واشنگتن محو در پیله تحریم؛ خیزش جهان برای مقابله با یکجانبه‌گرایی

به گزارش ایرنا، یکجانبه گرایی آمریکا به ویژه در سال های اخیر نه تنها کمکی به اقتدار پوشالی رو به زوال این کشور در عرصه بین المللی نکرده بلکه بیش از گذشته ایالات متحده را تنها و منزوی کرده است. مهم ترین نشانه بارز این ضعف، کمرنگ شدن روزافزون نقش آمریکا در مشارکت مسائل جهانی و واگذاری نقش سابق خود به سایر کشورها از جمله بلوک شرق است.

همچنین واشنگتن در موضوعات مختلف بین المللی از جمله دخالت مخرب در سوریه نتوانسته است در مقابل اقدامات ضدتروریستی جمهوری اسلامی ایران قد علم کند .  با وجود تحریم های آمریکا، بخشی از تجارت و روابط آزاد ایران با سایر کشورها ادامه داشته و به عنوان مثال در ماه های اخیر، ایران نفتکش های خود را قدرتمندانه از آبهای بین المللی عبور داده است. 
شانه خالی کردن از تعهدات بین المللی و خروج از پیمان ها و سازمان های بین المللی و نیز بی توجهی به موضوعات حقوق بشری و محیط زیست از رهگذر یکجانبه گرایی به وضوح از ناتوانی و تنهایی دولت آمریکا به ویژه در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ در نظام بین المللی سخن می گوید به نحوی که کارشناسان مسائل بین المللی و مقامات بسیاری از کشورها خواستار مقابله با آمریکا و چاره جویی برای آن شده اند. 

اینک دولت ترامپ در واپسین روزهای باقیمانده دوره ریاست جمهوری خود، با توسل به طناب پوسیده تحریم ها، برای موثر جلوه دادن سیاست فشار حداکثری خود که به اذعان قریب به اتفاق جامعه بین المللی شکست خورده است؛ آخرین تقلاهای خود را کرده و با ارتکاب اعمال تروریستی به همدستی محور شرارت به دنبال کارشکنی و سنگ اندازی در مسیر پیش روی دولت آتی رئیس جمهوری منتخب ایالات متحده است. 

تحریم؛ تهدیدی علیه صلح و امنیت بین المللی
اخیراً «النا دوهان» گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد درباره آثار منفی تحریم بر حقوق بشر، تحریم‌های یکجانبه را موجب تضعیف اقتدار سازمان ملل، ترس در همکاری بین‌المللی و حاکمیت قانون دانست و گفت: اقدامات یکجانبه تهدیدی برای صلح و امنیت بین‌المللی است.
«ساموئل مونکادا» نماینده ونزوئلا در سازمان ملل متحد، در سخنانی ویدیویی در شورای امنیت سازمان ملل از ۲۹ کشوری که تحت تحریم‌های یکجانبه آمریکا قرار دارند درخواست کرد که با تشکیل ائتلافی تاثیرهای این تحریم ها را کاهش دهند. وی گفت: تشکیل اتحادی بین المللی علیه تحریم های یکجانبه موجب کاهش تاثیر منفی آنها می شود. 
نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد، تحریم و اقدامات یکجانبه را نماد آشکار جنایت علیه بشریت دانست و از جامعه جهانی خواست برای برطرف کردن آن، اقدام فوری انجام دهند. اقدامات اجباری یکجانبه از جمله تحریم‌ها، اقتصاد، دسترسی به سیستم‌های مالی و ذخایر خارجی و حتی غذا و دارو را مختل می‌کند.
نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد یادآور شد: با وجودی که  برخی کشورهای غربی، مدعی هستند دارو، غذا و سایر اقلام بشردوستانه از تحریم های به اصطلاح ‌هوشمند معاف هستند، این تحریم‌ها بیشترین آسیب را به افراد بی‌گناه و اقشار آسیب‌پذیر جامعه وارد می‌سازد.

تحریم های ضد حقوق بشری؛ نقض اصول اولیه انسانیت
با شیوع بحران کرونا، مشکلات کمبود دارو و ملزومات پزشکی از جمله دستگاه های تنفس مصنوعی و تجهیزات محافظتی، بیش از پیش نظام درمان را  برای مقابله با کووید ۱۹ دچار اخلال کرده است؛ در این میان اعمال بی سابقه تحریم های آمریکا به خصوص تحریم‌های دارویی در جهت اعمال فشار بر دولت ها و ملت هایی  است که از سیاست های یکجانبه گرایی آمریکا تبعیت نمی کنند از جمله ایران و ونزوئلا... نظام بهداشت و درمان را در این کشورها در مقابله با شیوع ویروس کرونا دچار چالش ها مشکلات اساسی کرده و درد و رنج مضاعفی برای مبتلایان به کووید ۱۹ به دنبال داشته است.

