به گزارش ایرنا یکی از چالش‌های جوامع کنونی مهاجرت است که به طور مستقیم در حوزه مدیریت شهری و توسعه قرار می‌گیرد و این پدیده را می‌توان در روستاها و حتی در مناطق مختلف و محله‌های یک شهر به صورت حاشیه‌نشینی مشاهده کرد.
در هر جامعه و محیطی سلسله عواملی همچون شرایط جغرافیایی، اقلیمی، وضعیت اجتماعی، اقتصادی، موقعیت خانوادگی، تربیتی، شغلی و طرز فکر و نگرش خاصی حاکم است که هر یک از این عوامل در حسن رفتار یا سوء رفتار افراد مؤثر است.
مهاجرت بدون برنامه‌ریزی در ذات خود شهرنشینی لجام‌گسیخته، گسترش حاشیه‌نشینی و فقر، اتلاف منابع و انرژی را به دنبال دارد.
مهاجرت و به تبع آن حاشیه‌نشینی در شهرها با جرم رابطه مستقیمی دارد؛ تنوع و تجمل، اختلاف فاحش طبقات اجتماعی ساکن شهرهای بزرگ، تورم و گرانی هزینه‌های زندگی، موجب می‌شود تا افراد غیرکارآمد که درآمدشان کفاف زندگی آنان را نمی‌دهد، برای تأمین نیازهای خود، دست به هر کاری هرچند غیرقانونی بزنند.
افزایش میزان جرایم در سال‌های اخیر تصادفی نیست و ریشه در گسترش شتابان مهاجرت و حاشیه‌نشینی دارد که خراسان جنوبی هم از این مقوله مبرا نیست.
به زعم آسیب‌شناسان اجتماعی، همه اشکال نابهنجاری‌های اجتماعی چون سرقت، قتل، قاچاق، خودکشی، فساد، اعتیاد و نظایر آنچه به مثابه انحراف و چه در زمره بیماری یا اختلال، معلول ناسازگاری‌های اجتماعی است که بر روابط فرد و جامعه حاکم‌اند و در مناطق حاشیه‌نشین نمود بیشتری می‌یابند.
در کنار آن استان‌های مرزی همچون خراسان جنوبی در این زمینه در معرض آسیب‌های بیشتری قرار می‌گیرند که خالی از سکنه شدن روستاها و کاهش جمعیت مولد از مهمترین آنها است.
سال‌ها است که توانمندسازی روستاییان به خصوص در مناطق مرزی در دستور کار دست اندرکاران قرار گرفته اما ظاهرا این اقدامات کافی نبوده و تعداد زیادی از روستاها امروز خالی از سکنه است.
خشکسالی‌های پیاپی کشاورزی را در این مناطق نابود کرده و درآمد مردم را به صفر رسانده است آنچه به نظر می‌رسد احیای اقتصاد بومی مناطق می‌تواند مهمترین راهکار برای جایگزین شدن کشاورزی به عنوان شغل تک سویه باشد اما این مهم نیازمند همت جمعی و تامین منابع است.
آب شرب از دیگر مشکلات است که روستاییان علت اصلی مهاجرت را نبود آب مورد نیاز یا کیفیت پایین آن عنوان می‌کنند و متاسفانه این روند می‌تواند روستاهای خالی از سکنه را به بارانداز اشرار و قاچاقچیان مواد مخدر تبدیل کند.
شناسایی بیش از ۱۲۰ روستای مهاجر فرست
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری خراسان جنوبی گفت: بیش از ۱۲۰ روستای مهاجر فرست در این استان شناسایی شد که باید برای کنترل و کاهش مهاجرت اقدامات تاثیرگذار و مطلوبی در این روستاها انجام شود.
حجت الاسلام یدالله وحدانی نیا در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: اکنون در شهر بیرجند و روستاهای اطراف آن با حاشیه‌نشینی و جمعیت‌های ناهمگون مواجه هستیم که از علل اصلی آن مهاجرت روستاییان است.
وی اظهار داشت: اگر امکاناتی که در اختیار روستاها قرار داده می‌شود، همراه با ایجاد اشتغال و توسعه باشد، بدون شک با مهاجرت روستاییان به شهرها مواجه نخواهیم شد.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری خراسان جنوبی گفت: باید در روستاهایی از استان که در معرض مهاجرت شدید هستند، مدیریت یکپارچه منابع آب و خاک، حرفه‌آموزی و آموزش صنایع دستی دنبال شود و حرفه‌آموزی روستاییان نقش مهمی در تقویت اقتصاد محلی و کاهش مهاجرت آنان دارد.
