سال سخت ۲۰۲۰؛ جهان مغلوب کرونا

به گزارش ایرنا، روزهای پایانی سال ۲۰۲۰ از راه می‌رسد و جهان با کوله باری از زیست روزهایی متفاوت از سال‌های اخیر، خود را برای ورود به سال ۲۰۲۱ میلادی آماده می‌کند. شیوع بیماری همه‌گیر، درگیری‌های قره‌باغ، انتخابات ریاست جمهوری پر از حواشی آمریکا، آتش سوزی در اردوگاه پناهجویان لسبوس یونان، موج اعتراض‌های نژادپرستی در آمریکا و ده‌ها اتفاق ریز و درشت دیگر سبب شد تا سال ۲۰۲۰ سال ایجاد حس درماندگی در انسان‌ها باشد.

از دسامبر ۲۰۱۹ (آذر ۱۳۹۸) تا امروز ۱۹ دسامبر ۲۰۲۰ (۲۹ آذر ۱۳۹۹) بیش از یکسال می‌گذرد. از روزی که نخستین مورد ابتلا به ویروس ناشناخته کرونا در شهر ووهان چین ثبت شد تا امروز که بیش از ۷۵ میلیون و ۳۴۳ هزار نفر در ۲۱۸ کشور جهان درگیر این بیماری شده اند و آمریکا با نزدیک به ۱۸ میلیون مبتلا و حدود ۳۲۱ هزار فوتی، در صدر جدول قرار دارد.

در روزهای آغازین سال جاری میلادی، جشن‌های آغاز سال نو (۲۰۲۰) با درخشش درخت‌های کریسمس در خیابان‌های اروپا و آمریکا در حالی نوید روزهایی تازه را می‌داد که کمتر کسی تصور می‌کرد پای ویروس کرونا از شهری کوچک در کشوری آسیایی به کیلومترها دورتر در این دو قاره پهناور به این شدت باز شود و فراتر از بحرانی بهداشتی همه معادلات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را به هم زند.

همه گیری جهانی کرونا

«تدروس آدهانوم» مدیر کل سازمان جهانی بهداشت چهارشنبه ۲۱ اسفندماه ۹۸ در کنفرانسی خبری تاکید کرد که اگرچه واژه «همه‌گیر» (pandemic) به دلیل حساسیتی که دارد نباید بدون دقت مورد استفاده قرار گیرد اما ارزیابی‌های این سازمان ویروس کرونا را «همه‌گیر جهانی» شناسایی و اعلام می‌کند.

همزمان با افزایش سریع شمار مبتلایان در چین، روز ۲۱ ژانویه (یکم بهمن ۹۸) نخستین مورد ابتلا به کووید_۱۹ در واشنگتن آمریکا شناسایی شد. با گذشت کمتر از یک هفته (۲۴ ژانویه/ چهارم بهمن) وقتی مقامهای چینی نسبت به منع سفرها و قرنطینه دو هفته ای تصمیم‌گیری و اقدام کردند، آمریکا دومین بیمار کرونایی که خانمی ۶۰ ساله بود را در شیکاگو اعلام کرد. چهارم بهمن هنوز به پایان نرسیده بود که تایید ابتلای دو بیمار در فرانسه به تیتر یک رسانه‌ها به عنوان "کرونا به اروپا رسید" تبدیل شد. پس از فرانسه و آمریکا، نوبت به همسایه آمریکای شمالی یعنی کانادا رسید تا ۲۵ ژانویه (پنجم بهمن) به جمع کشورهای درگیر بیماری بپیوندد.

طولی نکشید که آلمان، ایتالیا، سوئیس، کرواسی و اسپانیا نیز نخستین موارد ابتلا به ویروس کرونا را شناسایی کردند. روز ۳۱ ژانویه ۲۰۲۰ (۱۱ بهمن ۱۳۹۸) نخستین مورد ابتلا به کووید_۱۹ در منطقه کودونیوی ایتالیا مورد تأیید قرار گرفت. با شیوع تدریجی ابتلا در شهرهای ایتالیا، فوت یک بیمار مرد ۷۸ ساله در شهر لومباردی موجب افزایش نگرانی مقام‌های اروپایی شد. بستن مرزها به روی پروازهای چین، نخستین اقدام آمریکا و اروپا برای مقابله با شیوع بیماری بود. سانفرانسیسکو نخستین شهر آمریکا بود که ۲۵ فوریه (شش اسفند) وضعیت اضطراری اعلام کرد. از آن زمان تا کنون اروپا به عنوان یکی از کانون‌های اصلی شیوع بیماری همه‌گیر، شاهد نوسان تدابیر و محدودیت‌ها، تعطیلی و از سرگیری فعالیت‌ها، قرنطینه و اعلام وضعیت هشدار تا عادی سازی شرایط اضطراری بوده است.

