تکرار یک روایت به وقت کرونا

اما تمام این سختیها باعث نشده است از همین کار بی مقدار خود دست بردارند، شاید چون سخت تر از این را با سفره های خالی ناهار و شام خود تجربه کرده اند.

دیگر از خیابان های پرتردد و چراغ قرمزهایی که خودروهایی را پشت خود نگه دارد خبری نیست که کودکان کار به امید آن ثانیه ها خود را به خودروهایی نزدیک کنند تا در عوض تمیز کردن شیشه های آنها پول نان خالی سفره ای که در خانه انتظار آنها را می کشد، تامین کنند.

در همین شرایط اگر گذرت به مطب ها و مراکز درمانی و آزمایشگاه ها برسد هنوز می توان کودکانی را دید که امیدشان به فروختن جوراب ها، آدامس و کتابچه های دعایی است که همراه خود دارند. در یک مورد می توان کودک کار را این گونه روایت کرد؛ آزمایشگاه شلوغی صبحگاهی معمول خود را دارد، پسری نوجوان که ۱۲ یا ۱۳ ساله به نظر می رسد، با بسته ای جوراب وارد می شود و در دست دیگرش هم چند بسته آدامس و کتابچه های دعا وجود دارد.

در فضایی که همه ماسک بر چهره دارند و با یک صندلی فاصله از هم نشسته اند، ماسک ندارد اما با شال گردن کاموایی محافظی برای دهان و بینی خود درست کرده است.

از همان ابتدا به تمام آنهایی که در انتظار نوبت نشسته اند نزدیک می شود که گاه باعث عصبانیت و رنجش دیگران می شود و واکنش های متفاوتی از خود نشان می دهند یکی با عصبانیت بلند می شود و بیرون می رود، یکی صورتش را برمی گرداند و یکی می گوید نزدیک من نیا!

البته هیچکدام از این واکنش ها باعث نمی شود پسرک قید کارش را بزند و بدون کمترین رفتاری که نشان از ناراحتی داشته باشد، بسته هایش را به همه افرادی که در سالن انتظار هستند نشان می دهد و از آنها می خواهد چیزی از او بخرند.

ردیف ها را مرتب پشت سر می گذارد، در ردیف های میانی، خانمی با عصبانیت و صدایی جیغ مانند از او می خواهد دور شود و فاصله بگیرد همه با اندکی تعجب پشت سر را نگاه می کنند اما با دیدن پسرک آدامس فروش چندان هم کنجکاو نمی شوند و گویی چشمها به دیدن این موارد عادت دارد.

پسرک در پاسخ به روزگار کاری اش در این ایام می گوید: کرونا باعث شده است تا فرصت ها و مکان های کاری ما هم محدودتر شود در حالت عادی که شهر تعطیل نیست، وقتی پشت چراغ قرمزها شیشه خودروها را تمیز می کنیم به هر حال رانندگان حتی اگر دوست هم نداشتند ما این کار را انجام دهیم ولی بالاخره کمکی می کنند.

پسر نوجوان ادامه می دهد: یا اگر آدامسی یا جورابی به سرنشینان یک ماشین می دهیم، معمولاً با کمی چانه زدن و قیمتی کمتر از قیمت پیشنهادی ما می خرند، حالا اما خیابان ها و میدان های خلوت تر از هر زمانی شده و کار ما هم سخت تر شده است.

او می گوید که این روزها بیشتر به مطب ها یا مراکز درمانی و آزمایشگاهی البته اگر نگهبان درب ورودی اجازه بدهد یا حواسش نباشد، می رود به امید اینکه کسی از آدامس ها، جوراب ها یا کتابچه های دعای او بخرند ولی متاسفانه افراد در این مکان ها کم حوصله تر هستند ولی در مواردی هم کسانی هستند که در همین فضاهای درمانی، کتابچه های دعا را بهتر خریداری می کنند.

پسر نوجوان در پاسخ به اینکه آیا پدر و مادرت خبر دارند در چنین شرایطی کار می کنی با لبخند تلخی می گوید: خودشان این اجازه را داده اند، قبل از کرونا کار نمی کردم گاهی همراه پدر دستفروشی می کردم الان که امکان دست فروشی و کار برای پدرم کمتر شده است از من می خواهد بیشتر کار کنم. مادر نیز روزهایی که با پولی هر چند اندک به خانه بر می گردم خیلی خوشحال می شود.

