اشتباهات محاسباتی ترامپ در قبال ایران و شکست‌های مداوم

به گزارش ایرنا، دونالد ترامپ در حالی بعد از چهار سال قدرت را به جو بایدن رئیس جمهور منتخب واگذار خواهد کرد که اقدامات و سیاستهای وی طی چهار سال گذشته نه تنها انتقادهای گسترده جهانی به دنبال داشت، بلکه وجهه آمریکا را نیز در دنیا به شدت خدشه دار کرده است. ترامپ از زمان حضورش در کاخ سفید، سیاست های افراطی و شدیدی را علیه سایر کشورها از جمله جمهوری اسلامی ایران از تشدید تحریم‌ها گرفته تا اعمال فشارهای حداکثری برای به زانو درآوردن ملت ایران در پیش گرفت که در نهایت به هیچ یک از اهدافش نرسید.

شکست طرح اجماع جهانی علیه ایران

بامداد ۲۷مهرماه 1399 طبق توافق به عمل آمده در برجام میان اعضای ۱+۵ و ایران رسما محدودیت‌های تسلیحاتی ایران پایان یافت. این در حالی بود که آمریکا و هم پیمانانش به شدت تلاش کردند تا تحریم تسلیحاتی ایران را تمدید کنند.

تحریم‌های تسلیحاتی ایران در شرایطی پس از ۱۳ سال به پایان راه خود رسید که آمریکا پس از خروج یکجانبه از برجام در چارچوب سیاست فشار حداکثری علیه ایران از هر ابزار و تریبونی برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران بهره برد.کاخ سفید طی ماه‌ها شورای امنیت سازمان ملل را هدف‌گذاری کرد به امید آنکه سازوکار بازگرداندن همه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران تحت عنوان «مکانیسم ماشه» را فعال کند .با وجود تقلاهای گسترده تیم ترامپ، قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران مردادماه امسال در شورای امنیت رای نیاورد و این قطعنامه با ۱۱ رأی ممتنع، ۲ رأی موافق و ۲ رأی مخالف به تصویب نرسید.

در نهایت جامعه جهانی از جمله اروپایی ها در برابر واشنگتن ایستادند و تن به خواست دولت ترامپ برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران ندادند.

یکی از اهداف ترامپ و مشاورانش پس از خروج یکجانبه و غیرقانونی از برجام، تمدید تحریم تسلیحاتی ایران بود تا به خیال خودشان تهران در تهیه ابزارها و نیازهای دفاعی اش محدود شود، اما در نهایت کاخ سفید نتوانست به اهدافش دست یابد.

پایان محدودیتهای تسلیحاتی ایران همچنین شکستی برای رژیم صهیونیستی نیز محسوب می شود چون این رژیم درماه‌های گذشته ماشین تبلیغاتی خود را در خدمت ترامپ قرارداده بود تا مانع از پایان این محدودیت‌ها شود.

همراهی جامعه جهانی با جمهوری اسلامی ایران درپایان دادن به تحریم‌های تسلیحاتی وتمایل کشورها برای همکاری با تهران، سبب تقویت جایگاه بین المللی ایران و لطمه خوردن اعتبار سیاسی و حقوقی آمریکا شد.

برجام کابوس ترامپ

از جمله سیاستهای اصلی دولت ترامپ نابود کردن برجام بود که نه تنها محقق نشد بلکه جامعه جهانی به این مهم پی برد که با حفظ برجام و الگوگیری از دستیابی به چنین توافقی در سطح جهانی می توان بسیاری از چالش‌های بین‌المللی را با سازوکار مذاکره حل ‌و فصل کرد.

ترامپ پس از خروج از برجام تلاش کرد تا اعضای توافق هسته ای از جمله ایران را به مذاکره برای حصول توافقی از دید وی بهتر متقاعد کند اما مفاد برجام که نتیجه چند سال مذاکره فشرده و جامع اعضای ۱+۵ بود، مورد حمایت جامعه جهانی قرار گرفت و بنابر این نیازی به تغییر و اصلاح آن دیده نشد.