۱۱ فوریه (۲۲ بهمن) شمار جانباختگان جهانی کووید_۱۹ از مرز یکهزار نفر گذشت و به فاصله ۹ روز (۱۹ فوریه) این رقم دو برابر شده و ثبت بیش از دو هزار فوت جهانی بر اثر ابتلا به ویروس کرونا تایید شد.

شیوع ویروس کرونا در آمریکای لاتین با ثبت نخستین مورد ابتلا در ۲۶ فوریه (هفتم بهمن ۹۸) در کشور پهناور برزیل هرچند دیرتر از سایر نقاط جهان اتفاق افتاد اما ضعف نظام بهداشتی و کمبود تجهیزات در این منطقه باعث شد تا گسترش بیماری همه‌گیر یکی پس از دیگری در کشورهای مکزیک، اکوادور، آرژانتین، شیلی، کلمبیا و ... آمریکای لاتین را برای ماه‌ها به میزبان اصلی میهمان ناخوانده کرونا تبدیل کند.

بحران اقتصادی
از ابتدای سال ۲۰۲۰ بسیاری از کشورهای جهان در واکنش به شیوع ویروس کرونا مرزهای خود را بسته اند و این امر ضمن تاثیر بر کاهش گردشگران باعث شده پروازهای بین المللی کاهش یابد. کاهش پروازهای بین المللی در کنار محدود شدن سفرهای داخلی به دلایل قرنطینه و محدودیت های اجتماعی ترددها را کاهش داده و به لغو بسیاری از پروازها منجر شده که این امر تاثیر بسزایی بر کل صنعت هوانوردی در جهان گذاشته است.

کرونا همچنین بر بازار بورس جهان تاثیر داشته است. بی بی سی فارسی در گزارشی در این زمینه نوشت: با افزایش شمار مبتلایان به کووید، همه بازارهای شاخص بورس در جهان، از جمله داو جونز، فوتسی و نیکی، شاهد افت شدید بوده اند.

کرونا شمار بیکاران را نیز افزایش داد. طبق اعلام صندوق بین المللی پول، در آمریکا درصد بیکاران به بیش از ۴ درصد رسیده است. این وضعیت، نشان می دهد دوره رشد و گسترش یکی از بزرگترین اقتصادهای جهان پایان یافته است.

بی بی سی فارسی با استناد بر گزارش صندوق بین المللی پول اعلام کرد که اقتصاد جهان در سال جاری میلادی سه درصد کوچکتر شده است. به گفته این نهاد، رکود فعلی از زمان رکود بزرگ سال ۱۹۳۰ تاکنون، بدترین است.

صندوق بین المللی پول پیشتر گزارش داده بود بحران فعلی «مثل هیچ بحران دیگری نیست» ولی انتظار دارد که رشد جهانی در سال آینده به ۸.۵ درصد برسد، البته در صورتی که شیوع ویروس در نیمه دوم سال ۲۰۲۰ کاهش یابد.

روزنامه نیویورک تایمز در گزارش جدید خود به نقل از بانک مرکزی اروپا هشدار داد به رغم چشم انداز تولید واکسن و محرک های اقتصادی منطقه یورو انتظار می رود که بحران اقتصادی ناشی از کرونا در اتحادیه اروپا همچنان تا سال ۲۰۲۲ ادامه یابد.

تفاوت نگرش جوامع در مقابله با کرونا

کشورهای آسیای شرقی در زمره نخستین کشورهایی بودند که پاندمی ویروس کرونا را تجربه کردند. این بدان معناست که آن‌ها از زمان بسیار کمی جهت آماده سازی خود برای مقابله با بحران شیوع ویروس کرونا برخوردار بودند. با این حال، بسیاری از آن‌ها در میان کشورهایی قرار دارند که توانسته اند تعداد مبتلایان و مرگ و میر ناشی از ویروس کرونا در کشورهایشان را به نزدیکِ صفر برسانند. این مساله، تفاوت در نگرش‌ها را برجسته می‌سازد؛ اینکه چه نقش و مسئولیت‌هایی را هر جامعه برای حکومت قائل است؟ و تا چه حد یک جامعه از اجتماع انتظار دارد که به عنوان عامل جمعیِ منافع و خیر عمومی وارد عمل شود؟

