تروریسم به معنی استفاده از زور و خشونت غیرقانونی توسط یک بازیگر غیردولتی برای دستیابی به یک هدف سیاسی، اقتصادی، مذهبی یا اجتماعی که از طریق ترس، اجبار یا تهدید است. با وجود این بی مکانی تروریسم و وقوع رخدادهای پرشمار تروریستی در تمام دنیا، نوک پیکان ناامنی و کشتار دهشتگران در حال حاضر بیشتر متوجه خاورمیانه است. خاورمیانهِ امروز، چنان درگیر بحران‌ها و منازعه های پیچیده و در حال گسترش است که دستیابی به هرگونه صلح و ثبات فراگیر و بادوام در چشم انداز نظم و نظام امنیتی آن، حداقل در کوتاه مدت کمرنگ شده است. پر واضح است که برای حل معضلات این روزهای خاورمیانه، اولین گام، شناخت صحیح و همه جانبه از ماهیت چالش ها است تا بتوان قدمی در راستای حل آن ها برداشت.
از این رو؛ مطالعه و بررسی بر روی موضوع تروریسم به جهت بقای صلح جهانی همواره در دنیا از اهمیت زیادی برخوردار است. در همین ارتباط اولین نشست تخصصی گروه مطالعات تروریسم نو در خاورمیانه با عنوان «افراط‌گرایی و تروریسم در آینده ۲۰۲۱ خاورمیانه» با سخنرانی دکتر "سرژ استروبنتس" و دکتر "مهدخت ذاکری" و مدیریت دکتر "آنا یوسفیان"، به‌صورت مجازی در دی ماه امسال برگزار شد. در این نشست ابتدا به بحث پیرامون شاخص تروریسم جهانی پرداخته شد و سپس به دو سوال درباره؛ چگونگی سپری کردن گروه‌های تروریستی در خاورمیانه در سال ۲۰۲۰ و چگونگی اشکال جدید افراط‌گرایی در آینده خاورمیانه پاسخ داده شده است. در ادامه متن این وبینار را می خوانید:
شاخص تروریسم جهانی در ۲۰۲۰
سرژ استروبنتس، مدیر بخش اروپا، خاورمیانه و شمال آفریقا موسسه صلح و اقتصاد استرالیا، سخنرانی خود را بر اساس گزارش منتشر شده از این موسسه، تحت عنوان «شاخص تروریسم جهانی در ۲۰۲۰» آغاز کرد و گفت: هشت سال است که این موسسه بر روی شاخص تروریسم جهانی کار می‌کند و ۱۶۳ کشور که شامل ۹۹/۷ درصد جمعیت جهان را شامل می‌شوند، را مورد بررسی قرار داده است. شاخص تروریسم جهانی یکی از ۲۳ شاخصی است که برای اندازه‌گیری شاخص صلح جهانی مورد نیاز است و اطلاعات مورد استفاده این گزارش، از پایگاه داده «شروع تروریسم جهانی» دانشگاه مریلند آمریکا تهیه شده است.
وی ادامه داد: تروریسم به معنی استفاده از زور و خشونت غیرقانونی توسط یک بازیگر غیردولتی برای دستیابی به یک هدف سیاسی، اقتصادی، مذهبی یا اجتماعی که از طریق ترس، اجبار یا تهدید است. فاکتورهای مورد بررسی برای اندازه‌گیری شاخص تروریسم شامل حوادث تروریستی، مجروحین، قربانیان و خسارات مالی ناشی از این حوادث می‌باشند و یافته‌های کلیدی این گزارش شامل موارد زیر است:
- تعداد قربانیان تروریسم ۱۵درصد در ۲۰۱۹ کاهش یافته و به رقم ۱۳۸۰۰ نفر رسیده است. از ۲۰۱۴ که تعداد قربانیان تروریسم به بالاترین نقطه خود رسید، شاهد روند نزولی بوده‌ایم و از مهم‌ترین دلایل آن می‌توان به اتحاد بین‌المللی در مقابله با تروریسم که نتیجه تبادلات اطلاعاتی و همکاری بین سرویس‌های گوناگون بوده است، اشاره کرد.