در نهایت برجام حفظ شد و ترامپ در رسیدن به رویای یک توافق بهتر ناکام ماند. اقدام یک جانبه ترامپ در خروج از برجام از همان ابتدا مسیر خلاف قوانین بین المللی و مغایر با اصول دیپلماتیک را آغاز کرد بدین ترتیب مسیر از همان ابتدا کج بنا نهاده شد که در نهایت فروریخت.

اعتماد جامعه جهانی به آمریکا در این مسئله نیز کاهش چشمگیری داشت به طوریکه به نظر می رسد دیگر جامعه جهانی نمی تواند روی آمریکا برای رسیدن به توافق‌های بیشتر جهانی حساب باز کند مگر اینکه سیاستهای کاخ سفید دستخوش اصلاحات بنیادینی شود.

اخیرا نیز بیش از ۵۰ نفر از کارشناسان بین‌المللی، اساتید دانشگاه، اندیشمندان، صاحب‌نظران، مدیران اندیشکده‌ها و دیپلمات‌های سابق کشورهای جهان در نامه‌ای خطاب به جو بایدن خواستار بازگشت فوری آمریکا به توافق هسته ایران شده اند و به او تاکید کردند که سیاست‌های شکست خورده ترامپ علیه ایران را پایان دهد.

برجام بدون حضور آمریکا و با وجود ضربات ترامپ هنوز زنده است و در هفته های اخیر نشست وزیران خارجه عضو این توافق به صورت آنلاین برگزار شد. بایدن نیز تأکید کرده است راهی معتبر برای بازگشت به دیپلماسی با تهران ارائه خواهد داد و اگر ایران به پیروی دقیق از توافق هسته‌ای متعهد شود، آمریکا مجددا به توافق‌نامه هسته‌ای به‌عنوان نقطه آغاز مذاکرات خواهد پیوست.

اروپا علیه ترامپ

ترامپ در دوران کوتاه و ناکامش در سمت ریاست جمهوری آمریکا طرح دیگری را علیه ایران در دستورکار داشت که این برنامه وی نیز به طور کامل شکست خورد. رئیس‌جمهوری کنونی آمریکا سعی داشت گزینه به صف کشاندن اروپایی ‌ها را علیه ایران به طور جدی اجرایی کند و تصور می کرد با توجه به سابقه سنتی تبعیت اروپا از آمریکا در بیشتر زمینه‌ها، این سیاست نیز به بار می‌نشیند.اما اروپایی‌ها اندک اندک به این موضوع پی بردند که رویکرد افراطی ترامپ می تواند ثبات جامعه جهانی را به مخاطره بیاندازد و باید جلوی این تفکر را گرفت.

ایستادگی و مخالفت های علنی سران اروپا با دولت ترامپ به حدی مسئله مهمی بود که در تاریخ روابط آمریکا- اروپا بی سابقه شد. به همین دلیل سردی روابط دو طرف، اروپا را از واشنگتن دوران ترامپ دور و به سوی رقبای آمریکا کشاند.

در مسئله ایران نیز اروپایی‌ها بارها با اقدامات غیرقانونی دولت ترامپ مخالفت کرده و به کاخ سفید توصیه کردند به توافقهای پیشین پایبند باشد.

شکست فشار حداکثری 

ناکامی دیگر ترامپ و هم پیمانانش در قبال ایران، شکست طرح تحریم‌ها و فشار حداکثری علیه ایران بود.دولت جدید آمریکا از زمان به قدرت رسیدن درصدد فلج کردن اقتصاد ایران با تحریم های شدید و تروریسم اقتصادی بود. ترامپ و مشاورانش قصد داشتند با فشارهای سنگین و بی‌سابقه، شرایط اقتصادی در ایران را برای مردم سخت و سخت‌تر کنند تا عملا اوضاع ایران متشنج شود.

