زیان‌های سه گانه عدم تصویبFATF

در ادامه گزارش ۶ بهمن ۱۳۹۹ روزنامه آرمان ملی آمده است:  احمد توکلی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام دیروز در گفت‌وگویی پیرامون FATF اطلاع داد که اگر این کنوانسیون به نفع مردم باشد به آن رای می‌دهم. «آرمان ملی» تلاش کرد تا در راستای منافع ملی کشور، مشکلات تصویب نشدن این کنوانسیون را بررسی کند.

به معیشت کمک کند به آن رأی می‌دهم

لوایح FATF در دوره مجلس دهم مورد بررسی قرار گرفت. مجلس پیشین در دو نوبت این لوایح را تصویب و به شورای محترم نگهبان ارجاع داد که هربار با مخالفت این شورا مواجه و در نهایت به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع داده شد. کنوانسیون مذکور در مجمع مسکوت ماند و تصویب نشد. چندی پیش با نامه رئیس‌جمهوری به مقام معظم رهبری، ایشان به مجمع تشخیص دستور دادند تا FATF را مجددا مورد بررسی قرار بدهند. با این وجود تاکنون خبری از نتیجه این بررسی‌ها منتشر نشده است. روز گذشته احمد توکلی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت‌وگویی پیرامون مساله FATF داشته است. این سیاستمدار تصریح کرد: «رأی نمی‌آورد. حدس من این است که FATF در مجمع رأی نمی‌آورد. چون برای تصویب به دوسوم آرا نیاز دارد لذا بسیار سخت است که رأی لازم را به دست آورد. بنده مخالفم مگر اینکه به من ثابت شود که این پیوستن برای کشور فایده دارد. اگر چنین باشد نظرم عوض می‌شود؛ یعنی اگر دلایلی بیاورند که پیوستن به آن برای بهبود وضعیت مردم فایده دارد من نظرم عوض می‌شود.»

تحریم‌ها در کنار تحریم داخلی

اینکه پس از سال‌ها هنوز استدلالی از موافقان لوایح مذکور به استماع برخی از چهره‌های مطرح سیاسی و دلسوزان کشور نرسیده است، جای تعجب دارد. با این حال مطالبی وجود دارد که شاید پیامد تصویب FATF را در دید این عضو محترم مجمع تشخیص و سایر اعضایی که با در نظر گرفتن منافع کشور و نه نفع جناحی و سیاسی به این موضوع نگاه می‌کنند، تغییر دهد. یکی از مسائلی که توکلی در بخشی از ‌گفت‌وگوی خود بدان اشاره کرد این بود پرسش بود که آیا آمریکا می‌گوید اگر ایران به FATF بپیوندد من تحریم‌ها را برمی‌دارم؟ با این حال باید گفت، مقوله تحریم‌های ظالمانه آمریکا باید به‌کلی از کنوانسیون مورد بحث تفکیک شود. در حال حاضر ۱۹۴ کشور دنیا به عضویت گروه اقدام مالی برای مبارزه با پولشویی درآمده‌اند. تنها دو کشور ایران و کره‌شمالی در لیست سیاه این کنوانسیون قرار دارند. ریاست FATF به‌صورت دوره‌ای بوده و طرف حساب ایران در این معاهده بین‌المللی آمریکا نیست. با این حساب نباید بدعهدی‌های دولت آمریکا نسبت به توافقنامه برجام را به کنوانسیون موردنظر نیز نسبت داد. FATF بنایی بر رفع تحریم‌ها ندارد اما راهی برای فرار از شرایط تحریم است. یک سال پیش حسین همتی رئیس شورای پول و اعتبار در خصوص اهمیت تصویب لوایح مورد بحث اظهار کرد: «به‌خاطر تحریم آمریکا و فشاری که آمریکا به کشورهای دوست ما وارد می‌کند خیلی از بانک‌ها با ما همکاری نمی‌کنند ولی چگونه از ابتدای سال ۳۵.۵ میلیارد دلار تامین ارز برای واردات انجام شده است؟ همین مسیر را باز هم ادامه می‌دهیم.» یک ماه بعد و در اسفند سال ۹۸، ایران در لیست سیاه FATF قرار گرفت. با استناد به این ارقام، تصویب نشدن کنوانسیون مورد بحث به صورت تحریمی داخلی عمل کرده است.

