مخالفان دولت که در اوج شکوفایی برجام و عادی سازی روابط ایران و جهان به دلیل گرایشات سیاسی سعی در تخریب برجام داشتند، خروج آمریکا از توافق هسته ای کار را برای آنان تسهیل کرد. آنان بعد از راه افتادن کارزار «فشار حداکثری» ترامپ علیه ایران تا جایی پیش رفتند که بارزترین دستاوردهای توافق را زیر سوال برده یا نادیده گرفتند.
در همین ارتباط حجت الاسلام و المسلمین «حسن روحانی» روز دوشنبه یکم دی ماه در نشست حقوق اساسی و شهروندی با بیان اینکه لغو ۶ قطعنامه فصل هفتمی شورای امنیت علیه ایران از افتخارات بزرگ دولت یازدهم بود، تاکید کرد: ما توانستیم و دولت یازدهم توانست در یک فاصله زمانی کوتاهی حدود ۲ سال یا کمتر از ۲ سال، کل این قطعنامه‌های فصل هفتی که ۶ قطعنامه بود، همه را یکجا لغو کند و این در تیر سال ۹۷ انجام گرفت یعنی تقریبا دو سال بعد از دولت یا کمی کمتر از دو سال همه اینها لغو شد و امروز هم لغو است.
وی ادامه داد: این بسیار مهم است و یکی از افتخارات بسیار مهم است، به این نکته کمتر توجه می‌شود که مردم «والاغلال التی کانک علیهم»، یک زنجیر بزرگی که بر گردن مردم بود این زنجیر پاره شد و این زنجیر فصل هفتم منشور سازمان ملل بود که به گردن مردم بود، این قطعنامه‌ها لغو شد.
در همین راستا نگاهی اجمالی به شش قطعنامه شورای امنیت علیه برنامه هسته ای ایران خواهیم داشت که در ادامه می آید.
نگاهی به قطعنامه های ششگانه شورای امنیت
بیانیه شورای امنیت (۱۶۹۶): پس از آنکه شورای حکام در ۱۸ اسفند ۱۳۸۴ (هشتم مارس ۲۰۰۶) پرونده هسته ای ایران را به شورای امنیت ارجاع داد، شورای امنیت از آن سال اقدام به صدور قطعنامه علیه ایران کرد. از سال ۲۰۰۶ به بعد ۶ قطعنامه علیه ایران صادر شد که اولین قطعنامه جنبه غیر اجباری و غیر لازم الاجرا داشت و پنج قطعنامه بعدی تحریم هایی را علیه جمهوری اسلامی ایران اعمال کرد.
البته شورای امنیت در تاریخ ۳۱ ژوئیه ۲۰۰۶ بیانیه ۱۶۹۶ را تصویب کرد که براساس آن از ایران خواسته شده غنی سازی اورانیوم را متوقف کند و در غیر این صورت با تحریم های احتمالی دیپلماتیک یا اقتصادی مواجه خواهد شد. این قطعنامه با ۱۴ رای موافق و یک رأی مخالف (قطر) تصویب شد. این قطعنامه تحت بند ۴۰ فصل هفت منشور سازمان ملل تصویب شده که حاوی معیارهای تنبیهی یا تحریمی نیست.
قطعنامه (۱۷۳۷): شورای امنیت در ۲۳ دسامبر ۲۰۰۶ برای وادار کردن جمهوری اسلامی ایران به پایان غنی سازی اورانیوم قطعنامه ۱۷۳۷ را به رای گذاشت که البته برخی از بندهای آن بر اثر فشار روسیه و چین تعدیل شد و در نهایت ۱۵ کشور عضو شورا به آن رای مثبت دادند. این قطعنامه به ماده ۴۱ فصل ۷ منشور سازمان ملل متحد استناد داده شد که اجرای آن را الزام‌آور اما اقدام نظامی را مستثنی می کرد.
