همگرایی ترکیه و اسرائیل حرکت به سمت بقاء

رئیس جمهوری ترکیه که تا چندی پیش مواضع ضد اسرائیلی زیادی را اتخاذ می کرد، در سخنرانی اخیر خود اعلام کرد که آنکارا خواهان روابطی بهتر با تل‌آویو است و ضمن طرح این موضوع تصریح کرد که دو طرف به همین منظور به گفت وگو در سطوح اطلاعاتی ادامه خواهند داد.

همزمان رسانه های خبری از جمله نشریه آمریکایی المانیتور نیز اخباری را مبنی بر از سرگیری روابط دیپلماتیک آنکارا و تل آویو منتشر کردند و گفتند که ترکیه قصد دارد افق الوتاش، از دیپلمات های این کشور را که به زبان عبری نیز تسلط دارد و فارغ التحصیل دانشگاه عبری اورشلیم است، به عنوان سفیر در اسرائیل انتخاب کند.

افق الوتاش که در حال حاضر رئیس مرکز تحقیقات راهبردی وزارت خارجه ترکیه می باشد، همانطور که گفته شد به زبان عبری تسلط دارد و در دانشگاه صهیونیستی اورشلیم تحصیلات خود را به پایان رسانده و تا کنون مدافع سیاست های خاورمیانه ای دولت آنکارا بوده است و به همین علت از اعتبار خوبی نزد حزب حاکم عدالت و توسعه و شخص رجب طیب اردوغان برخوردار می باشد.

روابط ترکیه و اسرائیل در طول دوران دو دهه و از زمان حاکمیت حزب عدالت و توسعه و روی کارآمدن رجب طیب اردوغان به عنوان نخست وزیر ترکیه در سال ۲۰۰۳ میلادی فراز و فرودهایی داشته است که به همین علت مناسبات این دو نیز سردی و گرمی های معناداری را تجربه کرده است.  

آنکارا و تل آویو زمانی که طیب اردوغان در سال ۲۰۰۳ نخست وزیر ترکیه شد روابطی صمیمانه و بسیار نزدیکی داشتند، اما روی کار آمدن اردوغان و حزب متبوعش که گرایش های اسلامی داشتند همواره با نگرانی از سوی تل آویو دنبال می شد، تا اینکه این نگرانی ها با ادامه کار دولت آنکارا رفته رفته کم رنگ شد تا جایی که هر دو طرف به رغم نگرانی های موجود اقدامات مشترک زیادی به ویژه در زمینه نظامی و امنیتی با یکدیگر آغاز کردند. 

برگزاری رزمایش های متعدد میان اسرائیل و ترکیه که طی آن دو طرف توانمندی های نظامی خود را با یکدیگر به اشتراک گذاشته و اقتدار خود را به نمایش گذاشتند، از جمله اقدامات اعتمادساز میان دو طرف به شمار می رود.

روند همگرایی ترکیه و شخص اردوغان به اسرائیل تا بدان جا پیش رفت که وی حتی درباره توانمندی های نظامی و امنیتی همسایگان خود از جمله ایران با طرف اسرائیلی به رایزنی و گفت گو می پرداخت، به طوری که در ژانویه سال ۲۰۰۵ اردوغان با موشه کاتساو، همتای اسرائیلی خود دیدار کرد و درباره برنامه هسته ای ایران به گفت و گو و تبادل نظر پرداخت. 

حتی در نوامبر سال ۲۰۰۷ میلادی نیز شیمون پرز نهمین رئیس جمهور اسرائیل به تعریف و تمجید از ترکیه پرداخت و ضمن تاکید بر گسترش روابط دو جانبه، همکاری و مناسبات آنکارا و تل آویو را یک قدرت موثر و کارآمد توصیف کرد. وی نخستین رئیس جمهور اسرائیل نیز بود که در مجلس ملی ترکیه به ایراد سخنرانی پرداخت.

گرمی روابط دو طرف همچنان پیش می رفت که تحولات منطقه و به خصوص حمله اسرائیل به غزه موجب بروز برخی رفتارها و ایراد سخنرانی ها علیه سیاست های صهیونیست ها در برابر فلسطین و غزه شد. در پی این تحولات اردوغان همگام با مواضع ضد اسرائیلی مردم کشورش بارها از سیاست اسرائیل انتقاد و حتی توطئه صهیونیست ها در ترور شیخ یاسین، رهبر حماس را محکوم کرد.