وی بیان کرد: مهاجرت روستاییان علاوه بر ایجاد معضلات اجتماعی در حاشیه شهرها، باعث دخل و تصرف در اراضی ملی و تغییر کاربری اراضی مختلف نیز می‌شود که باید دستگاه‌های متولی با نصب علائم و ایجاد موانع فیزیکی از جمله فنس کشی از تصرف زمین‌های ملی جلوگیری کنند.
وحدانی نیا با اشاره به اینکه تخلیه روستاهای نواحی مرزی استان مشکلات امنیتی را در آینده برای استان ایجاد خواهد کرد گفت: براساس اقدامات نظارتی در برخی روستاهای استان با رشد منفی جمعیت مواجه هستیم که این رشد منفی نامتعارف غیر از مرگ و میر است.
وی افزود: دستگاه‌های متولی باید تمامی تلاش خود را در راستای توانمندی روستاییان به‌کار گیرند تا با ارائه خدمات گوناگون به آنان، روند مهاجرت کاهش یابد.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری خراسان جنوبی از دستگاه‌های متولی خواست علاوه بر حرفه‌آموزی به روستاییان زمینه فروش تولیدات آنها را با راه‌اندازی بازارچه‌های صنایع دستی در شهرها به خصوص مرکز استان ایجاد کنند.
وی خشکسالی و نبود اشتغال را از علت‌های اصلی مهاجرت و خالی از سکنه شدن روستاها ذکر کرد و گفت: مهاجرت باید کنترل شود و فرد روستایی عزتمندانه در روستا بماند، وقتی روستاییان دارای امکانات و درآمد کافی باشند، دل به مهاجرت به شهرها نمی‌بندند.
مهاجرت و ارتباط آن با آسیب‌های اجتماعی
یک جامعه شناس و فعال اجتماعی معتقد است مهاجرت ارتباط مستقیمی با انواع آسیب‌های اجتماعی دارد و آسیب‌های اجتماعی ناشی از فقر و بیکاری، اعتیاد و خرید و فروش مواد مخدر، ولگردی، دعوا و درگیری با مهاجرت بدون برنامه روند افزایشی به خود می‌گیرد.
فواد کاظمی ادامه داد: از این رو می‌توان گفت که حاشیه‌نشینی، نمودی از آسیب‌ها و انحرافات اجتماعی است.
وی اظهار داشت: اعتیاد و فروش مواد مخدر یکی از مسائل و آسیب‌های اجتماعی بحرانی در مناطق حاشیه‌نشین است و همچنین با مشاهده میدانی در این مناطق می‌توان دریافت که چهره بسیاری از ساکنان این مناطق به ویژه جوانان به اعتیاد آلوده است.
وی یادآور شد: در مناطق موسوم به حاشیه‌نشینی که زاییده مهاجرت است همه می‌دانند که محل‌های توزیع و مصرف مواد مخدر کجا است و یا چه کسانی آن را توزیع می‌کنند همچنین دعوا و درگیری جوانان و ولگردی و بزهکاری یکی دیگر از جلوه‌های آسیب شناسی اجتماعی این مناطق است به طوری که ولگردی، خشونت و تنش گرایی جوانان، از جلوه‌های بارز آسیب‌شناسی مناطق حاشیه‌نشین است.
جامعه شناس گفت: از سوی دیگر از دیرباز روستا محل رستن، تولید، اقتصاد، کشاورزی و دامداری، تکثیر نسل و تولید فرهنگ، معماری، تأمین امنیت، کانون ایجاد امنیت غذا و افتخار و حفظ صلابت و سلامت جوامع شهری بوده است.
وی افزود: بررسی و رسیدگی به علل و عوامل مهاجرت روستاییان به شهرها، مرکز استان و استان‌های همجوار نیازمند انجام اقداماتی در سطح ملی، استانی و محلی است.
کاظمی ادامه داد: بازشناسی آسیب‌ها، استعدادها، ظرفیت‌ها و نیازهای روستاهای در معرض خطر تخریب و مهاجر فرست در راستای توانمندسازی آنها در حوزه‌های مختلف از قبیل مدیریت منابع آب و خاک، صنایع دستی و گردشگری، حرفه‌آموزی و ایجاد اشتغال از مهمترین این اقدامات است.