خداحافظی متحدان با ایران

با این حال تفاوت عمده‌ای میان توافق با ۵+۱ و FATF وجود دارد. ایران در کنوانسیون‌های بین‌المللی بسیاری عضویت دارد و از قبل آنها دروازه‌های دیپلماسی ایران گشوده‌تر از همیشه شده است. با این حال به دلیل نپیوستن به این کنوانسیون، حتی کشورهای دوست مانند روسیه و چین نیز حجم مبادلات خود با ایران را کاهش داده‌اند. پس از قرار گرفتن ایران در لیست سیاه FATF و در مرداد سال جاری مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین در گفت‌وگو با ایلنا تصریح کرد: «الان دو مشکل اساسی در سیستم بانکی داریم؛ یکی تحریم‌های آمریکاست که هر کشور همکار با ما را در تور تحریم‌های خود قرار می‌دهد. مشکل دوم؛ موضوع FATF است که نپذیرفتن شرایط آن موجب این مشکل شده است. به‌طوری‌که در هفته اخیر از سوی این نهاد مالی مکررا به سیستم‌های بانکی دنیا بخشنامه شده مبنی بر اینکه ایران یک کشور پرریسک‌ است و باید مبادلات مالی آن به‌شدت کنترل شود. در حال حاضر عملا هیچ مبادله بانکی با روسیه و چین نداریم و اگر فردی با پاسپورت ایرانی در این کشورها درخواست خدمات بانکی کند، مانند بیشتر کشورهای دنیا از ارائه آن خودداری می‌شود.» با وجود شرایط اقتصادی در عصر جدید، هیچ کشوری نمی‌تواند بدون ارتباط با سایر نقاط دنیا به حیات اقتصادی خود ادامه دهد. توکلی که علاوه بر فعالیت‌های بسیار سیاسی برای خدمت به کشور، اقتصاددانی باسابقه نیز به حساب می‌آید، بهتر از هر شخص دیگری بر این نکته واقف است. تضعیف دستاوردهای دیپلماتیک ایران، بلوکه شدن میلیاردها تومان از سرمایه کشور و ایجاد مانع بر سر راه انتقال پول شهروندان ایران در خارج از کشور، گوشه کوچکی از تبعات نپذیرفتن FATF است.

شروط محال ایران برای پیوستن به FATF

 روزی که خبر آمد رهبری دستور بازنگری دوباره درباره FATF در مجمع تشخیص مصلحت را داد، بسیاری این دستور را به منزله تایید FATF در آینده‌ای نزدیک می‌دانستند. مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز این موضوع را تایید کرد که با این نامه بررسی مجدد FATF در دستورکار قرار گرفته است. موضوعی که از مدت‌ها قبل مسکوت مانده بود. از میان چهار لایحه مربوط به FATF دو مورد از آنها دربارهcft و پالرمو که مهم‌ترین لوایح FATF هستند بعد از مخالفت شورای نگهبان به مجمع تشخیص مصلحت نظام رفتند. مجمع تشخیص مصلحت فرصت یکساله‌ای درمورد اظهارنظر پیرامون این لوایح داشت که تا پایان این مهلت هیچ اظهارنظری در مورد آن نکرد. عدم اعلام نظر درمورد لایحه الحاق ایران به کنوانسیون مبارزه با تامین مالی تروریسم(CFT) و «الحاق ایران به کنوانسیون سازمان ملل برای مقابله با جرایم سازمان‌یافته فراملی - پالرمو» و مسکوت ماندن و پایان مهلت قانونی این لوایح همانا و پیوستن ایران به لیست سیاه، نیز همان. جالب این است که FATF برای چهار دوره به ایران فرصت داد اما اصرار بر نپیوستن به این لوایح باعث شد تا سرانجام ایران وارد لیست سیاه شود.

تعبیر از سکوت

عدم اعلام نظر درمورد این لوایح از سوی مجمع تشخیص اما دو تعبیر داشت؛ عده‌ای آن را با توجه به تصویب مجلس دهم به معنای تصویب و موافقت با لوایح می‌دانستند و برخی هم با استناد به قانون که گفته می‌شود در صورت عدم نظر مجمع تشخیص، نظر شورای نگهبان بر مجلس اولی است این موضوع را به معنای رد این لایحه قلمداد کردند. با تمامی این احوال در حالی که به نظر می‌رسید بازبینی دوباره پیرامون بررسی FATF را می‌توان امیدی دوباره برای بازگشت به FATF ارزیابی کرد اما شنیده‌های اخیر بیانگر این موضوع است که قرار نیست چیزی تغییر کند. اظهارات دو روز پیش یک عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام دراین‌باره مبین این مطلب است. این عضو در گفت‌وگویی که با ایسنا داشته اظهار کرده است که دست دولت برای توجیه اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام برای تصویب پیوستن به لوایح باقی‌مانده از FATF خیلی پر نیست. مرتضی نبوی درباره آخرین وضعیت بررسی لوایح FATF در مجمع تشخیص مصلحت نظام، اظهار کرده بود: دست دولت خیلی برای توجیه اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام برای تصویب پیوستن به لوایح باقی‌مانده از FATF پر نیست و با این اطلاعاتی که دولت داده، روند بررسی خیلی در مجمع تشخیص مصلحت تغییری نکرده است. وی ادامه داد: ‌یک بحثی در مجمع بوده است که ما تصویب کنیم که به دو سازمان جهانی مبارزه با تروریسم و فساد بپیوندیم اما بعد از زمانی که تحریم‌ها کاملا برداشته شود که معنای این هم در واقع نپذیرفتن FATF است.