ترامپ با سیاست ناقص وغیر واقع‌ بینانه تصور می کرد با ابزار تحریم و جنگ اقتصادی، ثبات سیاسی و اقتصادی ایران از بین خواهد رفت و بدین ترتیب زمینه برای دستیابی به اهداف غرب در ایران فراهم می شود.

همزمان با پایان دوران ریاست جمهوری ترامپ، وی و مشاورانش تصویری را از ایران امروز مشاهده می کنند که مغایر با اهداف آنها بوده است. تحریم‌هایی که صرفا کارکرد نمایشی داشته و همچنین جنگ اقتصادی، ایران را زمین نزد اما رسوایی بزرگی را برای ترامپ و دوستانش رقم زد.

پیشرفت های ایران در ابعاد مختلف اقتصادی، بهداشتی، شرکت های دانش بنیان، سدسازی و .. نشان می دهد که برغم شدیدترین فشارهای ترامپ علیه ایران، جنگ اقتصادی تمام عیار رئیس جمهور تندرو و نژادپرست آمریکا راه به جایی نبرده و موجب رشد اقتصادی در ایران شده است.

یکی از جنبه های تروریسم اقتصادی، محروم کردن مردم ایران از امکانات پزشکی و دارویی و نیز مواد غذایی است. تیم ترامپ به رغم اینکه در سطح شعار و سیاست های اعلانی خود، ایران را از این گونه تحریم ها معاف اعلام می کنند اما با تحریم شبکه بانکی ایران، رسما ورود کمک های بشردوستانه را به ایران حتی در اوج شیوع کرونا با مانع جدی مواجه کرده اند.

ناظران بر این باورند اگر چه تحریم های آمریکا بر اقتصاد ایران بی تاثیر نبود اما ترامپ باوجود تکیه چند ساله بر این ابزار در نهایت به اهداف خود دست نیافت. ناکامی ترامپ پس از تلاشی سه ساله باعث شد تا وی بسیاری از مهره های کلیدی از جمله «برایان هوک» رئیس «گروه اقدام ایران» را در وزارت امور خارجه برکنار کند؛ فردی که برای تنگ تر کردن حلقه تحریم و به صفر رساندن صادرات نفت ایران منصوب شده‌بود به ان امید که تهران را به پای میز مذاکره بکشاند.

علاوه بر اینکه ایران در این دوره توانست روی پای خود ایستاده و با کارزار فشار حداکثری مقابله کند، یکی از برنامه های تیم ترامپ ضربه زدن به بخش صادرات نفت ایران بود تا به اقتصاد کشور آسیب جدی وارد کند. هرچند طی تحریم های شدید واشنگتن، صادرات نفت ایران به طور قابل توجه‌ای کاش یافت اما پس از شکست ترامپ در انتخابات آمریکا، اکنون امیدها به بازگشت آمریکا به برجام و رفع تحریم های نفتی ایران افزایش یافته است. ضمن این که بایدن در چهار سال گذشته بیش از پیش به بی ثمربودن ابزار تحریم در مواجهه با ایران پی برده است. از این رو انتظار می رود با لغو تحریم ها، صادرات نفت ایران به سال های اولیه اجرای برجام بازگردد.

دولت ترامپ به شدت از سطح پیچیدگی وضعیت اقتصاد ایران و توانایی این کشور در ایجاد گزینه‌های جایگزین در برابر تحریم‌ها بی‌اطلاع بود. پس از گذشت بیش از چهل سال تحت تحریم‌های بین المللی، بسیاری از کارشناسان نسبت به توانایی ایران در ایستادگی در برابر فشارهای آمریکا و هم پیمانانش ابراز شگفتی کرده و متعجب هستند که ایران چگونه توانسته خود را با این شرایط سخت مطابقت دهد و حتی در برخی حوزه‌ها پیشرفت‌هایی نیز داشته است.