قطعنامه تحریمی (۱۷۴۷): شورای امنیت سازمان ملل در ۲۴ مارس ۲۰۰۷ میلادی (۴ فروردین ۱۳۸۶) به اتفاق آرا (۱۵ عضو دائم و غیر دائم) قطعنامه ۱۷۴۷ را علیه ایران به تصویب رساند. در این قطعنامه از تمامی کشورهای جهان خواسته شده تا فعالیت خود با شرکت های ایرانی را که در زمینه انرژی هسته ای فعالیت دارند، محدود کنند. ممنوعیت صادرات و واردات سلاح های سنگین به ایران نیز از دیگر موارد صادره در این قطعنامه بود. همچنین شورای امنیت به جمهوری اسلامی ایران ۶۰ روز مهلت داد تا با تبعیت از این قطعنامه و درخواست های قطعنامه ۱۷۳۷ که پیش از آن تصویب شده بود، به فعالیت های «حساس اتمی» خود، از جمله غنی سازی اورانیوم پایان دهد.
قطعنامه تحریمی (۱۸۰۳): شورای امنیت سازمان ملل ۹ ماه بعد از صدور قطعنامه ۱۷۴۷ در تاریخ دوشنبه سوم مارس ۲۰۰۸ قطعنامه دیگری (۱۸۰۳) را با ۱۴ رای مثبت و رای ممتنع ونزوئلا علیه ایران صادر کرد. مفاد قطعنامه به شکل رسمی توسط فرانسه و بریتانیا پیشنهاد و همچون قطعنامه های قبلی بر اساس ماده ۴۱ فصل هفتم منشور ملل متحد، ناظر به اقدام های لازم در ارتباط با تهدید صلح و امنیت جهانی تصویب شد.
قطعنامه تحریمی (۱۸۳۵): شورای امنیت در قطعنامه ۱۸۳۵خود ضمن اشاره به گزارش جدید «محمد البرادعی» مدیرکل وقت آژانس بین المللی انرژی اتمی که از عدم تعلیق غنی سازی اورانیوم ایران سخن گفته بود، از ایران خواست تا به صورت کامل و بدون هیچ تاخیری به قطعنامه های پیشین این شورا و نیز درخواست های شورای حکام آژانس در تعلیق برنامه هسته ای خود عمل کند.
همچنین شورای امنیت ضمن تاکید مجدد بر قطعنامه های ۱۶۹۶، ۱۷۳۷، ۱۷۴۷ و ۱۸۰۳ که همگی آنها تحت فصل هفتم منشور ملل متحد صادر شده و در آنها از ایران در خواست شده که فعالیت های غنی سازی اورانیوم و پروژه آب سنگین را تعلیق کند، در قطعنامه جدید خود اشاره ای به تحریم های جدید علیه ایران نکرد.
قطعنامه تحریمی (۱۸۸۷) : از دیگر قطعنامه هایی که شورای امنیت علیه ایران صادر کرد، قطعنامه ۱۸۸۷ بود که در تاریخ ۲۴ سپتامبر ۲۰۰۹ تصویب شد این قطعنامه نیز با ۱۵ رای موافق مورد تصویب این شورا قرار گرفت. در این قطعنامه از ایران خواسته شده بود به قطعنامه های قبلی عمل کند.
قطعنامه تحریمی (۱۹۲۹) : شورای امنیت سازمان ملل روز چهارشنبه ۹ ژوئن ۲۰۱۰ (۱۹ خرداد) قطعنامه ۱۹۲۹ را علیه ایران صادر کرد که براساس آن تحریم ها علیه ایران فراگیرتر و شدیدتر شد. قطعنامه ۱۹۲۹ براساس سه قطعنامه صادر شده پیشین علیه جمهوری اسلامی تنظیم و در آن اقدامات دیگری برای تحریم ایران منظور شد. در این قطعنامه در عین حال گفته شده که اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل به گفت وگو برای رسیدن به یک راه حل مسالمت آمیز در برابر برنامه هسته ای ایران ادامه می دهند. شورای امنیت در این قطعنامه تاکید کرده که تحریم ها افراد حقیقی و حقوقی و شرکت هایی را هدف قرار می دهد که مسئول برنامه هسته ای ایران هستند.
