بنای هزار ساله کهن‌دژ توس به مرمت جدی نیاز دارد

سیدمسعود ریاضی روز سه‌شنبه در حاشیه بازدید جمعی از اعضای شورای شهر مشهد از جلوخان آرامگاه فردوسی و اتصال آن به کهن‌دژ افزود: کهن‌دژ به عنوان یک بنای هزارساله مورد غفلت قرار گرفته و عمده مشهدی‌ها از وجود آن آگاه نیستند ثروتی ارزشمند که در کنار آرامگاه فردوسی و بقعه هارونیه می‌تواند جاذب گردشگر باشد.
وی اضافه کرد: مسیر دسترسی مناسبی از جلوخان آرامگاه فردوسی به کهن‌دژ ایجاد شده که چشم‌انداز جدیدی پیش روی گردشگران باز می‌کند و تکمیل پروژه دسترسی به کهن‌دژ حدود ۱۰۰ میلیارد ریال هزینه داشته است.
رییس کمیسیون ویژه توسعه و عمران توس شورای اسلامی شهر مشهد با بیان این که طی سه سال اخیر پروژه‌های عمرانی خوبی در محدوده توس اجرا و خیلی از آنها به بهره‌برداری رسیده‌است افزود: تا نوروز ۱۴۰۰ عمده پروژه‌های عمرانی که در معرض دید گردشگران و بازدیدکنندگان قرار دارد از سه ‌راهی فردوسی تا آرامگاه به بهره‌برداری می‌رسد.
ریاضی افزود: نوروز پیش رو درگیر کرونا هستیم ولی در عین‌حال، در باقیمانده این دوره از مدیریت شهری و پس از عید نوروز، بیشتر به سمت برگزاری رویدادها و مناسبت‌ها و برنامه‌های فرهنگی خواهیم رفت، البته این رویکرد به معنای تعطیلی پروژه‌های عمرانی نیست.
وی ادامه داد: جشنواره نورپردازی، ویژه نوروز ۱۴۰۰ نیز در توس برگزار خواهد شد و تحقق و اجرایی شدن این پروژه نیازمند اقداماتی است که کارهای عمرانی آن به اجرا در خواهد شد.
وی ادامه داد: عبور تراموا به عنوان نوعی از حمل و نقل ریلی شهری از بلوار شاهنامه (حدفاصل میدان فردوسی تا آرامگاه فردوسی) نیز در طرح تفصیلی لحاظ شده هر چند که بیشتر جنبه گردشگری دارد.
رییس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر مشهد نیز در این بازدید گفت: طی سه سال گذشته اقدامات بسیار مناسب و شایسته‌ای در حوزه توس انجام شده و  مدیریت شهری برخاسته از شورای پنجم توانسته آنچه طی سالهای گذشته و پس از فرمان مقام معظم رهبری در سال ۷۵، به فردوسی و توس بدهکاری بوده‌ را بپردازد.
محمدهادی مهدی‌نیا افزود: حجم کار در این محدوده بسیار زیاد است و امیدواریم مدیریت شهری مشهد طی سال‌های آتی نیز اهتمام داشته باشد و نسبت به توس، از منظر گردشگری و همچنین ساکنان، که افراد کم‌برخورداری هستند، توجه‌ ویژه‌تری شود.
وی با اشاره به الحاق بخشی از روستاها و پهنه‌های محدوده تاریخی توس به محدوده شهر مشهد ادامه داد: زمانی که یک بافت، وارد محدوده شهری می‌شود، ساکنان آن محدوده انتظار دارند که خدماتی در سطح شهر دریافت کنند ولی متاسفانه به دلیل طولانی شدن فرآیند تهیه و تصویب طرح‌ها، مدیریت شهری نتوانسته خواسته‌های به حق مردم ساکن را پاسخ دهد.
او اضافه کرد: از وزارت راه و شهرسازی، شورای عالی شهرسازی و استانداری خراسان رضوی می‌خواهیم هرچه سریع‌تر نسبت به تعیین تکلیف طرح راهبردی توس و طرح تفصیلی این محدوده اقدام کنند تا شهرداری بتواند به استناد این طرح‌های مصوب پاسخگوی نیازهای شهروندان ساکن باشد.
عضو کمیسیون شهرسازی و معماری شورای اسلامی شهر مشهد نیز در این بازدید گفت: تغییر طرح تفصیلی توس و بلاتکلیفی، دستاوردی جز ساخت ‌و سازهای غیرمجاز نخواهد داشت.
احمد نوروزی افزود: طرح تفصیلی توس سال‌ها قبل ابلاغ شده و امروز بحث تغییر محدوده آن، از جمله دو قسمت ساخته شده، مطرح است، بهتر است طرح مصوب توس را حفظ کنیم و براساس آن مانع هرگونه تخلف احتمالی شویم.