اما به رغم این مواضع روابط ترکیه با اسرائیل چنان در هم تنیده و گسترده بود که به نظر می رسید اختلافات به وجود آمده دو طرف زمان زیادی به طول نیانجامد . اما افکار عمومی ترکیه با آغاز جنگ سه هفته ای صهیونیست ها علیه مردم غزه شکل دیگری به خود گرفت به گونه ای که مردم اقدام به ارسال کمک های بشر دوستانه به غزه کردند.

مناسبات ترکیه و رژیم صهیونیستی از سال ۲۰۰۸ و آغاز تحولات غزه و حمله رژیم صهیونیستی به نوار غزه و شروع جنگ در این باریکه وارد مرحله دیگری شد . مردم ترکیه در این ایام به طور خودجوش اقدامات ضد اسرائیلی را در اعتراض به جنایات این رژیم در غزه آغاز کردند.

تحریم کالاهای اسرائیلی و انجام تظاهرات ضد صهیونیستی که نگارنده تعدادی زیادی از این اقدامات را از نزدیک شاهد بود، از جمله این اقدامات مردمی بود که در آن سالها صورت می پذیرفت.

تا اینکه در سال ۲۰۱۰ اتفاق دیگری افتاد که منجر به تیره تر شدن روابط دو طرف شد. حمله کماندوهای رژیم صهیونیستی به کشتی مرمره آبی (ماوی مرمره) که طی آن نیروهای این رژیم به فعالان ترک که برای شکستن محاصره سعی در رسیدن به نوار غزه تلاش می کردند، موجب تقویت مواضع ضد اسرائیلی اردوغان شد که به همین علت مناسبات دو طرف نیز در ظاهر تیره تر شد. در همین سال ترکیه این اقدام را « تروریسم دولتی و غیرانسانی » توصیف کرد و متعاقب آن سفیر اسرائیل را از آنکارا اخراج کرد. هر چند این اختلاف در ژوئن ۲۰۱۶ بدون سر و صدا حل شد.

البته در ورای این اتفاقات برخی از ناظران و تحلیل گران معتقد بودند که به رغم این که موارد به وجود آمده در ظاهر موجب تیره شدن روابط ترکیه و اسرائیل شده بود، اما در بطن خود از چند جهت با منافع و سیاست های اردوغان مطابقت داشت.

نخست اینکه، اردوغان با رودرویی با اسرائیل، این امکان برایش فراهم می شد تا خود را قهرمان آرمان فلسطین معرفی کند و با استفاده از این موقعیت به راحتی می توانست خود را در قلب تحولات این منطقه قرار دهد. افکار عمومی منطقه نیز با پذیرش این موضوع اردوغان را فردی با روحیه انقلابی و ضد اسرائیل مورد شناسایی قرار می دادند که می تواند موجب تقویت جبهه ضد صهیونیستی در منطقه باشد.

دومین نکته به سیاست های داخلی و تحکیم موقعیت حزب در داخل ترکیه باز می گردد.

ترکیه در آن سال ها شرایط دشواری به خصوص در حوزه اقتصادی را می گذراند. این کشور یکی از مقروض ترین کشورها به بانک های بزرگ بین المللی به شمار می رفت و به همین علت شرایط بی ثباتی را در حوزه اقتصادی طی می کرد. مواضع ضد اسرائیلی اردوغان مردم ترکیه را که از روحیه بالای اسلامی برخوردار بودند، نسبت به سیاست های دولت متبوع خویش امیدوار می ساخت به طوری که بر اساس شواهدی که بنده از نزدیک شاهد آن بودم، تمامی مشکلات و تحولات ترکیه تحت الشعاع سیاست های منطقه ای دولت و شخص اردوغان قرار گرفته بود و همین امر موجب تقویت جایگاه دولت و حزب عدالت و توسعه در میان مردم و پیشی گرفتن از سایر رقبا در داخل این کشور شد.

رقبا و احزابی که تا آن زمان منتقد رفتارهای سیاسی و به خصوص اقتصادی دولت آنکارا بودند، به دلیل حمایت های مردم از حزب حاکم و دولت اردوغان، از کورس رقابت به گونه ای عقب ماندند که تا امروز نیز این موضوع همچنان پابرجا و آشکار است.