- هسته مرکزی گروه داعش در حال نابودی است؛ از ابتدای آغاز به فعالیت این گروه، اولین سالی است که قربانیان آن به کمتر از ۱۰۰۰ نفر رسیده است.
- در کشورهای غربی، تروریسم راست افراطی در پنج سال گذشته ۲۵۰٪ افزایش یافته است.
- مرگ در ۴ کشور سوریه، افغانستان، الجزیره و عراق که سال‌ها بیشترین تلفات را از حوادث تروریستی داشته‌اند، در ۲۰۲۰ کاهش یافته است.
- مرکز ثقل داعش از خاورمیانه به جنوب صحرای آفریقا تغییر پیدا کرده است؛ درحالی که در اکثر کشورهای خاورمیانه که طی سال‌های اخیر بیشترین تاثیر را از تروریسم و افراط‌گرایی دیده‌اند، تعداد قربانیان روند نزولی داشته است. در قاره آفریقا نیز تعداد قربانیان حوادث تروریستی روند صعودی داشته و از ده کشوری که در سال ۲۰۱۹ شاخص تعداد قربانیان حوادث تروریستی در آنها افزایشی بوده، ۷ کشور از آفریقا هستند. این مساله نشان‌دهنده پتانسیل آینده خاورمیانه در رسیدن به صلح و اهمیت سرمایه‌گذاری در این منطقه و در این رابطه است.
- همچنین در سال گذشته، ۲۷ کشور تحت تاثیر حملات تروریستی وابستگان گروه داعش قرار گرفتند.
مدیر بخش خاورمیانه مطالعات صلح و اقتصاد استرالیا در ادامه اشاره کرد: در لیست ده کشوری که بیشترین تاثیر را از تروریسم و افراط‌گرایی در سال ۲۰۲۰ دیده‌اند، افغانستان به‌عنوان اولین، عراق دومین، سوریه چهارمین و پاکستان هفتمین کشور می‌باشند؛ بنابراین ایران به‌نحوی توسط کشورهایی که بیشترین تاثیر را از تروریسم پذیرفته‌اند، احاطه شده است. وی همچنین ادامه داد: بیش از ۹۶ درصد مرگ و میر ناشی از تروریسم در کشورهایی اتفاق می‌افتد که در حال حاضر نوعی منازعه را تجربه میکنند و منازعه از اصلی‌ترین فاکتورهای ریشه‌ای بروز تروریسم و افراط‌گرایی به حساب می‌آید.
استروبنس در پایان گفت: باید به این نکته توجه داشته باشیم که گروه‌های تروریستی برای رشد به انگیزه، جذب نیرو، بودجه و پوشش رسانه‌ای نیاز دارند؛ بنابراین برای مقابله موثر با تروریسم و افراط‌گرایی باید دسترسی آنها به رسانه محدود شود؛ چراکه استفاده روزافزون تروریسم از شبکه‌های اجتماعی برای تبلیغات و حمله‌های سایبری و آنچه از آن به‌عنوان تروریسم سایبری یاد می‌کنیم، در گسترش و تاثیرگذاری این گروه‌ها بسیار موثر عمل کرده‌اند. دیگر عامل مهم برای مقابله با تروریسم، قطع راه‌ها و روش‌های درآمدی این گروه‌هاست و آخرین مورد فعالیت‌های فرهنگی برای آگاه‌سازی جامعه در جهت تبلیغات علیه گروه‌های تروریستی، اهداف و شعارهای آنان می‌باشد.
پیش بینی از تحولات تروریسم در خاورمیانه ۲۰۲۱
در ادامه مهدخت ذاکری با طرح دو پرسش ۱- گروه‌های تروریستی در خاورمیانه طی ۲۰۲۰ چه روندی را سپری کرده اند؟ ۲- اشکال جدید افراط‌گرایی خشونت ورز در آینده خاورمیانه چگونه خواهد بود؟، به پیش بینی از تحولات تروریسم در خاورمیانه ۲۰۲۱ پرداخت.