 وی اضافه کرد: وجود آرامگاه فردوسی فرصت بسیار بی‌نظیری را ایجاد کرده و از آن باید برای معرفی فرهنگ غنی ایرانی و همچنین فرهنگ رضوی بهره گرفت و ارتباط خوبی را بین این دو فرهنگ اصیل شکل داد.
او ادامه داد: با پیش‌بینی برنامه‌های متنوع و گسترده و جذب گردشگر از اقصی نقاط دنیا، می‌توان اشتغالزایی و درآمدزایی کرد و موجب بهبود شرایط شد.
حصار کهن‌دژ تابران توس در نزدیکی مشهد قرار دارد، در زمان گذشته دژ تابران توس دارای ۹ دروازه و ۱۰۶ برج بوده‌ است و امروزه تنها چهار دروازه آن باقی مانده و قابل تشخیص است. دژ تابران توس در محل توس فعلی و در ۲۴ کیلومتری شهر مشهد قرار دارد.
توس برای قرن‌ها عمده‌ترین و پررونق‌ترین منطقه مسکونی در این بخش از خراسان بزرگ تاریخی بود و نقطه‌ای به نام مشهد تا زمان شهادت حضرت علی بن موسی‌الرضا (ع) در این خطه وجود نداشت بنابراین مورخان قدیم پس از شهادت هشتمین امام شیعیان در خراسان محل دفن پیکر مطهر و حرم نورانی آن امام همام را که آن زمان در باغی در جوار روستای نوغان و ۳۰ کیلومتری توس قرار داشت "ارض توس" نامیدند.
توس در زمان حمله مغول ویران شد اما خیلی زود به همت ایرانیان دوباره حیاتش را بازیافت تا حدی که چند مرتبه به عنوان مقر فرمانروایان مغول نیز انتخاب شد. همچنین بازسازی عمارت باستانی قلعه توس پس از مرگ تیمور گورکانی صورت گرفت. تا مدتی در این مقطع از تاریخ خراسان، نام‌های توس و مشهد به طور مترادف به عنوان نام این منطقه به کار برده می‌شد اما روند روزافزون سال‌های متمادی سفر و مهاجرت شیعیان برای زیارت و همجواری با مرقد مطهر حضرت امام رضا (ع) موجب رشد تدریجی مشهد به عنوان یک شهر و مرکز این بخش از خراسان بزرگ در اطراف مضجع شریف رضوی شد و به این ترتیب نام دیرقدمت "توس" تحت‌الشعاع مشهد قرار گرفت و رفته رفته از زبانها افتاد.
بقایای شهر تاریخی توس که بناهایی همچون زندان یا گنبد هارونیه در آن قرار دارد هم‌اینک محدوده‌ای ۳۶۰ هکتاری را دربرمی‌گیرد که در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است.
بازدید تیر ماه ۱۳۷۵ رهبر فرزانه انقلاب اسلامی از شهر تاریخی توس و مقبره حکیم ابوالقاسم فردوسی نقطه عطفی برای توجه به این منطقه و ارزش‌های تاریخی و فرهنگی آن بود زیرا پس از این تاریخ اقدامات عملی برای خروج توس از مهجوریت و رکود آغاز شد.
در پی توجه مقام معظم رهبری، توس، در بهمن ۱۳۹۱ با تایید شورای عالی معماری و شهرسازی ایران به عنوان یک محدوده منفصل شهری به شهرداری مشهد واگذار شد و به این ترتیب محدوده منفصل شهری توس سال ۱۳۹۳ به شهر مشهد پیوست و  هم‌اینک تحت مدیریت شهرداری منطقه دوازدهم کلانشهر مشهد اداره می‌شود. همچنین از سال ۱۳۹۳ با هدف حراست از میراث تاریخی توس اهالی ساکن این منطقه از هرگونه عملیات ساخت و ساز و دخل و تصرف زمین و ساختمان در آن منع شدند.
معادن برداشت شن و ماسه و رفت و آمد کامیون‌ها به همین منظور در محدوده توس نیز یکی از ویرانگرترین معضلات این عرصه مهم تاریخی بود که از سال ۱۳۹۴ به طور جدیبه آن توجه و از این فعالیت مخرب در منطقه جلوگیری شد.
سال ۱۳۹۶ در ادامه اقدامات به منظور رونق توس، برای تدوین "طرح راهبردی توس" مشاور استخدام شد و نتیجه این کار مطالعاتی سال ۱۳۹۷ در اختیار شورای عالی معماری و شهرسازی کشور قرار گرفت.
کمیسیون ویژه توسعه و بهسازی توس در شورای اسلامی شهر مشهد نیز شهریور ۱۳۹۶ از سوی پنجمین دوره شورای شهر مشهد تاسیس شد و در پی آن با توجه به ظرفیت بسیار گردشگری این خطه و جذابیت آن برای گردشگران، اقدامات توسعه و بازآرایی این منطقه آغاز شد.