وی اظهار داشت: مهیا ساختن بنیان‌ها و مسایل زیربنایی، شغلی، آموزشی برای بازگشت و مهاجرت از شهرها به روستاها و موطن اصلی روستاییان و مهاجرین از دیگر اقدامات است که باید به صورت ملی و استانی دنبال شود.
وی فقر، بیکاری، خشکسالی، جمعیت جوان، تبعیض، بی سوادی، توزیع ناعادلانه ثروت و سیاست‌های اقتصادی کلان غیراثربخش، عدم توازن در تولید ثروت را از مهمترین دلایل مهاجرت دانست.
این فعال اجتماعی توجه به روستاها را از مهمترین راهکارهای جلوگیری از مهاجرت دانست و گفت: تنها راه جلوگیری از این پدیده نازیبا، توانمندسازی روستاییان به خصوص قشر جوان است.
تغییرات اقلیمی و پدیده مهاجرت در خراسان جنوبی
عضو هیات علمی دانشگاه بیرجند هم گفت: براساس تحقیقاتی که انجام شده، پیامدهای تغییرات اقلیمی مانند خشکسالی و سیلاب‌های مخرب باعث بروز و ظهور پدیده مهاجران اقلیمی در شرق کشور شده است.
دکتر مرتضی اسماعیل‌نژاد افزود: با تحقیقاتی که در جنوب خراسان انجام داده‌ام و مهاجرت و میانگین‌های دمایی را بررسی کردم، مشخص شد که در ۱۰ سال گذشته بخش زیادی از جمعیت به دلیل مسائل اقلیمی مهاجرت کردند.
وی «مهاجران اقلیمی» را یک پدیده نوظهور دانست و گفت: در گذشته «مهاجران زیست محیطی» رواج داشته است و افراد براساس مخاطراتی چون زلزله از دیارشان مهاجرت می‌کردند اما در ۲۰ سال اخیر پیامدهای تغییرات اقلیمی مانند خشکسالی و سیلاب‌های مخرب باعث جابه‌جایی مردم شده است.
دانشیار گروه جغرافیا دانشگاه بیرجند اظهار داشت: پناهندگان اقلیمی افرادی هستند که تحت تأثیر تغییرات اقلیمی جابه‌جا می‌شوند و در واقع محل زندگی خود را تغییر می‌دهند که این جابه‌جایی‌ها تبعاتی داشته چون این افراد عمدتاً در مکان‌هایی مثل حاشیه شهرها ساکن شده و به نوعی اسکان غیررسمی دارند که موجب بروز برخی معضلات و ناهنجاری‌های اجتماعی می‌شود.
وی افزود: افزایش میانگین دما در بیشتر نقاط کره زمین در سه دهه اخیر منجر به تغییر اقلیم شده و تغییرات آب و هوایی را ایجاد کرده که خشکسالی، سیلاب، امواج گرمایی و توفان و گرد و غبار از نتایج تغییر اقلیم است.
اسماعیل‌نژاد تصریح کرد: تغییر اقلیم در برخی مکان‌ها مثل خراسان جنوبی و شرق کشور موجب ایجاد آسیب بیشتری شده است.
۲ کانون اصلی شکل‌گیری مهاجران اقلیمی در شرق ایران
وی گفت: مطالعات نشان می‌دهد ۲ کانون اصلی شکل‌گیری مهاجران اقلیمی در شرق ایران وجود دارد که یکی جنوب خراسان جنوبی و دیگری دشت سیستان است که منابع آب این منطقه در خشکسالی‌های گذشته دچار بحران شده و هم اینکه تحت تأثیر خشک شدن دریاچه هامون شرایط زیستی نامطلوبی را پیدا کرده است و مردم به ناچار مجبور به ترک منطقه خود شدند.
عضو هیات علمی دانشگاه بیرجند افزود: بعد از اینکه بنیان‌های زراعی منطقه از بین رفت، بیکاری رخ می‌دهد و اقتصاد محلی از بین می‌رود که امروز شهرستان نهبندان در جنوب استان خراسان جنوبی با مشکل بیشتری نسبت به دیگر شهرستان‌های استان به دلیل خالی شدن روستاها از سکنه مواجه شده است و باید به این مسائل توجه شود.