در اروپا و آمریکا، تاکیدی دیرینه بر آزادی‌های فردی بوده است. آنچه به کرات در این جوامع مطرح می‌شود اینکه افراد به مثابه بازیگرانی منفعت محور، به نحوی در مسائل اجتماعی، سیاسی و بازارها دست به کنشگری می‌زنند که در نهایت، خیر و منفعت عامه تضمین می‌گردد. از این رو، مداخله دولت حتی در بحبوحه شیوع ویروس کرونا، حقوق فردی را نقض می‌کند و بنیان‌های شهروندی را برای یک فرد، هدف قرار می‌دهد. اعتراضات پراکنده در یکسال اخیر در آمریکا و برخی کشورهای اروپایی در اعتراض به اجرای مقررات قرنطینه در این کشورها و یا اجباری شدن استفاده از ماسک، همه و همه نمودی از این مساله و اعتراض مردم به مداخله دولت و نقض حقوق و آزادی‌های فردی آن‌ها بوده است.

ویروسی که قدر و قدرت نمی‌شناسد

در یکسال اخیر مشاهده نام برخی سران سیاسی کشورهای مختلف در فهرست مبتلایان کووید_۱۹ یکی از موضوعات خبرساز بوده که از طرفی نشان از عدم تبعیض این ویروس در نفوذ به همه اقشار جامعه دارد و از سوی دیگر سرنوشت انکارکنندگان کرونا را برای جهانیان به نمایش می‌گذارد.

ابتلای بوریس جانسون نخست وزیر انگلیس، آندرس مانوئل لوپز اوبرادور رئیس‌جمهوری مکزیک، ژائیر بولسونارو رئیس‌جمهوری برزیل، دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا و همسرش ملانیا ترامپ سبب شد تا دو نکته مهم از ویروس کرونا به جهانیان اثبات شود؛ نکته نخست اینکه حتی نظارت‌های روزانه و دقیق پزشکی، اجرای تدابیر ویژه بهداشتی و موقعیت عالی اجتماعی این افراد نتوانست تا در برابر خطر کرونا از آن‌ها محافظت کند و دوم اینکه برخی ویژگی‌های مشترک از جمله دست کم گرفتن بیماری، بی تفاوتی نسبت به آمارها، مقاومت در برابر استفاده از ماسک و توصیه‌های غیر تخصصی و بعضا تمسخرآمیزی همچون تلاش برای دست یابی به مصونیت جمعی یا گله ای یا پیشنهاد درمان‌های خانگی در نهایت موجب شد تا این روسای جمهور انکار کننده نیز از خطر ویروس کرونا در امان نمانند.   

کرونا؛ ویروس سیاست زده

همه‌گیری کرونا و نگاه ساده‌انگارانه دونالد ترامپ به این بحران جدید آنچنان بر محبوبیت ترامپ تأثیر منفی گذاشت که رفته رفته با افزایش آمار مرگ‌ومیر و بالارفتن آمار ابتلا، درصد ریزش محبوبیت او افزایش پیدا کرد.

شیوع ویروس کرونا به عنوان رویدادی بی سابقه در قرن اخیر در سال ۲۰۲۰ میلادی در گوشه و کنار جهان با هر میزان از پیامدهای کوچک و بزرگ و ضعیف و عمیقی که داشت، اینطور به نظر رسید که ماموریتی جز پیچیدن طومار ریاست ترامپ در کاخ سفید و ثبت نام او به عنوان پنجمین رئیس‌جمهوری تک دوره ای در ۱۰۰ سال اخیر آمریکا نداشت.

۳۲ روز پیش از روز انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۲۰، با اعلام مثبت‌شدن آزمایش کرونای ترامپ، انتظار می‌رفت مسیر تبلیغات انتخاباتی در آمریکا تغییر کند، به‌ویژه اینکه سن ترامپ او را در گروه پرخطر قرار می‌داد و انتظار می‌رفت درگیری او با بیماری بالا باشد. همچنین دست‌کم انتظار می‌رفت در دوران درمان، او در قرنطینه بماند و از برگزاری تجمع‌های انتخاباتی خودداری کند اما این اتفاق رخ نداد.

