در شرایطی که جهان در شوک فرایند غیرمسالمت آمیز انتقال قدرت سیاسی در آمریکاست و اشغال کنگره توسط هواداران ترامپ به تحریک او، بحث ها در مورد استیضاح و شیوه پایان کار وی آنهم تنها دو هفته مانده به پایان حضورش در کاخ سفید را افزایش داده؛ به نظر میرسد برای ایران نگرانی های جدی تری وجود دارد. دو تحول عمده که در ماههای پایانی دولت ترامپ با هدایت مستقیم وی و با هدف تنگ تر کردن حلقه فشار به دور ایران در منطقه خلیج فارس کلید خورد، عبارت بودند از تدارک آشتی و برقراری روابط دیپلماتیک بین رژیم صهیونیستی و برخی کشورهای عربی و نیز بازگرداندن اجماع و اتحاد بین کشورهای عرب از طریق رفع محاصره و تحریم‌های قطر.
یکی از مهم ترین تحولات خاورمیانه در دوران ترامپ، بیانیه مشترک اسراییل، امارات متحده عربی و آمریکا در ۱۳ آگوست ۲۰۲۰ (۱۳ مرداد ۹۹ ) بود که به «توافق ابراهیم» معروف شد. امارات و بحرین به عنوان نخستین کشورهای عربی در ربع قرن اخیر، روابط خود با رژیم صهیونیستی را عادی‌سازی کردند و بر اساس توافقاتی باب مناسبات دیپلماتیک با این رژیم غاصب را گشودند. این توافق نامه با میانجیگری دونالد ترامپ و طی مراسمی در کاخ سفید امضا شد.
پس از آن نیز در هفته های اخیر ترامپ، کشورهای محاصره کننده قطر را برای امضای توافق آشتی تحت فشار گذاشت و عربستان نیز که با اخراج ترامپ از کاخ سفید حامی بزرگ خود را از دست داده و حال نگران سیاستهای جو بایدن، رییس جمهوری جدید آمریکا علیه خویش است، سریعتر از سایر متحدانش برای برقراری مجدد روابط با دوحه پیشقدم شد. سه شنبه هفته گذشته ۵ ژانویه (۱۶ دی ماه)، چهل و یکمین نشست سران شورای همکاری خلیج فارس با هدف آشتی و مصالحه بین اعضا این شورا، به میزبانی عربستان و با حضور مقام‌های شش کشور عضو در شهر "العُلا" در عربستان برگزار شد. عربستان که چندان اهمیتی به مسأله اعتبار بین المللی و غرور ملی خویش نمی دهد، با تحمیل نظر خود و تحقیر کشورهای دیگری که در این تحریم‌ها با وی همکاری کرده بودند، آنها را مجبور کرد که شروط سیزده گانه ای که در سال ۲۰۱۷ برای قطر تعیین کرده بودند را فراموش و بدون مشاهده هرگونه تغییری در رویکرد قطر، همه تحریم‌ها و محدودیت‌ها علیه این کشور را لغو کنند. هر چند هیچ یک از شرکای عربستان از ترس گرفتار شدن در انزوا، جرأت مخالفت با رویکرد غیر منطقی این کشور را به خود راه نداند، اما ترک فوری نشست صلح العلا، توسط وزیر امور خارجه مصر که کشورش زمانی ادعای رهبری جهان اسلام را داشت، نشان می دهد پشت صحنه این عقب نشینی سیاسی چندان نیز مسالمت آمیز و بدون گلایه نبوده است.
به هر روی از جزییات تحولات مزبور که بگذریم، مهم تبعاتی است که دو تحول فوق در منطقه خلیج فارس درآینده نزدیک برای ایران ایجاد می کنند. در این مسأله شکی نیست که هر دو توافق صورت گرفته طی ماههای اخیر در ضدیت با ایران و برای تحکیم رویکرد اعراب خلیج فارس در مقابل کشورمان طراحی شده اند. به ویژه توافق ابراهیم با نادیده گرفتن کامل آرمان مشترک جهان اسلام و البته رویکرد ایران به سیستم امنیتی خلیج فارس، پای دشمن شماره یک ایران را به گلوگاه حساس منطقه باز کرده است.
با وجود جدی بودن این تهدیدات، به نظر می رسد جمهوری اسلامی ایران راه های متعددی برای مقابله با آنها دارد؛ در درجه نخست، این تنها ایران نیست که با توافق صلح کشورهای عرب و اسراییل مشکل دارد؛ فشار افکار عمومی در جهان اسلام، تظاهرات مکرر ضد اسراییلی در کشورهایی که با این رژیم صلح کرده اند و ترس کشورهای همسو با آمریکا همچون کویت و عربستان از عادی سازی روابط با اسراییل نشان می دهد علی رغم سکوت سرد سران بسیاری از کشورهای اسلامی در این زمینه، هنوز هم عادی سازی روابط با اسراییل نوعی تابو محسوب می شود و این امر مانع پیوستن کشورهای بیشتر به این فرایند خواهد شد؛ به ویژه که طراحان و حامیان اصلی این برنامه؛ یعنی دونالد ترامپ و دامادش جرالد کوشنر نیز دیگر از صحنه سیاسی آمریکا حذف شده اند. بایدن رییس جمهور ی منتخب آمریکا چنانکه بخواهد همچون سلف دموکرات خود عمل کند، بیشتر تمرکز خویش را بر صلح فلسطین واسراییل خواهد گذاشت و به زیاده خواهی های رژیم صهیونیستی وقع چندانی نمی نهد.
بنابراین جمهوری اسلامی ایران می تواند با در پیش گرفتن دیپلماسی رسانه ای و فرهنگی، حمایت افکار عمومی جهان اسلام و مردم منطقه را از قطع روابط کشورهایشان با رژیم صهیونیستی جلب کند و از طریق ابزارهای قدرت نرم، مانع تداوم عادی سازی روابط شیخ نشینهای خلیج فارس و سایر کشورهای اسلامی با اسراییل شود.
اما در رابطه با توافق العلا و بازگشت قطر به آغوش کشورهای عربی باید گفت این صلح علی رغم اهداف پشت پرده اش، چیزی نیست که در ضدیت با سیاستهای منطقه ای ایران باشد. جمهوری اسلامی ایران در سالهای اخیر همواره بر تنش زدایی منطقه ای و تشکیل مجمع صلح منطقه ای برای تامین یک صلح بومی و فراگیر در خلیج فارس تاکید کرده و حال می تواند از کمک‌هایی که در دوران سه ساله تحریم به قطر داشته، برای تحقق این امر امتیاز بگیرد. در شرایط کنونی، قطر، کویت و عمان سه کشوری هستند که از انعطاف بیشتری در مقابل جمهوری اسلامی ایران برخوردارند و پتانسیل چانه زنی برای رفع خصومت‌های منطقه ای را دارند. سیاست ایران در ماههای آتی باید رایزنی با این کشورها برای توقف عادی سازی روابط با اسراییل در خلیج فارس و به جای آن طراحی یک سیستم امنیتی بومی در این گذرگاه استراتژیک باشد.
نظر شما