وی اظهار داشت: اولین مقصد جمعیت مردم روستاهای خالی از سکنه، شهر نهبندان بوده که از روستاهای خان شرف و چاهداشی به مرکز شهرستان مهاجرت کردند و تعدادی از جمعیت این مناطق نیز به روستاهای حاشیه شهر بیرجند مثل دستگرد و چهکند آمدند.
اسماعیل‌نژاد گفت: بیرجند (مرکز استان) به عنوان یکی از شهرهایی است که مقصد مهم پناهندگان اقلیمی جنوب خراسان جنوبی محسوب می‌شود و در پژوهشی ثابت شده است که در ۱۰ سال گذشته هشت درصد بافت جمعیت این شهر تغییر کرده است.
وی بیان کرد: بنابراین تغییر اقلیم موجب خالی شدن روستاها از سکنه شده است و در حقیقت جمعیت زیادی از مناطق روستایی در شهرک‌ها ساکن شده‌اند.
دانشیار گروه جغرافیا دانشگاه بیرجند افزود: مردم مناطق روستایی وابسته به شغل کشاورزی هستند و کشاورزی هم به آب وابسته است بنابراین خشکسالی‌های پیاپی دلیل اصلی آنها برای مهاجرت بوده است و در پژوهش‌ها نیز مشخص شد که روستاها در نتیجه کاهش بارندگی و سطح آب‌های زیرزمینی تخلیه شدند.
وی گفت: مدل‌های تغییر اقلیمی در نیمه جنوبی ایران نشان می‌دهد که این منطقه رنج بیشتری از تغییر اقلیم می‌برد و اقلیم‌های خشک و نیمه خشک با توجه به وابستگی که به کشاورزی دارند، آسیب پذیرتر هستند.
اسماعیل‌نژاد اظهار داشت: این پدیده در جنوب خراسان مشکلاتی مثل ایجاد حفره‌های امنیتی را بوجود می‌آورد و برای مصون ماندن از تبعات اقلیمی باید سازگاری و تاب‌آوری خود را افزایش دهیم و در برابر مخاطرات، مقاومت بیشتری داشته باشیم.
وی راهکار اصلی حل مشکل مهاجران اقلیمی را سازگاری دانست و گفت: تاب‌آوری و سازگاری مهمترین عامل مصون ماندن از تبعات تغییر اقلیم است که نیازمند توانمندسازی روستاها و تقویت اقتصاد محلی است.
عضو هیات علمی دانشگاه بیرجند افزود: با توجه به اینکه خشکسالی چند دهه در خراسان جنوبی مشاغل کشاورزی و دامداری را تحت تأثیر قرار داده است، باید در چنین شرایطی به کشاورز بیمه و اعتبارات بلاعوض داده شود و اشتغال‌های دیگری را در کنار کشاورزی در روستا ایجاد کرد.
وی گفت: بعضی از روستاها در بعد گردشگری و بعضی در بخش معدن توانمند هستند و شکوفایی اقتصاد محلی، مهمترین عامل در مقابل تبعات تغییر اقلیم است.
اسماعیل‌نژاد بر لزوم آموزش به مردم درخصوص سازگاری با تغییر اقلیم تاکید کرد و گفت: برگزاری دوره‌های آموزش مهارت و صنایع دستی با کمک اداره کل آموزش فنی و حرفه‌ای از دیگر راهکارهاست و با آموزش به کشاورزان باید به مقوله بازاریابی و فروش محصولات تولیدی توجه شود.
وی افزود: وضعیت اقلیمی خراسان جنوبی با ادامه روند خشکسالی مواجه است و باید به دنبال راهبردهای مطلوب برای مقابله با تبعات آن باشیم که اگر اقتصاد در مناطق روستایی شکوفا شود، پدیده مهاجرت اقلیمی کاهش می‌یابد.
استان خراسان جنوبی به مرکزیت بیرجند ۱۱ شهرستان و کمتر از ۸۰۰ هزار نفر جمعیت دارد.
خراسان جنوبی سومین استان پهناور کشور و بیست و هشتمین استان از نظر جمعیت است که بیش از ۴۰ درصد جمعیت این استان مرزی در مناطق روستایی ساکن هستند.
براساس آخرین آمار رسمی یک هزار و ۷۸۰ آبادی دارای سکنه در خراسان جنوبی وجود دارد و ۲ دهه خشکسالی متوالی تبعات و خسارات فراوانی در این منطقه داشته است.
نظر شما