به گزارش روز شنبه خبرنگار سلامت ایرنا، سعید نمکی هفته گذشته در جلسه ستاد دانشگاهی کووید ۱۹ در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گلایه‌هایی به روند تحقیقات در زمینه ویروس کرونا مطرح کرد. گلایه‌هایی که خوشایند معاون تحقیقات وزارت بهداشت نبود و در نهایت منجر به استعفای رضا ملک زاده شد.
وزیر بهداشت در اصفهان به نقش تحقیقات در حوزه سلامت اشاره کرده بود و تخمین‌هایی که در زمینه کرونا انجام شده بود را نادرست دانست. تخمین‌ها و پژوهش‌هایی که باید عصای دست وزارت بهداشت برای مقابله با کووید ۱۹ می‌شد، اما داده‌های چندان موثری را به دست نداد.
اصل داستان چه بود؟
نمکی در اصفهان گفته بود: ۹۸ درصد از تحقیقات در نظام سلامت، صرف انتشار مقالات در مجلات می‌شود که به کار نمی‌آید، به شدت به روند تحقیقات نظام سلامت، انتقاد دارم. نامه بنده به دکتر ملک زاده در روزهای نخست شیوع کرونا در کشور را مشاهده کنید که ۱۰ آیتم تعیین شد، اما یکی از آنها تاکنون جواب نداده است. کدام وزیری با چنین یافته‌های شکسته‌ای می‌تواند بخش سلامت کشور را اداره کند؟ اصلا نباید بر یافته‌هایی که بر حسب یک تخمین به وزیر داده می‌شود، کار و اعتماد کرد. این تخمین‌ها تاکنون درست نبوده و ۱۰ مدل اپیدمیولوژیک به من دادند که هیچ کدام صحیح نبود و برای هیچ اقدامی نیز کارایی نداشت.
نامه‌ای که وزیر بهداشت به آن اشاره کرده، مربوط به ۱۸ اسفند ۹۸ است. نمکی در این نامه خطاب به ملک زاده نوشته بود: با توجه به شیوع کووید ۱۹ در کشور، بررسی‌های جنبه‌های مختلف بیماری، می‌طلبد تا تیم‌های تحقیقاتی متعدد کلیه دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی به این امر مهم بپردازند و مواردی از قبیل میزان شیوع، توزیع سنی ابتلا، اثربخشی رژیم‌های دارویی، میزان مرگ و میر و رابطه آن با سن، جنس و نژاد، تاثیرگذاری نحوه مراقبت‌ها، ماهیت و رفتار ویروس و جهش‌های احتمالی، بررسی روند اپیدمیولوژیک و قدرت سرایت آن، ردیابی منابع اولیه آلودگی، نقاط و تاریخ شروع بیماری در کشور، تاثیر رفتار اجتماعی بر گسترش بیماری، تاثیر بیماری بر بهداشت روان جامعه یا شیوه‌های موثر پیشگیری، عوارض اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بیماری، مقایسه موارد کشورمان با دیگر کشورها و ده‌ها جنبه دیگر می‌تواند موضوعات مهم تحقیقاتی و حاصل آن علاوه بر جمع آوری مستندات این دوران پر اهمیت راهگشای همکاران‌مان در اصلاح رویه‌های اجرایی مبارزه و کنترل بیماری باشد.
وزیر بهداشت در این نامه حداقل به ۱۳ مورد تحقیق در زمینه کووید ۱۹ و آثار آن در کشور اشاره کرده و گلایه‌های او در اصفهان، آدرسی به همین نامه داشت.
حتی نمکی در این نامه به استفاده از ظرفیت تیم‌های تحقیقاتی هم اشاره کرده و نوشته است: استفاده از ظرفیت تیم‌های تحقیقاتی در دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی کشور می‌تواند مهم‌ترین ابزار کمک به این تحقیق در عرصه ملی به کار آید.