نبوی به‌خوبی بیان می‌کند که عملا بناست بازهم در اقدامی مبهم، مجمع پیوستن به لوایح مذکور را به لغو همه تحریم‌ها موکول کند که تنها یک معنا می‌دهد قرار نیست کسی به FATF بپیوندد.

اصرار به نپیوستن؟

اما چــرا تـــا این حـــد اصرار به نپیوستن بـــه FATF در میــان مــسئولان وجود دارد؟ یکی از مواردی که بارها بدان از سوی کشورهــای اروپـــایی اشــــاره می‌شود این است که عدم پیوستن ایران به FATF یکی از دلایلش می‌تواند کمک‌های ایران به شبه‌نظامیانی مثل حزب‌ا... لبنان، حماس و... آن دسته از گروه‌هایی باشد که آنها را تروریسم می‌خوانند. در این میان اما مقامات ایران دلایل دیگری را در این ارتباط مطرح می‌کنند. گروهی موضوع دورزدن تحریم‌ها را مطرح کرده و اینکه اساسا پیوستن به FATF ، مسیر عبور ایران از تحریم‌ها را به نمایش می‌گذارد و مانع انجام این کار می‌شود. آنها با اشاره به اینکه تحریم‌های آمریکا شامل حال هر گونه دور زدن تحریم هم می‌شود معتقدند لوایح پالرمو و سی‌اف‌تی موجب می‌شود که آمریکا به‌راحتی بتواند دور زدن تحریم‌ها را کشف کند و از این جهت ایران نمی‌تواند دست خودش برای دورزدن تحریم‌ها رو کند. مقامات مجمع تشخیص مصلحت نظام می‌گویند اگر قرار بود سی‌اف‌تی و پالرمو را در مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب می‌کردیم معنی‌اش این بود که همین مقدار نفت و فرآورده‌های نفتی را دیگر نمی‌توانستیم بفروشیم و امکان دسترسی به منابع مالی حاصل از فروش آن را نخواهیم‌ داشت. عده‌ای هم ادعا می‌کنند نپیوستن به FATF برگ برنده‌ای برای ایران است چون برای رفع تحریم‌ها تضمینی نیست. این در حالی است که مقامات دولتی معتقدند اگر به فرض بپذیریم، پیوستن به FATF تضمینی برای بهبود اوضاع نیست اما لااقل می‌تواند تضمینی برای جلوگیری از مشکلات بیشتر باشد. در هر صورت اما دولت درچنین شرایطی تصویب و تایید FATF را امری الزامی می‌داند و حتی بازگشت به برجام و رفع تحریم‌ها را در گرو FATF. این در حالی است که از سویی با ورود بایدن به عرصه ریاست‌جمهوری و موضوع بازگشت آمریکا به برجام برخلاف آنچه تصور می‌شد عده‌ای فضا را در داخل کشور ملتهب می‌کنند.

تصویب طرحی در مجلس که دولت را مجاب می‌کند ضمن غنی‌سازی ۲۰ درصدی اورانیوم، استارت خروج از پروتکل الحاقی را بزند و اکنون نپیوستن به FATF بیانگر کار دشوار دولت در چند ماهه باقیمانده به پایان زمانش حتی با حضور بایدن است. 

کمکی نخواهد کرد

مرتضی مکی کارشناس مسائل بین‌الملل دراین‌باره به «آرمان ملی» می‌گوید: نفس اقدام مقام معظم رهبری مبنی‌بر اینکه دوباره موضوع FATF بررسی شود خود بیانگر اهمیت آن است و اینکه نمی‌توان آن را ندید گرفت و به مسکوت ماندن آن ادامه داد. به نظر می‌رسد که همه نظام نیز به این موضوع آگاه هستند که در واقعیت مزایای FATF به مراتب بیشتر از معایب آن خواهد بود، مگر اینکه نیت‌ها و خواست‌هایی دیگر در میان باشد. وی تاکید می‌کند: اینکه در چنین شرایطی عده‌ای از مخالفان FATF صرف پیوستن به FATF را مشروط به رفع تحریم‌ها کردند قطعا راهبردی نیست که منجربه خنثی کردن تحریم‌ها باشد. هیچ‌یک از اینها مسیری مناسب برای لغو تحریم‌ها نیست. باید متناسب با کنشگری آمریکا در موضوع لغو تحریم‌ها واکنش نشان دهیم و اینکه در این مرحله تمام چالش‌ها و موضوعاتی را که با آمریکا داریم مطرح کنیم قطعا یاری‌دهنده نخواهد بود. از سویی برجام و رفع تحریم‌های ایران اولویت بایدن نیست بنابراین تعیین چنین قواعدی برای پیوستن به FATF کمک‌کننده نخواهد بود و مسیری برای رفع تحریم‌ها نیستند.