اهمیت خروج از ذیل فصل هفتم
همان طور که توضیح داده شد، قطعنامه‌های تنبیهی که علیه ایران در شورای امنیت به تصویب رسید، همگی ذیل فصل ٧ قرار داشتند؛ فصلی که تحت عنوان «اقدام در موارد تهدید علیه صلح – نقض صلح و اعمال تجاوز» از آن نام می برند. برخی ماده های مهم این فصل که ایران را در شرایط دشوار قرار می داد، عبارت بودند از:
ماده ٣٩- شورای امنیت وجود هرگونه تهدید علیه صلح – نقض صلح – یا عمل تجاوز را احراز و توصیه‌هایی خواهد نمود یا تصمیم خواهد گرفت که برای حفظ یا اعاده صلح و امنیت بین‌المللی به چه اقداماتی برطبق مواد ٤١ و ٤٢ باید مبادرت شود.
ماده ٤٠- برای جلوگیری از وخامت وضعیت، شورای امنیت می‌تواند قبل از آنکه بر طبق ماده ٣٩ توصیه‌هایی بنماید یا درباره اقداماتی که باید معمول گردد تصمیم بگیرد. از طرف‌های ذی‌نفع بخواهد اقدامات موقتی را که شورای امنیت ضروری یا مطلوب تشخیص می‌دهد انجام دهند. اقدامات موقتی مذکور به حقوق یا ادعاها یا موقعیت طرف‌های ذی‌نفع لطمه‌ای وارد نخواهد کرد شورای امنیت تخلف در اجرای اقدامات موقتی را چنان‌که باید و شاید در نظر خواهد گرفت.
ماده ٤١- شورای امنیت می‌تواند تصمیم بگیرد که برای اجرای تصمیمات آن شورا مبادرت به چه اقداماتی که متضمن به کارگیری نیروی مسلح نباشد لازم است و می‌تواند از اعضای ملل متحد بخواهد که به این قبیل اقدامات مبادرت ورزند. این اقدامات ممکن است شامل متوقف ساختن تمام یا قسمتی از روابط اقتصادی و ارتباطات راه‌آهن – دریایی – هوایی – پستی – تلگرافی – رادیویی و سایر وسائل ارتباطی و قطع روابط سیاسی باشد.
ماده ٤٢- در صورتی که شورای امنیت تشخیص دهد که اقدامات پیش‌بینی شده در ماده ٤١ کافی نخواهد بود یا ثابت شده باشد که کافی نیست می‌تواند به وسیله نیروهای هوایی – دریایی یا زمینی به اقدامی که برای حفظ یا اعاده صلح و امنیت بین‌المللی ضروری است مبادرت کند. این اقدام ممکن است مشتمل بر تظاهرات و محاصره و سایر عملیات نیروهای هوایی – دریایی یا زمینی اعضای ملل متحد باشد.
همان طور که تشریح شد، زمانی که اقدامات مندرج در ماده ۴۱ که بیشتر به تحریم و تنگنای اقتصادی معطوف است کارساز واقع نشد، ماده ۴۲ اعمال می شود که همانا توسل به اقدام نظامی است. در تاریخ سیاسی شورای امنیت هرپرونده‌ای که ذیل فصل ٧ رفته یا با توسل به گزینه نظامی یا تغییر رژیم از ذیل این فصل خارج شده است. سازمان ملل متحد با توسل به همین فصل اقدام نظامی ۱۹۵۰ در کره، استفاده از نیروهای چند ملیتی در عراق و کویت در سال ۱۹۹۱، حمله علیه القاعده در افغانستان در سال ۲۰۰۱ و حمله نظامی به لیبی را در سال ۲۰۱۱ انجام داد.
در نهایت اینکه ایران نخستین کشوری است که نه با جنگ و فروپاشی بلکه با مذاکره از ذیل این فصل خارج شد و نکته حایز اهمیت اینکه دیپلمات های ایران در نگارش و تدوین قطعنامه ۲۲۳۱ که بر قطعنامه های ششگانه پیشین خط بطلان می کشید، همکاری داشتند. حال مخالفان دولت که نسبت به ازسرگیری مذاکرات و احیای برجام در چند ماه باقی مانده دولت روحانی برآشفته اند، بهتر است به این پرسش پاسخ دهند که در صورت نبود برجام و عدم شکاف در اردوگاه غرب و همچنین ماندن ایران ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد، در چهار دولت چهار ساله ترامپ چه سرنوشتی در انتظار ما بود؟
نظر شما