واکنش معاون وزیر چه بود؟
رضا ملک زاده صبح جمعه در پاسخ به گلایه‌های وزیر بهداشت نامه‌ای منتشر کرده و در بخشی از این نامه درباره مطالعات انجام شده در زمینه کووید ۱۹ نوشت: اپیدمی کووید ۱۹ در تاریخ تمدن معاصر بشر به عنوان یک مشکل عظیم بهداشتی جهانی، بی سابقه بوده است. در چنین شرایطی، مطالعات اپیدمیولوژی انجام گرفته در ایران درباره کووید ۱۹ ضمن ارائه پیش بینی‌هایی که امروز واقعیت‌هایی از آنها را شاهد هستیم و هشدارهای لازم مبنی بر افزایش آمار مبتلایان و شمار مرگ و میرها در صورت ضعف در مدیریت اجتماعات و فقدان نظارت کافی و بدون تعارفات در اجرای مقررات مقابله با کرونا، ابتلای ۳۰ میلیون ایرانی به ویروس کرونا تاکنون که عمده این جمعیت بدون علامت و نیاز به بستری بوده‌اند را تخمین زده و همچنین هشدار داده بودند که حداقل ۳۰ میلیون ایر انی دیگر در صورت تداوم این روند، در معرض ابتلا هستند. مطالعات اپیدمیولوژی کووید ۱۹ در ایران، قاطعانه اعلام کرده‌اند که این اپیدمی در جهان، با واکسن خاموش خواهد شد و تا آن زمان تنها راه تمام کشورها، نظارت دقیق و بدون تعارفات بر اجرای پروتکل‌های بهداشتی است.
ملک زاده در بخش دیگری از این نامه نوشت: مطالعات اپیدمیولوژی درباره کووید ۱۹ عوامل خطر افزایش روزافزون شیوع کرونا، نقاط پرخطر ایران، افراد پرخطر و آستانه خطر هر یک از مناطق را به طور دائم رصد و منتشر کرده و به روشنی برای شما و اعضای ستاد ملی مقابله با کرونا معرفی کرده است. باید دید دستگاه‌ها چه اندازه در برخورد با افراد خاطی در مسافرت‌ها، اجتماعات و نادیده گرفتن مقررات که بر شمار مبتلایان و مرگ و میرها افزوده است، موفق بوده‌اند.
هرچند اشاره ملک زاده در این زمینه تا حدی صحیح است، اما باید پرسید که آیا داده‌های این مطالعات به ستاد ملی مقابله با کرونا ارائه شده است؟ این در حالی است که معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت از ابتدای شیوع کرونا بارها در جلسه‌های این ستاد حضور داشته و می‌توانست از برگزاری برخی مراسم با ارائه هشدارها جلوگیری کرده یا بر بستن جاده‌ها برای جلوگیری از مسافرت‌ها با توجه به مطالعات مورد ادعا، پافشاری کند.
نکته دیگر برخی توصیه‌های نه چندان صحیح مانند ایمنی گله‌ای یا استفاده از برخی داروها برای بیماران مبتلا به کرونا بود که با انتقادهای فراوانی همراه شده است. مسائل مختلفی که جای سوال دارد و با استعفای ملک زاده شاید پاسخ شفافی برای آنها ارائه نشود.
پیش بینی‌های نه چندان درست از کرونا
وزیر بهداشت در اصفهان از پیش بینی‌های نه چندان درست در زمینه کرونا هم گلایه کرده و گفته بود: برخی محققان که برای من از سارس گزارش آورده بودند، روزهای اول پیش بینی می‌کردند که از اردیبهشت خیال ما راحت شده و رفتار ویروس مثل اجدادش سارس است و با گرما، کار آن تمام می‌شود. به آنها گفتم اصلا این حرف‌ها را قبول ندارم. همیشه اتاقم به روی دانشمندان باز است، چون معتقدم دولت مردی می‌تواند خردمندانه عمل کند که راه و در را به روی دانشمندان باز کند.
نمکی بیان کرد: اپیدمیولوژیستی که خودش را سرگروه می‌دانست، آمد و توضیح داد که کرونا در فصل گرما تمام می‌شود، اول خندیدم و بعد گفتم انشاءالله که پیش بینی‌های شما و تیم شما درست باشد، اما من باید برای اداره کشور، بدبینانه‌ترین شیوه را انتخاب کنم که در باتلاق بیماری گرفتار نشوم و گفتم آن‌چه از ویروس می‌بینم با اجدادش متفاوت است و ماهیت کووید ۱۹ با اجدادش یکی نیست و تابستانی بدتر از بهار می‌بینم.
هرچند این اظهارات وزیر بهداشت جای تامل دارد، اما آن‌چه مسلم است در زمینه کووید ۱۹ نمی‌توان پیش بینی قاطعی ارائه کرد و اصلا اگر نمکی به این پیش بینی‌ها در فروردین و اردیبهشت اعتماد می‌کرد، جای سوال داشت. زیرا با ویروسی مواجه هستیم که هنوز بسیاری از کشورها در رفتار و جهش‌های آن مانده‌اند و هیچ داروی اختصاصی یا واکسن موثر و تایید شده‌ای برای آن ساخته نشده است.