پیشروی برنامه هسته‌ای

یکی دیگر از اهداف ترامپ در دوران ریاست جمهوری‌ اش تضعیف برنامه هسته‌ای ایران بود. دولت تحت هدایت حزب جمهوری‌خواه درآمریکا این بار  اقدامات مختلفی را از جمله خرابکاری  برای ایجاد اختلال جدی در برنامه هسته ای ایران در پیش گرفت که در این زمینه نیز ناکام ماند.اقدامات اخیر ایران از جمله بالا بردن ظرفیت غنی سازی نشان می دهد که برنامه هسته ای ایران همچنان با قدرت به پیش می رود.

اکنون توپ در زمین کشورهای غربی به ویژه اعضای4+1 است تا با کنار رفتن ترامپ از ریاست جمهوری آمریکا و فراهم شدن زمینه احیای توافق هسته ای، وارد عمل شده و به تعهداتشان در قبال برجام عمل کنند. اکنون لازم است دولت بایدن ضمن کنار گذاشتن سیاستهای دولت قبلی در قبال برجام به این توافق برگشته و در مسیر لغو تحریم ها و بازگشت به توافق هسته ای حرکت کند.

تقویت توان دفاعی ایران در دوران فشارها

هدف کاخ سفید برای محدود کردن توان دفاعی ایران نیز نتیجه‌ای برای دولتمردان آمریکایی نداشت وجمهوری اسلامی ایران در مسیرتقویت توانمندی‌های دفاعی خود به رغم مواجهه با محدودیت‌های گسترده جهانی به خوبی و با موفقیت گام بر می دارد.

رونمایی از تسلیحات جدید و برگزاری رزمایش‌های زمینی، دریایی و هوایی مختلف جمهوری اسلامی ایران در دوران ترامپ نشان داد که طرح های دولت واشنگتن برای محدود کردن توان دفاعی ایران نه تنها تاثیری نداشته بلکه موجب خودکفایی کشورمان در تولید تجهیزات و تسلیحات نظامی شده است.

توانمندی ایران در بحث موشکی و ساخت انبوه موشک‌ها با بردهای مختلف اثبات کرد که بحث محدودسازی و تحریم‌های تسلیحاتی علیه جمهوری اسلامی کارساز نبوده و نخواهد بود. جامعه جهانی باید در نهایت بپذیرد که تقویت توان موشکی و پهپادی ایران عملا ثمره تحریم‌های آمریکا بوده که موجب هراس دشمنان شده است. در این برهه زمانی حتی با وجود مواجهه با سالها تحریم، قدرت نظامی ایران حرفها برای گفتن دارد و هیچ کس از جمله آمریکایی‌ها توان تضعیف قدرت نظامی کشورمان را نداشته و نخواهد داشت.

در روزهای اخیر و به دنبال برگزاری رزمایش پیامبر اعظم(ص) ۱۵ رسانه های جهان گزارش دادند که ایران اقدام به توسعه فناوری پیشرفته در زمینه نظامی کرده و دارای قدرتمندترین برنامه موشکی در سراسر منطقه خاومیانه است، ایران این فناوری موشکی را به منظور مقاصد تدافعی در برابر هرگونه اقدام تهاجمی متخاصمان به خود می داند.

گسترش روابط راهبردی با روسیه و چین

یکی از اثرات سیاستهای خصمانه ترامپ در چهار سال اخیر علیه ایران، تقویت و گسترش روابط راهبردی ایران با کشورهایی همچون روسیه و چین بود که در مناسبات دو جانبه بسیار مهم می‌باشد.

تلاش‌های کاخ سفید برای منزوی کردن ایران طی دوران ترامپ نه تنها نتیجه نداد بلکه روابط ایران با کشورهای هم‌پیمانش را در زمینه های مختلف گسترش داد.