مطابق نظرسنجی موسسه تحقیقاتی پیو که در بهار ۲۰۱۴ صورت گرفت، تنها ۲ درصد از ترک ها نظر مثبتی به اسرائیل داشتند و طبق نظرسنجی سال ۲۰۱۸ دانشگاه بیلگی استانبول، ۱۴ درصد ترک ها اسرائیل را بزرگ ترین تهدید امنیت ملی برای ترکیه می دانستند.

یک نکته دیگر نیز پس از ماجرای کشتی مرمره آبی در منطقه اتفاق افتاد که آن هم ورود ترکیه و ایفای نقش های بیشتر از سوی این کشور در باریکه غزه بود. ترکیه پس از اخراج سفیر اسرائیل نقش بیشتری در توسعه اقتصادی نوار غزه بر عهده گرفت و متعهد شد که پروژه های زیربنایی را در محدوده محاصره شده پیش ببرد که این موضوع به اذعان برخی از ناظران هرگز نمی توانست بدون رضایت تل آویو صورت گرفته باشد.

اما یک پرسش اساسی و اصلی همچنان باقی می ماند و آن این است که در حال حاضر چه اتفاق روی داده و یا در حال روی دادن است که ترک ها به این نتیجه رسیده اند که باید سیاست های در ظاهر خصمانه خود علیه صهیونیست ها را کنار بگذارند و آشکارا همگرایی بیشتر با این رژیم را در پیش بگیرند.

اعتقاد بر این است که تحولات آتی آمریکا و روی کار آمدن جو بایدنِ دموکرات یکی از عوامل اصلی در رویکرد ترک ها به صهیونیست ها می باشد که به همین علت میان این دو نوعی همگرایی برای بقاء در حال شکل گرفتن است.

فارغ از این که آیا سیاست های ضد اسرائیلی اردوغان ناشی از گرایش های فکری بوده یا برنامه های تاکتیکی، اما اینک به نظر می رسد که همگرایی مورد نظر وی با اسرائیل پس از آنکه بایدن در یکی از سخنرانی های خود از کنار گذاشتن اردوغان داز طریق انتخابات سخن به میان آورد، به صورت جدی به علت بقاء و تداوم حضور وی در قدرت صورت گرفته باشد.

بر اساس فایلی که روزنامه نیویورک تایمز چندی پیش آن را منتشر کرد، جو بایدن رقیب انتخاباتی دونالد ترامپ در بحبوحه انتخابات گفته بود که نگران روابط ( آمریکا) با ترکیه است.

او گفته، اگر رئیس‌جمهوری آمریکا شود از مخالفان ترکیه حمایت خواهد کرد تا رجب طیب اردوغان،‌ رئیس‌جمهوری ترکیه را ساقط کنند. بایدن در این فایل به وجود نیاز برای رویکردی متفاوت درباره حکومت اردوغان اشاره کرده و خواستار ورود مخالفان ترکیه به روند سیاسی شده است.

او تصریح کرد، به حمایت از مخالفان و اپوزیسیون ترکیه و ترغیب آنها خواهد پرداخت تا قادر به مقابله با اردوغان و شکست او باشند، نه از طریق کودتا، بلکه از طریق روند انتخابات.  

حال به نظر می رسد اردوغان به این نتیجه رسیده است که برای بقاء باید رویه خود را به خصوص در برابر صهیونیست ها که نفوذ بسیار بالایی در آمریکا و هیات حاکمه این کشور صرف نظر از دموکرات و جمهوری خواه دارند، اتخاذ کند و به همین علت است که شاید تمایل یافته تا مناسبات خود را با رژیم حاکم بر سرزمین های اشغالی بیش از گذشته ارتقا بخشیده و گرم تر کند. چرا که اتحاد و همگرایی با این رژیم را رمز بقاء خود می داند و به برخی مولفه های قدرت آن به خصوص پس از همگرایی در جنگ اخیر در منطقه قره باغ پی برده است.

همین دلیل هم کافی بود که آنکارا در قبال ریاض هم تغییر رویه فوری بدهد ، بطوری که اردوغان با تماس تلفنی با ملک سلمان تلاش کرد کدورت های به شدت چالش ساز با سعودی ها را ملایم کند و این در شرایطی است که هر سه طرف یعنی عربستان، ترکیه و اسرائیل خود را بازنده های اصلی انتخابات آمریکا دریافته اند.