اگرچه آمریکا مدعی است تحریم های یکجانبه علیه دیگر کشورها مانع از صادرات کالاهای بشردوستانه مانند تجهیزات پزشکی، درمانی و دارویی به طور مستقیم نبوده اما محدودیت های ناشی از این تحریم ها منجر به بن بست مبادلات بانکی و بازرگانی و مشکلاتی در ورود و خروج ارز از کشورهای تحت تحریم شده است که به دنبال آن، واردات دارو و یا تامین مواد اولیه آن را با چالش  و محدودیت اساسی مواجه کرده و در نتیجه؛ بیماران در کشورهای تحریم شده برای تهیه داروهایشان با مشکلات عدیده ای دست و پنجه نرم می کنند.
در بحبوحه همه‌گیری جهانی کرونا دولت ترامپ همچنان به دنبال ضربه زدن به اقتصاد ونزوئلا و ایران است؛ تحریم‌های آمریکا در جهت ممانعت از فروش دارو، تجهیزات پزشکی و کالاهای بشردوستانه، تلاش‌ها برای مبارزه با شیوع کووید-۱۹ در ایران و ونزوئلا را با موانع جدی مواجه کرده است؛ در حقیقت آمریکا با تروریسم اقتصادی به میلیون‌ها انسان حمله کرده است.
آمریکا به عنوان کشور مدعی درجه یک حمایت از حقوق بشر، ظالمانه‌ترین تحریم‌ها در طول تاریخ را علیه ملت ایران به کار بسته است و در زمانی که اکثر کشورهای جهان درگیر مبارزه با ویروس کرونا هستند از فروش دارو و تجهیزات پزشکی به ایران جلوگیری می‌کند. 
تداوم تحریم‌های دارویی آمریکا علیه مردم ونزوئلا در بحبوحه شیوع کرونا، با انتقاد دولت این کشور آمریکای لاتین مواجه شده است. «نیکلاس مادورو» رئیس جمهوری ونزوئلا سیاست‌های خصمانه دولت دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا در ممانعت از خرید دارو توسط کاراکاس با هدف مقابله با شیوع ویروس کرونا در این کشور را محکوم کرد. 

مغایرت تحریم های یکجانبه با مقررات حقوق بین الملل
جامعه بین المللی صرفاً به سازمان ملل متحد اجازه داده است در چارچوب ماده  ۳۹ منشور آنهم در شرایطی خاص اقدامات اقتصادی قهرآمیز در چارچوب تحریم ها (Sanction) اتخاذ کند. مجمع عمومی سازمان ملل متحد در قطعنامه مصوب سال ۱۹۹۱ (A/RES/۴۶/۲۱۰)  تحت عنوان «اقدامات اقتصادی به عنوان وسیله اجبار سیاسی و اقتصادی علیه کشورهای در حال توسعه به شدت از کشورهای صنعتی می خواهد که از موضع برتر خود به عنوان وسیله اعمال فشار اقتصادی با هدف ایجاد تغییر در سیاست های اقتصادی، اجتماعی و ... سایر کشورها استفاده نکنند. 
کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد (آنکتاد) در قطعنامه ۱۵۲ مصوب ۱۹۸۳ میلادی خود اقدامات اقتصادی را به ویژه هنگامی که علیه کشورهای در حال توسعه به کار می رود، محکوم کرده است.

بند (۴) قطعنامه کمیسیون حقوق بشر نیز تحت عنوان «حقوق بشر و اقدامات قهرآمیز یکجانبه» از این فراتر رفته و صراحتاً محدودیت های تجاری، محاصره، ممنوعیت معامله و مسدود کردن دارایی ها را از لحاظ حقوق بشری جرم توصیف کرده است.
تحریم های یکجانبه را از جهتی نیز می توان ناقض اصل عدم مداخله در امور داخلی سایر دولتها دانست. ممنوعیت مداخله در امور داخلی سایر دولتها در بند (۷) ماده (۲) منشور سازمان ملل متحد؛ ماده (۸) کنوانسیون مونته ویدئو ۱۹۳۳؛ ماده (۱۵) منشور سازمان کشورهای آمریکایی ۱۹۴۸؛ ماده (۸) منشور اتحادیه عرب ۱۹۴۵؛ ماده (۳) منشور سازمان وحدت آفریقا ۱۹۶۳ تصریح شده است.
جمهوری اسلامی ایران در مقال تحریم های ظالمانه، غیرقانونی و غیر مشروع آمریکا به لحاظ حقوقی به دیوان بین المللی دادگستری مراجعه کرده است. بنابراین در تاریخ سوم خرداد ۱۳۹۸ لایحه تفصیلی خود مربوط به شکایت از تحریم‌های غیرقانونی ایالات متحده را به دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه تسلیم کرد. این لایحه مشتمل بر ۷ جلد ادله و مستندات و بالغ بر حدود ۳ هزار صفحه است که دلایل نقض معاهده ۱۹۵۵ توسط ایالات متحده به علت وضع مجدد تحریم‌ها علیه کشورمان و همچنین آثار زیانبار تحریم‌های غیرقانونی ایالات متحده بر اقتصاد و تجارت و زندگی روزمره مردم ایران را تشریح می‌کند.
پیگیری حقوقی ایران و شکایت از آمریکا محدود به پرونده فوق نبود بلکه با شکایت ایران از آمریکا در پرونده «برخی اموال ایران» پیرامون توقیف ۲ میلیارد دلار از وجوه بانک مرکزی، بار دیگر دادگاه عدل جهانی صحنه تجلی و نمایش گفتمان عدالت محور و منطق محور ایران مطابق اصول و موازین حقوق بینالملل در تقابل با منطق زور و یکجانبه گرایی آمریکا شد.