برای نمونه روابط راهبردی و رو به گسترش جمهوری اسلامی ایران و روسیه، به گفته مقامات و کارشناسان عالی دو کشور، روابطی نوین و ناگسستنی است و مناسبات دو همسایه، هیچ گاه در سطح و کیفیت شرایط کنونی نبوده است. هرچند تقویت بیش از پیش همکاری‌های تجاری طرفین، امری ضروری و نیازمند اراده متقابل است.به گفته مقامات و کارشناسان دو کشور ، هیچ مانعی در مسیر تحکیم و گسترش هرچه بیشتر روابط دو کشور مانعی وجود ندارد و با توجه به سرعت فرایندهای منطقه ای و بین‌المللی، گفت‌وگوهای مستمر میان ایران و روسیه هر روز بیشتر می شود.

 مناسبات ایران و روسیه، روابط راهبردی، باثبات و حتی فراتر از روابط دو همسایه است و به گفته کارشناسان، هیچ عامل ثالثی از جمله تغییر و تحولات در عرصه بین‌الملل و منطقه‌ای، تاثیری بر این روابط راهبردی و رو به رشد ندارد. 

دولت ترامپ همچنین موضوع تعمیق روابط ایران و چین را نگرانی برای خود می دید. گسترش روابط تهران- پکن در زمینه‌های سیاسی و اقتصادی منجر به تدوین «سند همکاری راهبردی ۲۵ ساله» به عنوان برآیند پیوند استراتژیک این دو کشور شده است .

روابط ایران و چین در دهه های اخیر به ویژه در دوره چهار ساله ترامپ با وجود تحریم های ضدایرانی همچنان به قوت خود باقی ماند.

تاریخچه سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین به بهمن ماه سال ۱۳۹۴ برمی گردد؛ زمانی که «شی جین پینگ» رییس جمهوری چین رهسپار ایران شد . بعد از دیدار و گفت وگو با مقامات عالی رتبه کشورمان، تهران- پکن بیانیه مشترکی در این زمینه امضا کردند.

از نگاه ناظران، ستون مرکزی قرارداد این است که چین ۲۸۰ میلیارد دلار برای توسعه بخش های نفت، گاز و پتروشیمی ایران هزینه می کند.همچنین یک سرمایه گذاری ۱۲۰ میلیارد دلاری دیگر هم برای به ‌روز رسانی زیرساخت‌های حمل و نقل و تولید ایران امضا شده است که در ابتدای هر دوره پنج ساله طبق توافق دو طرف پرداخت خواهد شد .

چین نیز به توافق و همکاری استراتژیک با ایران نیاز دارد و دغدغه اصلی پکن همانند ایران، چالش با آمریکا است که در دولت ترامپ این تنش ها تشدید شد.جنگ تجاری، جنگ تعرفه ها، بحران کرونا، مداخله آمریکا در مسائل داخلی و سرزمینی چین (همچون ناآرامی‌های هنگ‌کنگ، تایوان، تبت و سین‌کیانگ)،حضور روز افزون نظامیان و ناوهای جنگی هواپیمابر همانند «یواس‌اس رونالد ریگان» و «یواس‌اس نیمیتز» در آب‌های دریای جنوبی چین، رقابت‌های فضایی و غیره از جمله این مصادیق به شمار می روند.

ناکامی در کشاندن به مذاکرات اجباری

از جمله اهداف دیگر ترامپ و مشاورانش در تشدید فشارها علیه ایران، کشاندن تهران به میز مذاکره بود اما رئیس جمهوری آمریکا در این زمینه نیز ناکام بود. ترامپ که برای رسیدن به این مهم از ابزارهای مختلف ازجمله تهدید و فشار اقتصادی استفاده کرد، اکنون با دست خالی کاخ سفید را ترک می کند تا به دولت جدید آمریکا نشان دهد که اجبار برای مذاکره در قبال ایرانی ها راه به جایی نمی برد.

دولت جدید آمریکا باید این مسئله را بداند که هرگونه مذاکره با ایران باید در چارچوب احترام متقابل، حفظ منافع جمهوری اسلامی، لغو تمامی تحریم ها و  پایان سیاستهای خصمانه و کنار گذاشتن اتهام‌زنی‌های بی پایه و اساس علیه تهران باشد.