درخشش بارقه‌های امید برای احیای دشت مرند

به گزارش ایرنا، تا همین چند سال پیش خبرهای مربوط به نگرانی از افت منابع آب زیرزمینی دشت مرند در ۷۰ کیلومتری شمال غرب تبریز و پیامدهای ویرانگر آن را می شد در رسانه های مختلف خواند؛ همه می گفتند که اگر وضع به همین منوال پیش رود، شهرستان ۲۵۰ هزار نفری مرند دیگر امیدی برای بقا نخواهد داشت.

مطالعات کارشناسان از افت ۱۷ متری سطح آب سفره های زیرزمینی دشت مرند در ۳۶ سال گذشته خبر می داد و بررسی های حاکی از آن بود که به دلیل کاهش آب سفره های زیرزمینی و به تبع آن از رونق افتادن کشاورزی، مهاجرت از این شهرستان در بازه زمانی مورد بررسی سیر صعودی داشته است، به گونه ای که در همین مدت دهها هزار نفر از مردم مرند به مناطق دیگر کشور مهاجرت کرده اند.

سال گذشته پیر روستای «قرخلار» شهرستان مرند به خبرنگاران گفت که از ۱۸۰ خانوار روستا همه مهاجرت کرده و تنها ۱۰ خانوار در محل باقی مانده اند؛ روستایی دیگری در جای دیگر از شهرستان مرند چاه ۲۷۰ متری عمیقی را نشان داد و گفت که به دلیل افت سطح آب ها، چاه به آب نرسیده و پس از کلی هزینه مسدود شده است.

اما امروز وضعیت تفاوت کرده و در سایه اجرای طرح احیا و تعادل بخشی آب های زیرزمینی توسط شرکت آب منطقه ای آذربایجان شرقی از سال ۱۳۹۴ تاکنون، امید به احیای زندگی در این دشت تاریخی که تمدن های زیادی را از دوره اورارتوها در سه هزار پیش تاکنون در دل خود پرورانده، جان گرفته است.

از سوی دیگر، سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی نیز از چند سال قبل طرح جایگزینی کشت محصول و نیز لوله گذاری آب از مبدا تا مقصد را با جدیت شروع کرده و در زمین ها و باغ های منطقه اجرا می کند، به گونه ای که به گفته یکی از کشاورزان منطقه تا پیش از این، او از ۲ ساعت حقابه اش در هفته فقط ۲۰ دقیقه می توانست بهره برداری کند، اما با اجرای لوله گذاری هم اکنون آب در عرض ۴ دقیقه به سر زمین می رسد.

یکی دیگر از کشاورزان مرندی نیز که با جایگزینی کشت زعفران هم در مصرف آب صرفه جویی کرده و هم محصول پررونقی برداشت می کند، به خبرنگار ایرنا گفت: پیش از این یونجه می کاشتیم که در سال حداقل ۱۰ مرتبه آبیاری می کردیم، ولی اکنون با کاشت زعفران سالی سه بار آبیاری کفایت می کند.

در توصیف به ثمر نشستن تلاش همه جانبه برای احیای دشت مرند با اولویت برنامه های شرکت آب منطقه ای و سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی، اشاره به این نکته کافی است که در چند سال اخیر سطح زیر کشت زعفران و پسته در این شهرستان، به عنوان محصولات با آب بری ناچیز و نماد اصلاح الگوی کشت، از صفر به ترتیب به ۳۵۰ و ۳۵۷ هکتار افزایش یافته که در نوع خود موفقیت چشمگیر و امیدبخشی به شمار می رود.

بهره مندی ۲۰ هزار بهره برداری کشاورزی از مزایای مدیریت مشارکتی در دشت مرند

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌شرقی اعلام کرد: با مجموعه اقدامات حفاظتی و مشارکتی و کاهش مصرف آب‌های زیرزمینی در دشت مرند در سال‌های اخیر، امید برای احیای مجدد این دشت که در وضعیت نامناسبی قرار داشت، زنده شده است.

یوسف غفارزاده اظهار کرد: استقرار مدیریت مشارکتی در دشت مرند یکی از طرح های آزمایشی احیا و تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی در سطح کشور است که با توجه به نتایج مثبت آن به عنوان الگو، در دستورالعمل جدید استقرار مدیریت مشارکتی وزارت نیرو و جهاد کشاورزی قرار گرفته و در قالب ۱۲ گام در همه دشت‌های کشور قابلیت اجرایی دارد.

وی افزود: استقرار مدیریت مشارکتی در دشت مرند در ۵۴۵ حلقه چاه فعال کشاورزی که به صورت شرکایی اداره می‌شوند، در حال اجراست و حدود ۲۰ هزار بهره بردارآب زیرزمینی را شامل می‌شود.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی تشریح کرد: طرح مدیریت مشارکتی دشت مرند از سال ۱۳۹۶ شروع شده و هم اکنون ۸۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد؛ چهار تعاونی تولید روستایی بناب مرند، دولت آباد، یامچی و کشکسرای در چهار بخش دشت در حال شکل‌گیری هستند و ۲ تعاونی روستایی میشو و النجق نیز قبلاً تشکیل شده است.

برای اولین بار در سطح کشور در دشت مرند، هیئت امنای چاه‌ها در روستاها و بخش‌ها ایجاد شده است.