هر چند اگر تمام آدامس ها، جوراب ها یا کتابچه دعای پسرک را یکجا خریداری کنی مشکل چندانی از او حل نمی شود ولی دست کم می تواند برای شب که بخانه بازمی گردد چند تا نان داغ با خود بخانه ببرد. همین که مبلغی معادل چند بسته آدامس بدون دریافت هیچکدام از داشته هایش دریافت می کند خوشحال و پیروزمندانه که توانسته است، از پس یک روز سخت دیگر برآید می رود.

در یک روز بارانی، صورت بدون ماسک، لباس های زمستانی رنگ و رو رفته ای که نشان می دهد تازه از صندوقچه لباس های کهنه سال قبل بیرون آمده اند و دست های بدون دستکش او و فاصله ای که از ترس جیغی که از ردیف های قبل بر سرش فرود آمده بود، رعایت کرده است؛ مجال راستی آزمایی به هیچ احساس و عاطفه ای را نمی دهد.

برای رهایی از حس ترحم خودت هم که شده می خواهی در قبال هیچ کمکی به پسرک کرده باشی و او نیز سرخوش از آزمایشگاه بیرون می رود و احتمالاً همین ماجرا را در خیابانی دیگر و جایی دیگر تکرار می کند. تکراری از یک روایت یکسان که در این روزهای کرونایی سخت تر از قبل شده است اما گویی به همان نسبت سرسختی کودکان کار در برابر سختی روزگار بیشتر شده است.

کرونا با شیوع تقریباً یکساله خود بخوبی نشان داده است موضوعی و مساله ای فراتر از بهداشت و درمان است با تبعات اقتصادی که برجا گذاشته است و تعطیلی کسب و کارها، بسیاری زندگی ها، درآمدها و مشاغلی با زیربناهای سست را آسیب پذیرتر از قبل کرده است.

مشکلات و معضلات اجتماعی از نوع کودکان کار مشکل و معضلی نیست که با کرونا ایجاد شده باشد اما دست کم می توان گفت با کرونا این افراد آسیب پذیر تر از قبل شده اند و در مواردی هم اجبار و سختی های اقتصادی ناشی از کرونا باعث شده تا برخی خانواده های ناتوان از نظر اقتصادی به کار کودکان خود رضایت دهند.

کرونا و بیشتر شدن کودکان کار

کار کودک به کاری اطلاق می‌شود که باعث مشکلات جسمی برای کودک باشد و سلامتی او را به لحاظ جسمی یا روانی به خطر بیاندازد؛ مانع تحصیل کودک شود یا ساعت‌های زیادی را در شبانه‌روز از کودک بگیرد اما کودکی که چند ساعت در روز به پدرش در کاری کمک می کند کودک کار گفته نمی شود.

آزاده معصومی فعال اجتماعی در این خصوص می گوید: نکته قابل تامل در مورد کار کودکان این است که بعد از شیوع کرونا همین کودکانی که کنار دست پدر در بیرون کار می کردند اکنون با بیکاری یا نیمه بیکار شدن نان آور خانه، مستقل به انجام کارهای نازلی روی آورده اند و بعبارتی در تعریف کودکان کار قرار گرفته اند.

وی می افزاید: به عبارتی هر چند کودکان بطور مستقیم از نظر ابتلا به کرونا کمتر دچار آسیب شده اند اما از سایر تبعات و اثرات اقتصادی و اجتماعی کرونا دچار آسیب های بیشتری شده اند به این معنا که بر اثر تنگناهای اقتصادی خانواده ها به انجام کارهایی خارج از توان خود تشویق شده اند یا به ناچار روی آورده اند و فرصت و مجال فراغت و کودکی از آنها گرفته شده است.

به گفته این فعال اجتماعی، با شیوع کرونا به ناچار و به منظور بستن زنجیره انتقال این ویروس چاره ای جز برخی محدودیت ها و تعطیلی ها نیست که این تعطیلی ها به صورت زنجیره‌وار بر زندگی خانواده‌ها اثر گذاشته است و در این بین افراد فرو دست و کم درآمد دچار آسیب های بیشتری می شوند و کودکان هم در این اقشار متوجه آسیب بیشتری شده اند.