اتئلاف در حال شکل گیری کشورها در مقابل یکجانبه گرایی آمریکا
بر هم زدن توازن در روابط بین المللی خواسته یا ناخواسته نظام جهان را به سمتی پیش خواهد برد که مجموعه این روابط را تعدیل کند. افراط و جنون سال های اخیر آمریکا در تحریم کشورهای جهان تفکر مقابله با این یکجانبه گرایی را بیش از هر زمان دیگری پر رنگ تر کرده است. 
در قضیه برجام و تهدید آمریکا به بازگرداندن تحریم ها همگان شاهد عدم همراهی جهان با آمریکا بودند امری که شاید در تاریخ معاصر مانندی نداشته باشد. ادعای واهی دولت ترامپ مبنی بر بازگرداندن تحریم های سازمان ملل علیه ایران و تلاش برای فعال سازی مکانیسم ماشه علیه ایران بارزترین صحنه انزوای آمریکا در جهان بود.

لغو محدودیت تسلیحاتی ایران بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ و رای نیاوردن پیش نویس قطعنامه آمریکا در شورای امنیت مهر تائید عدم همراهی جامعه جهانی با سیاست های یکجانبه آمریکا در جهان است که در مورد سایر تحریم های آمریکا نیز علیه ایران ادامه داشته است. برای مثال در ماجرای تحریم 18 بانک ایرنی از جانب آمریکا وزارت امور خارجه آلمان صراحتاً اعلام کرد: ما در سیاست فشار حداکثری آمریکا علیه ایران مشارکت نمی‌کنیم و همواره مخالفت خود با اجرای این سیاست را ابراز کرده‌ایم.
واکنش های منفی و مخالف به تحریم های آمریکا مختص ایران بلکه در مسائل مختلف بین المللی از جمله تحریم مقامات دیوان بین المللی کیفری نیز برای مثال شاهد عدم همراهی و بالاتر از آن مخالفت شدید کشورهای جهان با آمریکا بودیم. برای مثال «جوسپ بورل»،  مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در واکنش به تحریم‌های آمریکا علیه ۲ مقام ارشد دیوان کیفری بین‌المللی، در بیانیه ‌ای اعلام کرد: تحریم‌های دولت آمریکا علیه ۲ مقام ارشد دیوان از جمله دادستان این دادگاه، اقدامی غیرقابل قبول و بی‌سابقه به منظور کارشکنی در تحقیقات و روند قضایی این دیوان است. 
در راستای مخالفت با تصمیم یکجانبه گرایی آمریکا، «او گون کان»، رییس مجمع کشورهای عضو دادگاه کیفری بین ‌المللی نیز با رد تحریم مقامات این نهاد توسط واشنگتن گفت: اقدام آن ‌ها در جهت تضعیف تلاش مشترک ما در مبارزه با مصونیت از جنایات دسته جمعی است. «ژان ایو لودریان» وزیر خارجه فرانسه نیز با انتشار بیانیه ‌ای ضمن خواستار لغو تحریم های دیوان کیفری بین المللی اعلام کرده بود : این اقدام حمله شدیدی علیه دیوان است و چندجانبه‌گرایی و استقلال در قضاوت را زیر سؤال می‌برد.
اینک به نظر می رسد جهان فراتر از مخالفت های صرف و لفظی به فکر ایجاد و تشکیل ائتلاف در مقابل یکجانبه گرایی آمریکا افتاده است و پیشنهاد نماینده ونزوئلا در سازمان ملل متحد نمونه ای ملموس تر از این امر است.