وی ادامه داد: ۷۹ نفر در هیئت امنای منتخب ۴۵ روستای دشت مرند عضو هستند، ضمن اینکه برای اجرای این طرح با همراهی کلیه دستگاه‌های اجرایی و بهره برداران یکهزار و ۳۰۰ جلسه کارگاهی، توجیهی، برنامه‌ریزی و طرح ریزی برای ذینفعان برگزار شده که نتیجه آن احیا و بهبودی وضعیت آب‌های زیرزمینی این دشت بوده است.

غفارزاده اعلام کرد: طی سه سال گذشته با همکاری این شرکت و شرکت توزیع برق استان، صاحبان چاه‌ها در دشت مرند در ساعات اوج مصرف برق، چهار ساعت چاه‌های خود را خاموش می‌کردند که این اقدام باعث مدیریت مصرف آب و برق و استفاده بهینه از آب‌های زیرزمینی شد.

وی خاطرنشان کرد: در شهر بناب شهرستان مرند با همکاری هیئت امنا و صاحبان چاه‌ها، سه نهر مهم که آب‌های سطحی و آب‌های زیرزمینی منطقه را به اراضی می‌رساند، با همکاری جهاد کشاورزی و مشارکت مردم در حال بهسازی است و با اتمام کار آنها، در مصرف آب‌های زیرزمینی ۱۹ حلقه چاه شاهد تاثیر مثبت خواهیم بود.

لوله گذاری برای ۱۵۰ حلقه چاه در دشت مرند

مدیر طرح مدیریت مشارکتی طرح احیا و تعادل بخشی آبهای زیر زمینی شرکت آب منطقه ای آذربایجان شرقی نیز در این باره گفت: آبیاری صرفه جو محور، لوله‌گذاری اراضی پایاب چاه ها در ۱۵۰ حلقه چاه در کل دشت به منظور کاهش مصرف و استفاده بهینه از منابع آب زیرزمینی در دست اقدام است.

محمدحسین دباغی گفت: در حال حاضر لوله‌گذاری ۷۰ حلقه از این چاه‌ها پایان یافته و این موضوع تأثیر بسزایی در کاهش اضافه برداشت از آب‌های زیرزمینی در این منطقه خواهد داشت.

وی تشریح کرد: با توجه به اینکه به‌زراعی یکی از محورهای استقرار مدیریت مشارکتی تعریف شده، در شهر بناب شهرستان مرند به عنوان دشت پایلوت با همکاری جهاد کشاورزی و صاحبان چاه‌ها، کاشت زعفران و گل سرخ در دست اقدام است که طی دو سال این اراضی از ۱۵۰ هکتار به ۲۵۰ هکتار افزایش یافته و امید است در کل دشت تسری یابد؛ با تغییر الگوی کشت مذکور مصرف آب‌های زیرزمینی نیز کاهش محسوسی خواهد داشت.

وی همچنین با اعلام اینکه این پروژه ظرف چند ماه آینده به اتمام می‌رسد از تسری این تجربه در همه دشت‌های استان به ویژه در سه دشت شبستر، صوفیان و تسوج خبر داد و گفت: امیدواریم بتوانیم با استقرار مدیریت مشارکتی وضعیت آبخوان‌های زیرزمینی این مناطق را هم با استفاده از تجربه دشت مرند بهبود بخشیم.

افت ۱۷ متری منابع آب زیرزمینی دشت مرند

مدیر امور آب شهرستان مرند نیز درباره وضعیت کم آبی منطقه گفت: در طول ۳۶ سال اخیر سطح آب زیرزمینی مرند حدود ۱۷ متر افت کرده است.

حامد رییسی اظهار کرد: تا پیش از اجرای طرح های تعادل بخشی سالانه ۳۰ میلیون مترمکعب از چاه‌های مجاز مرند اضافه برداشت می‌شد که این امر منجر به گسترش بیابان‌زایی شده بود و عمق فاجعه خود را در عمق زمین نشان می‌دهد.

وی با بیان اینکه از یک هزار و ۱۳۸ حلقه چاه در شهرستان، ۸۸۴ چاه فعال است، اظهار داشت: در اثر بهره برداری های بی رویه از طرف مردم منطقه و برداشت بیش از ظرفیت از آب های زیرزمینی دشت مرند، ۲۵۴ چاه در سال های اخیر از بین رفته است.

وی با بیان اینکه ۷۷۹ چاه عمیق در منطقه فعال است که از این تعداد ۴۲۵ چاه هوشمند شده است، افزود: اگر روزانه ۴ ساعت برق این چاه ها قطع شده و استخراج آب صورت نگیرد، روزانه ۲۲۰ هزار مترمکعب آب صرفه جویی می شود.

مدیر امور منابع آب شهرستان مرند تعداد چاه های شرب شهرهای مرند، بناب، کشکسرای و یامچی را ۳۴ حلقه اعلام کرد و گفت: تعداد چاه های آب شرب روستایی نیز در شهرستان ۶۰ حلقه است که تعدادی از آنها به دلیل پایین رفتن عمق سطح آب های زیرزمینی، غیرقابل استفاده بوده و آب شرب آنها از طریق تانکر تامین می شود.

شهرستان مرند با توجه به شرایط اقلیمی و استعدادهای طبیعی و به لحاظ قرار گرفتن در دامنه رشته کوه «میشو»، مستعد کشاورزی بوده و دارای ۹۵ هزار و ۴۲۰ هکتار اراضی زراعی و باغی است که ۱۲ هزار و ۹۲۸ هکتار آن را اراضی باغی تشکیل می دهد.