استعفای ملک زاده در رسانه‌ها
نکته قابل توجه در متن نامه استعفای رضا ملک زاده این است که به «عدم تشکیل شورای معاونین طی ۶ ماه گذشته و عدم اختصاص وقت برای بحث در امور آموزشی، پژوهشی و دانشجویی» اشاره می‌کند. نکته‌ای مهم که نباید از آن غافل ماند.
اگر وزیر بهداشت در ماه‌های اخیر با نزدیک‌ترین یاران خود جلسه‌ای تشکیل نداده یا بعد از ماه‌ها در دو هفته قبل، جلسه‌ای با روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی داشته که منجر به نامه ۶۵ رییس دانشگاه برای تعطیلی دو هفته‌ای شده، از چه کسانی مشاوره و راهنمایی می‌گیرد که بر اساس آن تصمیم گیری می‌کند؟
آن‌چه در متن استعفای معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت مشخص است، گلایه‌های فراوان او در زمینه عدم مشورت و توجه به توصیه‌ها و هشدارهاست. در حالی‌که مسیر مدیریت کووید ۱۹ قدر مسلم از دانشگاه‌های علوم پزشکی و مسیر علمی می‌گذرد و اگر وزیر بهداشت وقتی برای مشورت با روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی نگذارد، از چه کسانی می‌تواند بهترین مشورت را بگیرد؟
به هر حال استعفای عجیب ملک زاده در روز جمعه و از طریق انتشار در رسانه‌ها جای سوال فراوانی باقی گذاشته که چرا شورای معاونین وزارت بهداشت تشکیل نشده و چرا به طور مثال همان نامه با امضای ۶۵ رییس دانشگاه علوم پزشکی مبنی بر تعطیلی دو هفته‌ای در ستاد ملی مقابله با کرونا مطرح نشده است؟
همه این‌ها در حالی است که سعید نمکی در سال جاری فقط یک بار با رسانه‌ها نشست خبری داشته و بسیاری از سوالات که پایه و اساس سیاست گذاری در زمینه تصمیم گیری برای مدیریت کووید ۱۹ دارد از طرف رسانه‌ها به جای خود باقی است. ارائه مشاوره‌های نه چندان موثر به وزیر بهداشت، موضع گیری‌های هزینه بردار برای وزارت بهداشت و رسانه‌ای کردن دعواهای درون خانوادگی فقط بخشی از پاشنه آشیل نمکی در ساختمان ایوانک است که مشخص نیست آن را باید حاصل چه نوع تفکری در اطراف وزیر بهداشت دانست.
هرچند سعید نمکی در روزهای آخر آبان ۱۳۹۹ به نسبت قبل از شیوع ویروس کرونا در کشور خسته‌تر شده و این را می‌توان از چهره او نیز تشخیص داد؛ اما توصیه این است که به جای نگاه به بیرون از ساختمان ایوانک، قدری برای معاونان و روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی وقت بگذارد تا تصمیم‌های صحیح‌تری برای ارائه به ستاد ملی مقابله با کرونا داشته باشد و البته از «رعایت حال» اعضای ستاد ملی هم بگذرد و بر آن‌چه باید اتفاق بیفتد، پافشاری کند.
در این حال نباید فراموش نکنیم، مبارزه با ویروس کرونا که هر دم به رنگی و شکلی در می آید، با توجه به تحریم ها و تنگناهای اقتصادی پیش روی کشور هرگز کار سهلی نبوده، و اگر پایمردی رسته سلامت و بهداشت کشور از وزیر بهداشت و معاونان وزارتخانه تا کادر پزشکی بیمارستانی نبود، بدون شک اوضاع به مراتب بدتر از این می شد.
دعوای وزیر و معاون وزیر اتفاق تازه‌ای نیست و باید در بحران کرونا به هر دو طرف حق داد. وزیری که به داده‌های مورد نیازش پاسخ درست داده نشده و معاون وزیری که اعتقاد دارد تحقیقات انجام شده مورد توجه قرار نگرفته است.
آن‌چه در این میان زیبنده وزارت بهداشت نبود، صحبت از راه دور و کشاندن دعوا به رسانه‌ها بود که منجر به حاشیه سازی فراوانی شده است. قدر مسلم جای این صحبت‌ها در رسانه یا توییتر یا فضای مجازی نیست و حتی اگر اختلاف نظری وجود داشت، باید از مسیر خود عبور می‌کرد.
از: امیر پروسنان
نظر شما