دونالد ترامپ دقیقا زمانی به کرونا مبتلا شد که درنظرسنجی‌ها جو بایدن رئیس‌جمهوری منتخب به دلایلی مختلف، ازجمله ضعف عملکرد ترامپ در مدیریت همه‌گیری و بحران‌های اقتصادی ناشی از آن، اعتراضات گسترده در ایالت‌های مختلف نسبت به تبعیض نژادی سیستماتیک، خشونت و بی‌رحمی پلیس و دیگر بحران‌ها از او محبوبیت بیشتری داشت. افکار عمومی به‌ویژه به‌خاطر مدیریت ضعیف ترامپ در همه‌گیری کرونا امتیاز منفی به او دادند و بی‌تفاوتی و بی‌توجهی او نسبت به بحرانی که ۲۰۰ هزار نفر را به کام مرگ فرستاد، مورد انتقاد قرار دادند.

ویروس کرونا همرنگ نابرابری‌ها حتی در واکسیناسیون

همه‌گیری کووید_۱۹ اگرچه در مراحل ابتدایی شیوع، برابری‌ها در جوامع را برجسته کرد، ولی در مراحل بعدی، بیش از پیش نابرابری‌ها میان مردم را عیان ساخت و نشان داد دست‌کم در برخورد با این ویروس، کمتر می توان آثاری از برابری میان فقیر و غنی، مسئول و غیر مسئول یافت. به این ترتیب همه اقشار و گروه‌های مردم به یک اندازه رنج نمی‌برده و نمی‌برند. کارگران و کارمندانِ با درآمد پایین که دسترسی کمی به مراقبت‌های پزشکی و درمانی دارند و مشاغل آن‌ها نیز ضروری است و نمی‌توانند در خانه بمانند، از نرخ ابتلا و مرگ و میر بیشتری در مقایسه با دیگر گروه‌های جمعیتی رنج می‌برند. در نگاهی فراگیرتر حتی اگر یک کشور عملکرد خوبی در مدیریت بحران شیوع ویروس کرونا داشته باشد، باز هم از سوی آن دسته از کشورهایی که عملکرد نامناسبی در مدیریت این بحران دارند، آسیب خواهد دید.

با شنیده شدن زمزمه‌ها از دستیابی به واکسن قطعی کووید_۱۹ نگرانی‌ها و ابهامات تازه ای در ذهن جهان پدیدار شد؛ اینکه اولین گروه‌های دریافت کننده واکسن چه کسانی خواهند بود، آیا ضمانتی از سوی کشورهای ثروتمند برای دستیابی کشورهای فقیرتر به این واکسن وجود دارد و اینکه آیا کشورها شریک شدن واکسن با متحدان و هم پیمانان خود را بر جوامع آسیب پذیر اولویت نخواهند بخشید.

«آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل متحد پیشتر در بیان لزوم دسترسی عادلانه دولت‌ها به واکسن کرونا اعلام کرد در صورت تولید موفقیت آمیز واکسن ویروس کرونا، این واکسن باید در دسترس همگان در همه جای جهان قرار گیرد.

در همین رابطه «ریچارد هاوس» رئیس اندیشکده شورای روابط خارجی آمریکا در مقاله ای که در وبسایت تحلیلی «پروژکت سیندیکیت» منتشر کرده، توزیع واکسن کرونا را سخت‌ترین مساله سیاسی توصیف کرده است. به گفته او در شرایط فعلی که تمام دنیا برای ساخت واکسن کرونا تلاش می‌کند به نظر می رسد «ملی گرایی واکسنی» بر «چند جانبه گرایی واکسنی» پیروز شود.

شرایط خاصی که سال ۲۰۲۰ برای ما انسان ها ایجاد کرد موجب شد تا اغلب ما بیش از اینکه با هنر معاصر احساس نزدیکی کنیم، به هنر کلاسیک گرایش داشته باشیم. در این راستا، بسیاری از ما همچون گذشتگان، بخش زیادی از انرژی خود را صرف ایجاد سرگرمی های داخل خانه کردیم. امری که البته چندان هم بد نبوده است.

سال ۲۰۲۰ همچنین نشان داد که رویکرد منزوی گرایانه "اول آمریکایِ"دونالد ترامپ، در حراست از ملت آمریکا، آن هم در بحبوحه شیوع ویروس کرونا، تا چه اندازه ناکارآمد است. این مساله به وضوح نشان داد که برای مقابله با بحران‌های جهانی، همکاری، اصلی اساسی و مهم است.  

با این همه باید گفت، سال ۲۰۲۰، سالی به غایت چالش برانگیز و فراموش نشدنی در تاریخ بشر بود که همواره در تاریخ نیز از آن با همین عناوین یاد خواهد شد.