به گفته این جامعه شناس و فعال اجتماعی، کار کودک یا همان کودکان کار در همه جای دنیا وجود دارد و خاص یک منطقه یا کشور نیست اما شیوه برخورد با این پدیده اجتماعی متفاوت است به عبارتی راهکار اجتماعی با این پدیده در مقایسه با روش های قضایی، امنیتی، جرم انگارانه و خیریه ای موفق تر و نتیجه بخش تر خواهد بود.

وی می افزاید: در شیوه ای موفق باید با تعامل و همکاری بین بخشی نهادهای مختلف، حمایت های آموزشی و توانمندسازی کودکان کار و خانواده های آنها انجام گیرد.

با شیوع ویروس کرونا و خاموشی چراغ کسب و کارها برخی خانواده‌های تهیدست، کودکان خود را برای نان‌آوری روانه خیابان‌ها می کنند رهایی از این معضل اجتماعی در شرایط عادی روش ها و راهکارهای اجتماعی و مددجویانه خاص خود را دارد اما در زمانه ای همچون کرونا علاوه بر آن وظایف هر کدام از ما بعنوان مردم سهمی در مهار این ویروس و قفل زنجیره انتقال کرونا داریم و دولت نیز حمایت از اقشار آسیب پذیر را بر عهده دارد که توسط نهادهای حمایتی مرتبط انجام می شود.

با توجه به شیوع کرونا بسیاری از مراکز آموزشی و حمایتی مرتبط با کودکان کار در بروجرد تعطیل شده اند اما اقداماتی همچون توزیع بسته های مواد غذایی و یا بهداشتی با مراجعه به منازل آنها صورت می گیرد.

در این خصوص کرم رضا پیردایه رییس بهزیستی بروجرد در گفت و گو با خبرنگار ایرنا می گوید: تا کنون و بعد از شیوع کرونا در چند مرحله بسته های مواد غذایی توسط اورژانس اجتماعی و مرکز حمایتی آموزشی کودک و خانواده باران که تحت نظارت بهزیستی بروجرد قرار دارد بین خانواده های کودکان توزیع شده است.

وی گفت: علاوه بر توزیع بسته های بهداشتی و غذایی، آموزش های لازم، دستورات و توصیه های بهداشتی در خصوص پیشگیری از ابتلا به بیماری کرونا به خانواده ها کودکان کار توسط کارشناسان اورژانس اجتماعی ارائه شده است.

رییس مرکز کودکان کار بروجرد نیز در این زمینه می گوید: این مرکز با توجه به شیوع کرونا فعالیت هایی آموزشی و مشاوره ای حضوری خود را تعطیل کرده است ولی همان اقدامات را بصورت تلفنی برای کودکان کار و خانواده های آنها انجام می دهد.

فخر النسا یاسری افزود: تمامی کودکان کار شهرستان بروجرد که تحت پوشش مرکز حمایتی - آموزشی کودک و خانواده باران بروجرد قرار دارند پسر هستند که با حمایت های این مرکز تلاش می شود این کودکان بر اثر فقر مجبور به ترک تحصیل نشوند و مورد حمایت هایی قرار گیرند.در این مرکز، کودکان کار با حضور روانشناسان و مددکارهای اجتماعی، خدمات آموزشی و مشاوره ای مختلفی مرتبط با مناسبت های مختلف برای خانواده های کودکان کار ارائه می شود که در کاهش آسیب های اجتماعی در آنها موثر است.

اقدام مهمتر در برابر تبعات اجتماعی و اقتصادی همه گیری کرونا اندکی فراتر از وظایف معمول است که آن هم با همراهی و احساس مسوولیت دولت و مردم در کنار همدیگر و احترام به سفره های هر چند کم رونق برخی اقشار آسیب پذیر که با کرونا از همان رونق اندک هم افتاده اند حاصل می شوند و این مهم با رعایت دستورالعمل ها و تعامل مردم و دولت امکان پذیر است.

بغض آن پسر نوجوان کودک کار با هر بار خواهش و تمنا برای فروش کالاهایی که در بساط دارند با هر بار طرد شدن و مورد خطاب واقع شدن با عباراتی همچون " به من نزدیک نشو " را می توان لمس کرد؛ به فرض که کرونا کمتر جان کودکان را می گیرد اما قطعاً تبعات اجتماعی و اقتصادی روح و روان آنها را خواهد گرفت.