ذاکری در پاسخ به این پرسش ها عنوان کرد: سال ۲۰۲۰ همراه با شیوع گسترده کوید_۱۹ و پیامدهای ناشی از آن همچون بیکاری، سقوط گسترده شاخص های اقتصادی، انزوای اجتماعی و ... همراه بود. در چنین فضایی گروه‌های تروریستی نیز تلاش کردند از این شرایط در جهت منافع خود و گسترش فعالیت‌هایشان استفاده کنند. بدین ترتیب که گروه‌های تروریستی مانند القاعده، داعش و طالبان، با فراهم آوردن امکانات و ارائه خدمات گوناگون، سعی در بالابردن مشروعیت خود در میان مردم منطقه و ضعیف و ناکام نشان دادن توانمندی دولت‌های مرکزی کردند. از سوی دیگر با توجه به شرایط قرنطینه سرتاسری و استفاده هرچه بیشتر مردم از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، گروه‌های تروریستی نیز از این موقعیت هم استفاده کردند تا از این طریق پروپاگاندای خود را در میان مردم و طرف‌دارانشان توسعه داده و نیز نیروهای جدیدی را جذب کنند.
مدیر گروه مطالعات تروریسم پژوهشکده مطالعات خاورمیانه همچنین در پاسخ دومین سوال با تاکید بر عنصر منازعه و فضای بی ثباتی، به مثابه شتاب دهنده برای شکل گیری فعالیت های تروریستی گفت: دولت‌های فرومانده مانند سوریه و عراق شرایط بسیار مساعدی برای بروز و رشد افراط‌گرایی و تروریسم دارند. اکنون زندانیان گروه داعش در ۱۱کشور دنیا زندانی هستند که از این تعداد، سه کشور آن در خاورمیانه، عراق و سوریه و افغانستان هستند، دو کشور در آسیا و شش کشور باقی‌مانده در آفریقا هستند و آمار اینچنین نشان می‌دهد که تعداد اعضای داعش در این کشورها رو به افزایش است. باتوجه به این مساله انتظار می‌رود در آینده ۲۰۲۱ خاورمیانه و شمال آفریقا، "سازمان های هیبریدی" جدیدی شکل و قدرت گیرند.
وی پیرامون این سازمانها گفت: پس از جنگ سرد با پررنگ شدن شکل گیری و فعالیت گروه های تروریستی غیردولتی، ما به نحوی شاهد ادغام گروه های جرایم سازمان‌یافته و شبکه‌های تروریستی هستیم. به این معنا که، از یکسو گروه های تروریستی به منظور تامین هزینه های لجستیک و نظامی خود به انجام انواع تجارت های مجرمانه اعم از قاچاق موادمخدر، قاچاق انسان، سلاح، نفت، عتیقه و ... می پردازند و از گروه های جرایم سازمان یافته کمک میگیرند و از سوی دیگر این گروه ها نیز، از شبکه های تروریستی بعنوان مثال برای فراهم کردن مسیرها و دسترسی های امن بهره می برند. اندک اندک، این گروه های تروریستی به نحوی خود مستقل شده و علاوه بر دنبال کردن موضوعات ایدئولوژیک، مذهبی و یا هر شکل افراطی دیگر، خود به انواع جرم درآمدزا مبادرت میکنند و عملا سازمانی هیبریدی شده اند. با این تعریف گروه‌های پ‌ک‌ک، طالبان، بوکوحرام، داعش و جدیدا القاعده در این دسته‌بندی قرار گرفتند.
مهدخت ذاکری در پایان اشاره کرد: به نظر می آید که شیوع ویروس کرونا فضای مناسبی را برای توسعه فعالیت این سازمانهای هیبریدی فراهم کرده است. بدین ترتیب با که ضعف اقتصادی ناشی از شیوع در بسیاری از کشورهای خاورمیانه، دوام دار بودن فضای منازعه در سوریه، عراق، یمن و بسیاری از کشورهای شمال افریقا همچون لیبی، در روزهای آتی فعالیت هرچه بیشتر چنین گروه هایی در منطقه خاورمیانه و شمال افریقا دور از انتظار نخواهد بود.
نظر شما